Bejsce
Bejsce – wieś w Polsce położona w województwie świętokrzyskim, w powiecie kazimierskim, siedziba gminy Bejsce[5].
| wieś | |
 Kościół św. Mikołaja | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2019) |
752[2] |
| Strefa numeracyjna |
41 |
| Kod pocztowy |
28-512[3] |
| Tablice rejestracyjne |
TKA |
| SIMC |
0226690[4] |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kazimierskiego  | |
Położenie na mapie gminy Bejsce  | |
 50°14′22″N 20°35′58″E/50,239444 20,599444[1]
| |
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 0226709 | Brodek | część wsi |
| 0226715 | Łabędź | część wsi |
| 0226721 | Łubinówka | część wsi |
| 0226738 | Pagórek | część wsi |
| 0226744 | Pasternik | część wsi |
| 0226750 | Prewenda | część wsi |
Historia
edytujMiejscowość o 1000-letniej tradycji, w X w. istniał tu prawdopodobnie gródek rycerski z kaplicą, potem kościołem. W dokumencie biskupa krakowskiego Lamberta z r. 1063 jest informacja o dziesięcinie dla kościoła bejskiego. Kolejny, większy kościół był konsekrowany przez biskupa krakowskiego Pełkę w r. 1190.
W dokumentach z roku 1330 Bejsce występują jako Bescze, u Długosza natomiast Beszczye. Należą Bejsce w roku 1330 do dóbr Dzierzka kanonika krakowskiego i brata jego Hostasiusza (protoplaści rodu Firlejów). Wsiom tym nadaje Władysław Łokietek prawo niemieckie. (K. Mał., II, 275)[7].
W roku 1340 Ostasz z rodu Firlejów ufundował obecny kościół pw. św. Mikołaja, który w kolejnych wiekach został rozbudowany (najstarsza część to dzisiejsze prezbiterium z zakrystią) i poszerzony – najpierw o późnorenesansową kaplicę pw. NMP (Firlejowską), konsekrowaną w r. 1600 oraz – pochodzącą z połowy XVII w., barokową kaplicę św. Anny. W prezbiterium odkryto duże fragmenty polichromii gotyckiej z około 1400 r., obecnie po konserwacji, przedstawiające sceny biblijne, ilustrujące mękę Chrystusa oraz alegoryczne malowidła obrazujące grzechy główne. Kaplica pw. NMP jest kaplicą grobową wojewody krakowskiego Mikołaja Firleja i jego żony Elżbiety z Ligęzów i jest bardzo podobna do starszej, Kaplicy Zygmuntowskiej na Wawelu. Historycy sztuki zaliczają ją do najpiękniejszych kaplic renesansowych w Polsce.
Dziedzice wsi Firlejowie zamienili w połowie w. XVI kościół tutejszy na zbór kalwiński, który w 1615 roku zwrócony został katolikom. Łukaszewicz mylnie nazywa wieś tę Besice (Dzieje kościoła helw. w Małop., 315)[8]
Właścicielami Bejsc było pięć rodów: Firlejowie (do 1678), Potoccy (do ok. 1767), ks. Hieronim Sanguszko (do ok. 1796), Badeni (do 1878), wreszcie Byszewscy.
Naukowcy wskazują dwa źródła pochodzenia nazwy:
- od Benedykta (zdrobniale „Biech” lub „Beszek”, a jego dobra „Biech-skie” lub „Biesz-skie” – po przekształceniach – Beszcze, Bescze – w końcu Bejsce)
- od „bzu” – odmiana „Bez” – „Beźce” – „Bejsce”. Przyjęcie nazwy od „bzu” rekomendował prof. Kazimierz Rymut, analizując nazwę miejscowości, występującą w różnych dokumentach i zapisach.
Wiek XX
edytujW 1929 r. wieś i gminę zamieszkiwały 872 osoby. Był tu jeden cieśla, kołodziej, stolarz, trzech kowali, siedem sklepów spożywczych, jeden nabiałowy. Istniały dwa młyny[9].
W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Bejsce. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa kieleckiego.
Zabytki
edytuj- Gotycki kościół św. Mikołaja, wpisany do rejestru zabytków nieruchomych w zespole kościoła parafialnego (nr rej.: A.173/1-4 z 28.06.1933, z 31.10.1947 i z 11.02.1967)[10].
- Klasycystyczny pałac wybudowany w 1802 r. przez Jakuba Kubickiego dla Marcina Badeniego, późniejszego ministra sprawiedliwości Królestwa Polskiego. W pałacu (dzisiaj: Domu Opieki dla Dorosłych) oglądać można zdobione m.in. techniką chiaroscuro – owalny salon oraz gabinety. Pałac znajduje się w parku krajobrazowym, według założeń Francuza Augustyna Denizot, z połowy XIX w.
- Pałac wraz z parkiem jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.174/1-3 z 3.06.1932, z 20.02.1947, z 9.12.1957 i z 11.02.1967)[10]
- Kaplica Firlejów z XVI w. jest najcenniejszym zabytkiem „małej” architektury kultowej z okresu późnego renesansu w Polsce.
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 3612
- ↑ Strona gminy –> Ludność gminy. Stan ludności w dniu 8.08.2019 [dostęp 2022-03-04]
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 17 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ a b GUS. Rejestr TERYT
- ↑ Przeglądanie TERYT (Krajowego Rejestru Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2013-09-26].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ Bejsce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 98.
- ↑ Bejsce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 731.
- ↑ The 1929 Polish Business Directory Project [online], data.jewishgen.org [dostęp 2017-03-28].
- ↑ a b Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024, s. 13 [dostęp 2015-10-21].
Bibliografia
edytuj- Bejsce 1000 lat historii, Zbigniew Bajka, Kraków 1994.
- Wioletta Brzezińska-Marjanowska Klasycystyczna architektura pałacowa na Wołyniu ok. 1780-1831 r.. repcyfr.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-24)].
Linki zewnętrzne
edytuj- Bejsce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 125.
- Bejsce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 1: Abablewo – Januszowo, Warszawa 1900, s. 98.
- Bejsce, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 731.
- Kaplica Firlejów w kościele św. Mikołaja w Bejscach – panorama wnętrza