Augustów

 

Według podziału fizycznogeograficznego miasto jest położone w zachodniej części Równiny Augustowskiej, wchodzącej w skład Pojezierza Litewskiego, nad rzeką Nettą, pomiędzy 7 jeziorami Necko, Białym, Rospuda Augustowska, Sajenek, Sajenko, Studzieniczne i Sajno. Obok miasta przepływa najkrótsza rzeka Polski – Klonownica (wpisana do księgi Guinnessa). Augustów od wschodu, południa i północy otoczony jest Puszczą Augustowską, której większość (ponad 114 tys. ha) leży na terenie Polski.

Pod względem administracyjnym Augustów położony jest w centrum powiatu augustowskiego w północnej części woj. podlaskiego.

Augustów leży na obszarze, który we wczesnym średniowieczu stanowił część Jaćwieży^[4][5]. Po skolonizowaniu tego terenu przez osadników mazowieckich, litewskich i ruskich zachodnia, starsza część Augustowa na prawym brzegu Netty położona była najpierw w ziemi wiskiej, należącej do Mazowsza, a następnie w 1569 została włączona do ziemi bielskiej województwa podlaskiego Korony Królestwa Polskiego, w związku z czym leży na historycznym Podlasiu^[4][5]. Wschodni, lewobrzeżny fragment Augustowa leżał natomiast w powiecie grodzieńskim w województwie trockim Wielkiego Księstwa Litewskiego. Miasto jest położone na Suwalszczyźnie^[4][5][6].

Miasto językowo leży na obszarze gwary suwalskiej, będącej częścią dialektu mazowieckiego^[7]. Znajduje się także na obszarze Euroregionu Niemen^[8].

Augustów (gmina wiejska), Nowinka, Płaska

Odległość do granic państwowych w linii prostej wynosi w przybliżeniu: z Białorusią – 35 km, Litwą – 37 km, Rosją – 60 km^[9].

Odległości drogowe do większych miast w Polsce i sąsiednich państwach^[10]:

• Suwałki – 33 km
• Ełk – 45 km
• Grodno (Białoruś) – 65 km
• Białystok – 89 km
• Łomża – 110 km
• Olsztyn – 196 km
• Wilno (Litwa) – 214 km
• Królewiec (Rosja) – 231 km
• Warszawa – 254 km
• Gdańsk – 366 km

 

 

 

Według danych z roku 2002^[11] Augustów ma obszar 80,93 km², w tym:

• użytki rolne: 27%
• użytki leśne: 35%

Miasto stanowi 4,88% powierzchni powiatu. W 2010 Augustów zajmował pod względem powierzchni 47. miejsce w kraju i 2 w woj. podlaskim^[12].

W 1973 do Augustowa przyłączono miejscowości: Przewięź, Sajenek, Studzieniczna, Swoboda i Wojciech oraz obszar lasów państwowych (fragment Puszczy Augustowskiej) o powierzchni 1674 ha wraz z jeziorami: Białe Augustowskie, Rospuda Augustowska, Sajenek, Sajenko, Sajno i Studzieniczne^[13]. W związku z tym zwarta zabudowa miejska zajmuje tylko niewielką część w centrum obszaru administracyjnego miasta, zaś większość powierzchni miasta stanowią lasy i jeziora.

Od września 2015 Augustów podzielony jest na trzy duże osiedla, mające prawny status jednostki pomocniczej miasta: Osiedle Wschód, Osiedle Zachód^[14] i Osiedle Uzdrowisko^[15].

Według rejestru TERYT w Augustowie w 2014 istniało 313 ulic oraz 12 integralnych części miasta: Borki, Klonownica, Kolonia Augustowska, Lipowiec, Przewięź, Sajenek, Studzieniczna, Swoboda, Wojciech, Wójtowskie Włóki, Wypusty, Zarzecze^[16].

Zwyczajowo oraz w dokumentach Urzędu Miejskiego^[17] wydzielane są też dzielnice i osiedla: Bema (Koszary), Glinki, Konopnickiej, Limanowskiego (Baraki), Norwida, Ogrody, Południe, Prądzyńskiego (Śródmieście), Przylesie, Rynek Zygmunta Augusta, Silikaty, Ślepsk, Wojska Polskiego.

 

Augustów leży na terenie Zielonych Płuc Polski. W granicach Augustowa znajduje się w całości florystyczny rezerwat przyrody Brzozowy Grąd (na wyspie Jeziora Studzienicznego) oraz część rezerwatu przyrody Stara Ruda (przy wschodniej granicy miasta z gminą Płaska). Augustów leży też na Obszarze Chronionego Krajobrazu „Puszcza i Jeziora Augustowskie”^[18].

Według danych z 31 grudnia 2017 miasto liczyło 30 270 mieszkańców^[19].

W 2010 miasto zajmowało pod względem liczby ludności 147. miejsce w kraju i 4 w woj. podlaskim^[12].

