Bateria pływająca

 

W 1782 podczas oblężenia Gibraltaru Francuzi i Hiszpanie przebudowali 10 starych jednostek według planów Jeana Le Michaud d’Arçona. Usunięto z nich większość takielunku, uzbrojenie (6-21 dział) rozmieszczono tylko na jednej burcie, która w czasie ataku miała być zwrócona ku nieprzyjacielowi. Okręty „opancerzono” pokrywając burtę warstwami desek, piasku i korka; nad pokładem zabudowano osłony z belek drewnianych, warstw starych lin i surowych skór zwierzęcych. Specjalna instalacja pomp i węży miała zapewnić gaszenie pożarów. Balast umieszczony po stronie niezwróconej ku nieprzyjacielowi równoważył ciężar uzbrojenia i osłon, zapewniając jednostkom stateczność. Osłony i instalacje przeciwpożarowe spełniły początkowo swoje zadanie, wytrzymując ostrzał brytyjski, nawet prowadzony rozżarzonymi pociskami. Niestety dla Hiszpanów zła koordynacja ataku i fatalne właściwości nawigacyjne jednostek, które uniemożliwiły im wycofanie się spod ognia, spowodowały ostatecznie ich zagładę^[2].

USS Demologos, pierwszy uzbrojony parowiec marynarki amerykańskiej z 1815 roku był pływającą baterią-katamaranem (opisywany jest też jako fregata parowa)^[3]. Pół wieku później, w rozpoczynającej wojnę secesyjną bitwie o fort Sumter wzięła udział specjalnie skonstruowana bateria. Miała ona postać wielkiej tratwy (ok. 30 x 7,5 m), na której z jednej strony wzniesiono ścianę z grubych bali, dodatkowo opancerzoną blachą kotłową i szynami kolejowymi (z drugiej strony jednostki umieszczono równoważący balast). W ścianie tej wycięte były cztery strzelnice dla ciężkich dział. Podholowana pod fort bateria wzięła udział w jego ostrzale, a jej konstrukcja okazała się odporna na ogień z fortu^[4].

Podczas wojny krymskiej w 1854 roku Francuzi rozpoczęli budowę pięciu baterii pływających, o drewnianej konstrukcji, ale pokrytych żelaznym pancerzem grubości ok. 100 mm. Jednostki te, o wyporności ok. 1400 ton miały niewielkie zanurzenie (ok. 2,5 m), bardzo ograniczony takielunek i pomocniczy napęd parowy. Ich dzielność morska była bardzo słaba, nie mogły operować na otwartym morzu i wymagały wsparcia regularnych jednostek floty. Niemniej stały się pierwszymi artyleryjskimi okrętami pancernymi użytymi bojowo: ich pancerze sprawdziły się bardzo dobrze podczas ostrzału rosyjskiej twierdzy Kinburn – rosyjski ostrzał wyrządził im minimalne straty i nie pozbawił zdolności bojowej, podczas gdy ich artyleria strzelając z krótkiego dystansu zniszczyła rosyjskie pozycje. Według francuskich planów, podobne jednostki zbudowali następnie Brytyjczycy^[5].

 

Do roli baterii pływających przystosowywano też stare lub w inny sposób nie w pełni funkcjonalne okręty i jednostki pływające. Wczesnym przykładem była ostatnia galera dożów weneckich „Bucentaur”, którą Austriacy użytkowali jako baterię przed jej rozebraniem w 1824 roku^[6].

W czasie wojny secesyjnej wykorzystywano zarówno specjalnie konstruowane baterie, jak i jednostki projektowane pierwotnie jako pełnoprawne okręty pancerne, dla których brakowało silników, lub były one za słabe. Przykładem takiej jednostki była CSS „Georgia” – jej maszyna parowa miała zbyt małą moc, więc została zakotwiczona jako pływająca bateria do obrony portu Savannah; podobnie CSS „Louisiana”, której silnik także okazał się za słaby, została użyta w charakterze stacjonarnej, pływającej baterii i taką rolę pełniła podczas bitwa o forty Jackson i St. Philip. W czasie bitwy o strategicznie położoną Wyspę Numer 10 obie strony użyły baterii pływających: Konfederaci zakotwiczyli koło wyspy baterię przerobioną z pływającego doku; siły Unii zbudowały swoją, łącząc trzy barki węglowe, na zewnętrznych ustawiając beczki i bale bawełny jako osłonę przed pociskami, na środkowej umieszczając nadbudówkę z grubych bali drewnianych, w której znajdowały się stanowiska dla dział^[7].

Do roli pływających baterii, głównie do ochrony portów, wykorzystywali swoje stare pancerniki Włosi w czasie I wojny światowej: przykładowo funkcję taką pełniła „Italia” w latach 1914–1917^[8], „Andrea Doria” (jako GR-104) w 1915-1918^[9] w Brindisi i „Re Umberto” (wpierw w Brindisi, potem w Valonie)^[10]. W czasie II wojny światowej uszkodzony przez bomby podczas operacji Paravane pancernik „Tirpitz” został przeholowany przez Niemców w pobliże Tromsø by służyć jako bateria wobec spodziewanej alianckiej inwazji na Norwegię^[11].

Innym typem baterii pływających, także z okresu II wojny światowej, były okręty przeciwlotnicze. Przykładowo, Niemcy przebudowali na pływające baterie przeciwlotnicze (Schwimmende Flakbatterie) zarówno jednostki zdobyczne (np. norweskie pancerniki obrony wybrzeża „Harald Haarfagre” i „Tordenskjold”), jak i własne stare krążowniki (np. „Arcona”). Z ośmiu tak przebudowanych jednostek tylko trzy zachowały maszynownie i zdolność samodzielnego poruszania się^[12].

• Chris Bishop: Ships: The History And Specifications of 300 World Famous Ships. London: Amber Books, 2017. ISBN 978-1-78274-551-8.
• John Leather: World warships in review, 1860-1906. London: Macdonald and Janes’s, 1976.