Piramida wieku mieszkańców Augustowa w 2014 roku^[20]:

Zmiany liczby ludności Augustowa od XVII w. do czasów współczesnych^[21].

(*) – dane szacunkowe

 

 

Do końca XIII wieku tereny dzisiejszego Augustowa należały do ziem zamieszkiwanych przez plemię Jaćwingów, pokonanych ostatecznie w 1283 roku przez zakon krzyżacki. Po upadku Jaćwieży ziemie te wyludniły się i nie były zasiedlane do roku 1422, kiedy to pokój melneński ustalił przebieg granic na tym terenie i zaczęła się ponowna kolonizacja. Pod koniec XIV wieku nad rzeką Nettą istniał niewielki zamek krzyżacki Metenburg, doszczętnie zniszczony przez wielkiego księcia Witolda w 1392 roku, jednak nie jest pewne, czy był zlokalizowany w obrębie współczesnego miasta.

Według legendy Augustów zawdzięcza swoje powstanie pierwszej schadzce Zygmunta Augusta i Barbary Radziwiłłówny, dla upamiętnienia której król założył w jej miejscu miasto. W istocie pierwsza pisana wzmianka o osadzie nad Nettą pochodzi z 1496 roku i dotyczy komory pobierającej cło u przeprawy rzecznej. W 1526 roku powstała tu karczma wystawiona przez Jana Radziwiłła na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Litwy i Białorusi do Prus, Warszawy i Krakowa.

Do wytyczania osady na północnym brzegu Netty skierowano w 1550 roku starostę knyszyńskiego Piotra Chwalczewskiego oraz architekta i inżyniera Joba Preytfusa. Augustów prawa miejskie magdeburskie otrzymał dopiero 17 maja 1557 roku^[22] od króla Zygmunta Augusta^[23]. Do roku 1569 Augustów należał terytorialne do Wielkiego Księstwa Litewskiego. W 1570 roku powstało starostwo augustowskie jako „separatum” ze starostwa knyszyńskiego. Po kilku latach prężnego rozwoju nastąpiła seria działań wojennych, doprowadzająca miasto do ruiny. Podczas potopu szwedzkiego miasto spalili zbuntowani Tatarzy z wojsk Jana Kazimierza, którzy byli niezadowoleni z podziału łupów z bitwy pod Prostkami (1656). W czasie trzeciej wojny północnej (1700–1721) w Augustowie stacjonowały w różnym czasie wojska polskie, szwedzkie, rosyjskie, saskie i brandenburskie. Wojska, oprócz zniszczeń, przyniosły zarazę (1710), która zdziesiątkowała miejscową ludność.

W 1795 roku miasto zajęli Prusacy, a w latach 1807 i 1812 wojska napoleońskie. Lekką poprawę rozwoju przyniósł XIX wiek. Po Kongresie wiedeńskim w roku 1815 Augustów znalazł się w granicach Królestwa Polskiego (Kongresowego). Został stolicą nowo utworzonego województwa augustowskiego, a od 1837 roku guberni augustowskiej. Urzędy tymczasowo umieszczono w Suwałkach z braku odpowiednich budynków. Projekty rozbudowy Augustowa w stylu klasycystycznym opracował Henryk Marconi. W roku 1825 pod kierunkiem Ignacego Prądzyńskiego rozpoczęto budowę Kanału Augustowskiego.

Rozwój Augustowa został przerwany przez wybuch powstania listopadowego. W okolicach Augustowa toczyły się walki, zaś miasto przechodziło z rąk do rąk. Po powstaniu nie zrealizowano planów rozbudowy miasta. Kanał Augustowski ukończono w 1839 roku, jednak nie zyskał on planowanego znaczenia gospodarczego. Również w czasie powstania styczniowego w okolicach Augustowa toczyły się walki, podczas których szczególnie zasłynął oddział pod dowództwem Józefa „Wawra” Ramotowskiego. W roku 1899, w związku z budową koszar carskich, Augustów uzyskał połączenia kolejowe. W XIX wieku w regionie kwitł przemyt, spowodowany bliskim położeniem miasta z granicą Prus i Rosji.

Zniszczenia przyniosły miastu I i II wojna światowa. W końcu września 1939 okupacyjne władze sowieckie zniszczyły pomnik Piłsudskiego, a na jego miejsce postawiły obelisk ku czci Stalina; zbudowały też w mieście pomnik Lenina^[24].

22 czerwca 1941, po bitwie pod Augustowem, miasto zostało zajęte przez Niemców. W latach 1941–1944 Augustów znajdował się w granicach Bezirk Bialystok. W sierpniu 1941 Niemcy utworzyli w Augustowie getto dla ludności żydowskiej^[25]. Zostało ono zlikwidowane 2 listopada 1942^[25].

Okupację niemiecką Augustowa zakończyło 24 października 1944 roku zajęcie miejscowości przez wojska 50 Armii i 3 Gwardyjskiego Korpusu Kawalerii 2 Frontu Białoruskiego Armii Czerwonej^[26]. W lipcu 1945 roku Armia Czerwona, NKWD i Smiersz wspólnie z oddziałami MBP przeprowadziły tzw. obławę augustowską w celu wyłapania żołnierzy podziemia niepodległościowego. Sowieci utworzyli w okolicy sieć obozów filtracyjnych, gdzie przetrzymywali Polaków pod gołym niebem, skrępowanych drutem kolczastym w dołach zalanych wodą.

Od połowy lat dwudziestych XX wieku Augustów stał się popularnym letniskiem. Od 1993 roku miasto posiada status uzdrowiska (bogate złoża borowiny, w okolicy źródła wód mineralnych).

 

 

 

 

 

Obiekty z terenu Augustowa wpisane do rejestru zabytków:

• Kanał Augustowski (1824–1839) – najważniejszy zabytek regionu, w 2007 uznany za pomnik historii, oryginalne są śluzy Przewięź i Swoboda (obie z lat 1826–1827), położone przy administracyjnych granicach miasta, śluza Augustów powstała w latach 1947–1948 obok pierwotnego obiektu.
• Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI–XIX w. (częściowo).
• Stara Poczta (1829) – ul. Wybickiego 1, klasycystyczny kompleks dawnej poczty projektu Henryka Marconiego, obecnie szkoła muzyczna.
• Budynek Zarządu Portu (1829) – ul. 29 Listopada 5a (nazywanym błędnie dworkiem Prądzyńskiego), mieści się w nim Dział Historii Kanału Augustowskiego, wchodzący w skład Muzeum Ziemi Augustowskiej.
• Budynek Zarządu Wodnego (1903) – ul. 29 Listopada 5.
• Oficerski Yacht Club (1935) – al. Kardynała Wyszyńskiego 1, modernistyczny obiekt hotelowy nad Jeziorem Białym Augustowskim (w tym Biały Domek).
• Dom Turysty (1939) – ul. Sportowa 1, modernistyczny hotel na Białej Górze nad jeziorem Necko, zaprojektowany przez Macieja Nowickiego, współtwórcę gmachu ONZ w Nowym Jorku, obecnie Zajazd Turystyczny Hetman.
• Park miejski na Rynku Zygmunta Augusta.
• Kamienica przy Rynku Zygmunta Augusta 28 (1800–1801) – jeden z najstarszych w pełni zachowanych budynków w Augustowie (w grudniu 1812 roku nocował w niej Napoleon Bonaparte).
• Kilkanaście kamienic z przełomu XIX i XX w. przy Rynku Zygmunta Augusta, ul. 3 maja i ul. Wojska Polskiego (m.in. Dom Turka, Halickiego, Rynek Zygmunta Augusta 8).
• Dworzec kolejowy na stacji Augustów (1897) w dzielnicy Lipowiec.
• Bazylika Najświętszego Serca Pana Jezusa (1906–1911) – ul. 3 Maja, kościół w stylu eklektycznym.
• Kościół MB Częstochowskiej (koniec XIX w.) – ul. Kardynała Wyszyńskiego 2A, zbudowany jako cerkiew garnizonowa.
• Cmentarz parafialny w Augustowie (pocz. XIX w.) – ul. Zarzecze, najstarszy nagrobek pochodzi z 1839, na cmentarzu jest też kilka żeliwnych nagrobków z poł. XIX w., odlanych w Hucie Sztabińskiej.
• Kaplica Grobowa Truszkowskich (1832) – drewniana, położona na cmentarzu parafialnym.
• Cmentarz żołnierzy radzieckich z II wojny światowej – ul. Zarzecze, obok cmentarza parafialnego.
• Zespół sakralny w Studzienicznej w sanktuarium Matki Bożej Studzieniczańskiej – w skład zespołu wchodzi m.in.:
  • drewniany kościół MB Szkaplerznej (1847)
  • murowana neorenesansowa kaplica Najświętszej Marii Panny (1872)
  • Cmentarz parafialny w Studzienicznej (XIX w.)

We wsi Jaminy (gm. Sztabin) znajduje się drewniany kościół z 1780, który do roku 1845 stał w Augustowie w miejscu obecnej Bazyliki Najświętszego Serca Pana Jezusa.

 

Obiekty o wartości historycznej z terenu Augustowa, które nie znajdują się w rejestrze zabytków:

• Koszary (lata 90. XIX w.) – dawne obiekty wojskowe na os. Bema, w dwudziestoleciu międzywojennym zajmowane przez 1 Pułk Ułanów Krechowieckich, po II wojnie światowej przeznaczone na cele mieszkaniowe, edukacyjne i przemysłowe. Zachowały się oryginalne drewniane i murowane budynki.
• Budynek II Liceum Ogólnokształcącego (1927) – al. Kardynała Wyszyńskiego, wybudowany na potrzeby seminarium nauczycielskiego, pierwszej szkoły średniej w Augustowie.
• Willa Jana Zasztowta (lata 20. XX w.) – nad jeziorem Necko, styl modernistyczny.
• Budynek Gimnazjum nr 1 (1931) – ul. Młyńska.
• Yacht Klub Polski (1934) – półwysep Dąbek nad Jeziorem Białym, drewniany pensjonat, nazywany też Willą Prezydenta (wypoczywał w nim prezydent Ignacy Mościcki).
• Zabudowania tartaku i domy pracowników – położone w dzielnicy Lipowiec, w tym drewniany Dom Drzewiarza w stylu zakopiańskim przy ul. Tartacznej (1937), mieszczący dawniej klub.
• Budynek Szkoły Podstawowej nr 4 (1938) – ul. Marii Konopnickiej, pierwotnie modernistyczny.
• Drewniane domy wybudowane w dwudziestoleciu międzywojennym z przeznaczeniem m.in. na wille i pensjonaty letniskowe, zwłaszcza w dzielnicy Zarzecze.
• Młyn na ul 29 listopada – obecnie częściowo spalony – najstarszy budynek w mieście (pierwotnie folusz, skład celny obok pierwotnej grobli na rzece Netcie), wstępnie datowany na XVI w.
• Żelbetonowo-ceglana kolejowa wieża ciśnień przy stacji kolejowej.

 

Obiekty istniejące w Augustowie w przeszłości:

• Klasycystyczny ratusz (1847–1944, proj. H. Marconi)
• Kościół św. Bartłomieja (1845–1905)
• Cerkwie: Kazańskiej Ikony Matki Bożej (XVI–XX w.), Świętych Apostołów Piotra i Pawła (1884–1926)
• Synagogi: Wielka (1840 – II wojna św.), Jatke Kalniz (1925 – II wojna św.)
• Kościół ewangelicki (1841 – II wojna św.)
• Schronisko młodzieżowe nad Nettą (1933 – lata 90. XX w.)
• Pomniki: ku czci ocalenia Aleksandra III (1891 – I wojna św.), Piotra Bagrationa (1897 – I wojna św.)

 

• Cmentarz parafialny – ul. Zarzecze, główny cmentarz Augustowa, założony na pocz. XIX w., podlega parafii katolicką Najświętszego Serca Jezusowego, w południowej jego części położone są kwatery prawosławne, na cmentarzu znajduje się zabytkowa drewniana kaplica Truszkowskich, wpisany do rejestru zabytków.
• Cmentarz w Studzienicznej – cmentarz katolicki założony w 2 poł. XIX w., wpisany do rejestru zabytków.
• Cmentarz żołnierzy radzieckich – ul. Zarzecze, w płn.-zach. narożniku cmentarza parafialnego, pochowanych jest na nim 1509 żołnierzy radzieckich poległych w czasie II wojny światowej, wpisany do rejestru zabytków.
• Cmentarz żydowski – ul. Zarzecze, obok cmentarza parafialnego, zachowało się tylko kilka nagrobków, w 1981 ustawiono na nim pamiątkowy obelisk.
• Cmentarz ofiar terroru narodowości żydowskiej – ul. Waryńskiego, pochowanych jest na nim ok. 60 osób, na ogrodzonej działce znajduje się jedynie niewielki kamienny obelisk.
• Cmentarz wojenny w Sajenku – położony w lesie za Sajenkiem w pobliżu linii kolejowej nr 40, pochowanych jest na nim kilkudziesięciu żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej.
• Cmentarz wojenny w Studzienicznej – położony w lesie między Sajenkiem a Studzieniczną, pochowanych jest na nim kilkudziesięciu żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej.
• Stary cmentarz żydowski w Augustowie (nieistniejący).

Planowane jest założenie nowego cmentarza komunalnego. Pierwotnie jego lokalizację ustalono między ul. Rajgrodzką a szosą do Ełku^[27]. Jednak w czerwcu 2015r. przystąpiono do uchwalanie miejscowego planu dla lokalizacji w rejonie przecięcia rzeki Turówki z granicą administracyjną miasta (działka nr 79, części działek nr 74, 75, 80/1, 80/2 - obręb geodezyjny nr 1 gminy miejskiej Augustów) w sąsiedztwie części wsi Żarnowo Trzecie, Żarnowo Drugie i Biernatki^[28].

W Augustowie działają stocznie jachtowe Balt Yacht oraz Ślepsk, należące do największych przedsiębiorstw tego typu w Polsce i eksportujące większość produkcji do Europy Zachodniej. Ponadto mniejsze stocznie, np. Texas, Mirage, producenci kajaków i łódek oraz dostawcy materiałów: Brunswick Marines, Demex i in.

W 1951 roku otworzono w mieście wytwórnię tytoniu przemysłowego (okolica słynie z uprawy machorki); obecnie zakład ten należy do koncernu British American Tobacco i wytwarzane są w nim m.in. papierosy Pall Mall, Kent, Lucky Strike, Vogue, Viceroy, Nevada.

Z innych wymienić należy producenta maszyn dla rolnictwa – POM oraz przedsiębiorstwo drogowe APB S.A./ BMTI. Ponadto w mieście rozwija się przemysł spożywczy: wytwórnia wód gazowanych (woda „Augustowianka”) i gospodarstwo rybackie, niewielki przemysł drzewny zlokalizowany na terenie miasta i okolic ze względu łatwy dostęp do surowca; tartaki oraz zakłady stolarskie^[23], wielki tartak działający od 1916 r., fabryka obuwia oraz uruchomiona w 1972 roku cegielnia silikatowa upadły w latach 90. XX wieku^[29]. Do lutego 2013 roku funkcjonowała mleczarnia (Jogurt Augustowski). Zakład był częścią grajewskiego „Mlekpolu”. Produkcja została przeniesiona do zmodernizowanego zakładu w Sokółce.

 

W mieście znajduje się wiele podmiotów gospodarczych o podłożu handlowym.Dominują głównie małe sklepy, choć w przeciągu kilku ostatnich lat powstało kilka marketów między innymi: Kaufland, Lidl, Biedronka (5), Polomarket. W kwietniu 2009 została uruchomiona galeria handlowa Marjon. Pierwszy tego typu obiekt w północnej części woj. podlaskiego. Ma ona 4 tys. m². Galeria znajduje się przy ulicy Mazurskiej przy DK16 droga na Ełk/Olsztyn.

 

 

Augustów to najważniejszy ośrodek turystyczny i wypoczynkowy na obszarze Puszczy Augustowskiej (ze stanicą wodną); znane uzdrowisko klimatyczne. Walory turystyczne są związane głównie z położonymi w pobliżu jeziorami. Są tu liczne wypożyczalnie sprzętu wodnego, plaże, atrakcje turystyczne (m.in. tor do jazdy na nartach wodnych o długości 740 m, statki wycieczkowe itp.). Kanał Augustowski służy do sezonowej obsługi ruchu turystycznego. W trakcie VII apostolskiej pielgrzymki do Polski papież Jan Paweł II „Dzień odpoczynku” (środę 9 czerwca 1999 roku) spędził między innymi na pływaniu statkiem po jeziorach i Kanale Augustowskim. Co roku oferta turystyczna powiększa się. W sezonie letnim odbywa się tutaj wiele koncertów i imprez plenerowych. Corocznie pod koniec lipca w Augustowie odbywają się Mistrzostwa Polski w „Pływaniu na Byle Czym”.

W Augustowie prowadzone jest leczenie uzdrowiskowe w następujących kierunkach: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby reumatologiczne, choroby naczyń obwodowych, osteoporoza^[30].

Na terenie uzdrowiska znajdują się udokumentowane torfy ze złoża „Kolnica” zaliczone do kopalin leczniczych podstawowych^[31].

W Augustowie znajduje się sanatorium uzdrowiskowe i zakład przyrodoleczniczy. Uzdrowisko Augustów posiada park zdrojowy ze ścieżką ruchową o długości 1000 m^[32].

W 1971 Augustów został uznany za miejscowość z częściowymi prawami uzdrowiska^[33], zaś pełny status miejscowości uzdrowiskowej uzyskał w 1993^[34]. Od 1976 nad jeziorem Necko funkcjonuje Sanatorium Uzdrowiskowe „Augustów”, specjalizujące się w okładach borowinowych^[35].

Miasto jest drogowym węzłem komunikacyjnym, a jego szczególne znaczenie wynika z połączenia z Litwą. Przez Augustów przebiegają drogi tranzytowe do przejść granicznych w Budzisku nr 8 i w Ogrodnikach nr 16.

Warszawę z Augustowem łączy droga krajowa nr 61 przez Pułtusk, Ostrołękę, Łomżę i Grajewo o długości 257 km.

Przez miasto przebiega droga wojewódzka nr 664 do planowanego przejścia granicznego Lipszczany-Sofijewo z Białorusią oraz droga wojewódzka nr 662 do Suwałk.

7 listopada 2014 otwarto obwodnicę Augustowa (DK8) i odcinek drogi ekspresowej S61 od węzła Raczki do węzła Lotnisko (Suwałki Południe)

 

Przez Augustów przebiega linia kolejowa nr 40 (Sokółka–Suwałki). W mieście znajduje się stacja kolejowa oraz przystanek Augustów Port (dla pociągów osobowych) w odległości około 3 km od centrum miasta. Augustów ma bezpośrednie połączenia kolejowe: w kierunku południowym przez Sokółkę z Białymstokiem i Warszawą, a w kierunku północnym z Suwałkami i Šeštokai (Szostaków) na Litwie^[36].

Obecnie w Augustowie komunikację miejską prowadzi Przedsiębiorstwo Transportowe „Necko” sp. z o.o. W związku z tym, że Augustów posiada status uzdrowiska Zakład Komunikacji Miejskiej w Augustowie prowadzi sukcesywną wymianę taboru na autobusy niskopodłogowe spełniające normę EURO2 i wyższe normy, dostosowane do przewozu osób starszych i niepełnosprawnych. W maju 2022 ZKM eksploatował 8 autobusów – 2 Solarisy Urbino 10, 2 Solarisów Alpino i 4 Solarisy Urbino 8,6.

ZKM obsługuje następujące linie^[37]:

• Linia nr 1: Silikaty – Turystyczna – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – I Płk Ułanów Krechowieckich – Komunalna – Tytoniowa – Komunalna – I Płk Ułanów Krechowieckich – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Partyzantów – Szpitalna – Zarzecze – Mostowa – Rynek Zygmunta Augusta – Polna – Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mickiewicza – Chreptowicza – Brzostowskiego – 29. Listopada – Waryńskiego/Przychodnia. Powrót: WARYŃSKIEGO/PRZYCHODNIA – Obrońców Westerplatte – Sucharskiego – Brzostowskiego – Chreptowicza – Norwida – Wojska Polskiego – Jonkajtysa – Polna – Rynek Zygmunta Augusta – Mostowa – Zarzecze – Szpitalna – Partyzantów – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Turystyczna – Dworzec PKP – Silikaty
• Linia nr 2: Tartaczna – Turystyczna – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – 29. Listopada – 3. Maja – Rynek Zygmunta Augusta – Polna – Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mazurska – Wojska Polskiego – Arnikowa – Słowackiego – Chreptowicza – Obrońców Westerplatte – Sucharskiego/Pływalnia. Powrót: Sucharskiego/Pływalnia – Brzostowskiego – Chreptowicza – Mazurska – Arnikowa – Słowackiego – Wojska Polskiego – Jonkajtysa – Polna – Rynek Zygmunta Augusta – 3.Maja – 29. Listopada – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Turystyczna – Tartaczna
• Linia nr 3: Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mickiewicza – Norwida – Wojska Polskiego – Arnikowa – Słowackiego – Chreptowicza – Obrońców Westerplatte – Sucharskiego – Brzostowskiego – 29. Listopada – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Tytoniowa – Komunalna/Zajezdnia.
• Linia nr 4: Tartaczna – Turystyczna – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Partyzantów – Letniskowa – Szpitalna – Zarzecze – Mostowa – Nowomiejska – Nowomiejska/Os. Borki. Powrót: Nowomiejska/Os. Borki – Aleja Jana Pawła II – Rajgrodzka – Zygmuntowska – Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mickiewicza – Norwida – Wojska Polskiego – Chreptowicza – Brzostowskiego – 29. Listopada – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Turystyczna – Tartaczna.

W lipcu i sierpniu komunikacja miejska w Augustowie jest bezpłatna dla osób urodzonych w Augustowie i turystów, którzy wykupili Augustowską Kartę Turysty^[38].

Dominującą rolę odgrywa przedsiębiorstwo PKS Suwałki. W Augustowie można spotkać też autobusy PKS Białystok, PKS Łomża, PKS Warszawa, PKS Olsztyn, PKS Siemiatycze i Arriva.

Augustów posiada bezpośrednie połączenia autobusowe^[39] z Warszawą, Białymstokiem, Krakowem, Wrocławiem, Olsztynem, Suwałkami, Ełkiem, Sejnami, Gołdapią, Węgorzewem, Mikołajkami, Łomżą, Grajewem, Dąbrową Białostocką i mniejszymi miejscowościami regionu, a w okresie wakacyjnym także z Siemiatyczami i Bielskiem Podlaskim.

 

• Urząd Miejski^[40]
• Urząd Gminy Augustów^[41]
• Starostwo Powiatowe^[42]
• Komenda Powiatowa Policji^[43]
• Komenda Powiatowa Państwowej Straży Pożarnej^[44]
• Placówka Straży Granicznej, placówka Podlaskiego Oddziału Straży Granicznej^[45]
• Oddział Celny placówka Urzędu Celnego w Suwałkach^[46]
• Sąd Rejonowy^[47]
• Prokuratura Rejonowa^[48]
• Urząd Skarbowy^[49]
• Powiatowy Urząd Pracy^[50]
• Powiatowy Zarząd Dróg^[51]
• Biuro Powiatowe Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa^[52]
• Inspektorat Zakładu Ubezpieczeń Społecznych^[53]
• Nadleśnictwo Augustów^[54]
• Nadzór Wodny Augustów – podlega pod Zarząd Zlewni Giżycko^[55]
• Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego Placówka Terenowa w Augustowie^[56]

 

• Żłobek Samorządowy w Augustowie
• Przedszkole Nr 1 w Augustowie
• Przedszkole Nr 2 w Augustowie
• Przedszkole Nr 3 w Augustowie
• Przedszkole Nr 4 w Augustowie
• Przedszkole Nr 6 w Augustowie^[57]

• Szkoła Podstawowa nr 2 im. Zygmunta Augusta
• Szkoła Podstawowa nr 3 im. I Pułku Ułanów Krechowieckich
• Szkoła Podstawowa nr 4 im. M. Konopnickiej
• Szkoła Podstawowa nr 6 im. Armii Krajowej
• Społeczna Szkoła Podstawowa Społecznego Towarzystwa Oświatowego
• Szkoła Podstawowa Montessori w Augustowie

• Gimnazjum nr 1 im. Marszałka Józefa Piłsudskiego (zlikwidowane od lipca 2016 roku)
• Gimnazjum nr 2 im. Sybiraków
• Gimnazjum nr 3 im. I Pułku Ułanów Krechowieckich
• Gimnazjum nr 4 z ZSO im. Grzegorza Piramowicza w Augustowie
• Gimnazjum Specjalne
• Społeczne Gimnazjum Społecznego Towarzystwa Oświatowego

• I Liceum Ogólnokształcące im. Grzegorza Piramowicza
• II Liceum Ogólnokształcące im. Polonii i Polaków na Świecie
• ACE (Augustowskie Centrum Edukacyjne), gdzie można również dokształcać się, po ukończeniu szkoły średniej
• Zespół Szkół Technicznych im. gen. I. Prądzyńskiego

W odrestaurowanym budynku z 1927 roku, będącym siedzibą powołanego w 1992 r. II LO i zarazem najstarszym budynkiem szkolnym Augustowa, w przeszłości miały siedzibę: Państwowe Seminarium Nauczycielskie (1927–36), Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne (1933–39), 4-klasowa Szkoła Ćwiczeń, Państwowe Liceum i Gimnazjum (1937–39, 1945–48), Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Licealnego (1948–50), Liceum Pedagogiczne (1950–67), Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących (1964–75), Liceum Ogólnokształcące im. G. Piramowicza (1968–75), Szkoła Podstawowa nr 3 (1975–88) i Szkoła Podstawowa nr 4 (1993–94)^[58].

• Państwowa Szkoła Muzyczna I stopnia im. Emila Młynarskiego

 

Główną instytucją organizującą życie kulturalne w mieście są Augustowskie Placówki Kultury^[59], w skład których wchodzą:

• Miejski Dom Kultury (rynek Zygmunta Augusta 9) – w domu kultury działa m.in. Klub Podróżnika, Klub Long Play, Klub Babiniec, ponadto organizowane są wieczory literackie, wystawy czasowe, warsztaty i konkursy.
• Muzeum Ziemi Augustowskiej
  • Dział Etnograficzny (ul. Hoża 7) prezentuje stałą wystawę poświęconą kulturze ludowej regionu, a także wystawy czasowe, związane m.in. z historią miasta
  • Dział Historii Kanału Augustowskiego (ul. 29 Listopada 5a) mieści wystawę stałą „Historia budowy i eksploatacji Kanału Augustowskiego, z podkreśleniem roli gen. Ignacego Prądzyńskiego”, wzbogaconą projekcją filmów.
• Miejska Biblioteka Publiczna (ul. Hoża 7) – posiada ok. 87 tys. woluminów w wypożyczalni dla dzieci, dorosłych i czytelni oraz 2 filiach.

Ponadto w mieście działają:

• Osiedlowy Dom Kultury Spółdzielni Mieszkaniowej w Augustowie – istnieją w nim m.in. sekcje: taneczne, plastyczna, literacka, szachowa, brydża sportowego, zespół szantowy^[60].
• Biblioteka Pedagogiczna – filia Centrum Edukacji Nauczycieli w Suwałkach^[61].
• Dyskusyjny Klub Filmów Dokumentalnych „Okno na świat” – przedsięwzięcie współorganizowane przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” z Warszawy oraz Augustowskie Placówki Kultury.
• Kino „Iskra” – dysponuje projektorem 3D^[62].
• Muzeum 1. Pułku Ułanów Krechowieckich^[63] – zlokalizowane w kościele Matki Bożej Częstochowskiej.

W Augustowie wydawane są czasopisma:

• „Przegląd Augustowski” – miesięcznik redagowany przez augustowskie placówki kultury
• „Przegląd Powiatowy” – tygodnik
• „Augustowski Reporter” – miesięcznik

Ponadto Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe z siedzibą w Suwałkach wydaje „Rocznik Augustowsko-Suwalski”, w którym publikowane są prace augustowskich historyków^[64].

Informacje z Augustowa obecne są w mediach regionalnych Polski północno-wschodniej, takich jak: „Gazeta w Białymstoku” (lokalne wydanie „Gazety Wyborczej”), „Kurier Poranny”, „Gazeta Współczesna”, Radio Białystok, Radio 5, TVP Białystok.

Imprezy cykliczne odbywają się przede wszystkim w sezonie wakacyjnym. Są to m.in.:

• Międzynarodowy Festiwal Jazzu Tradycyjnego „Augustowskie Spotkania z Louisem Armstrongiem”
• Konkursu Skoków Na Nartach Wodnych NETTA CUP
• Balladowe Nocki nad Neckiem – koncerty poezji śpiewanej i piosenki aktorskiej
• Camerata Augustoviana – koncerty muzyki poważnej
• Letnia Filharmonia Aukso – koncerty muzyki poważnej w różnych miejscowościach regionu
• Augustowskie Lato Teatralne
• Mistrzostwa Polski w Pływaniu Na Byle Czym „Co ma pływać, nie utonie”
• Turniej Miast Przyjaciół Trójki – rywalizacja reprezentantów Augustowa, Szklarskiej Poręby i Radiowej Trójki
• Dni Augustowa – cykl imprez odbywający się w maju w rocznicę nadania praw miejskich
• Augustowskie Motonoce

Imprezy plenerowe odbywają się głównie na rynku Zygmunta Augusta, na bulwarach przy rzece Netcie i nad jeziorem Necko.

 

Kościół rzymskokatolicki:

• parafia pod wezwaniem Najświętszego Serca Jezusa^[65]
• parafia pod wezwaniem Świętej Rodziny^[66]
• parafia pod wezwaniem Jana Chrzciciela^[67]
• parafia pod wezwaniem Miłosierdzia Bożego^[68]
• parafia pod wezwaniem Matki Boskiej Częstochowskiej^[69]
• parafia pod wezwaniem Matki Bożej Szkaplerznej w Studzienicznej^[70]

Parafie w Augustowie wchodzą w skład diecezji ełckiej^[71]. Miasto jest siedzibą dwóch dekanatów: Matki Bożej Królowej Polski oraz św. Bartłomieja Apostoła^[72].

Zgromadzenia zakonne:

• Zgromadzenie Sióstr Franciszkanek Rodziny Maryi^[73]
• Zgromadzenie Sióstr Matki Bożej Loretańskiej^[74]
• Zgromadzenie Sióstr Urszulanek Serca Jezusa Konającego^[75]

Polski Autokefaliczny Kościół Prawosławny:

• parafia Wniebowstąpienia Pańskiego, należąca do dekanatu Sokółka w diecezji białostocko-gdańskiej^[76]
  • cerkiew parafialna pw. Wniebowstąpienia Pańskiego, rynek Zygmunta Augusta 4 (przy ul. Mazurskiej 16 trwa budowa cerkwi pw. Augustowskiej Ikony Matki Bożej, która zastąpi dotychczasową)^[77]

 

• Kościół Boży w Polsce:
  • Kościół Boży „Dom Wody Żywej” w Augustowie, ul. M. Konopnickiej 14^[78]
• Kościół Zielonoświątkowy w RP:
  • Kościół Zielonoświątkowy w Augustowie, ul. 3-go Maja 31/2A^[79][80]

• Świadkowie Jehowy:
  • zbór Augustów (Sala Królestwa ul. Żurawia 29)^[81].

• AKS Sparta Augustów – piłka nożna mężczyzn, kajakarstwo
• ATP Augustów – pływanie
• UKS MOS Nord Augustów – żeglarstwo
• UKS Centrum Augustów – piłka siatkowa
• UKS Technik Augustów – lekka atletyka
• Sztorm GO Augustów – boks

Augustów miał być areną Mistrzostw Świata w Kajakarstwie w 1942, niedoszłych do skutku z uwagi na działania II wojny światowej^[82].

Miasta i gminy partnerskie^[83]:

•   Druskienniki (Litwa)
•   Porto Ceresio (Włochy)
•   Tuusula (Finlandia)
•   Rudki (Ukraina)
•   Szklarska Poręba
•   Dębica
•   Supraśl

 

• Jarosław Szlaszyński, Andrzej Makowski: Augustów. Monografia historyczna. Augustów: Urząd Miejski w Augustowie, 2007. ISBN 978-83-925620-0-9.
• Rejestr zabytków nieruchomych – województwo podlaskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-12-09] .
• Bolesław Dolata: Wyzwolenie Polski 1944-1945. Warszawa: 1971.

• Historia Żydów w Augustowie na portalu Wirtualny Sztetl
• Strona internetowa Augustowa
• pilot.pl. pilot.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2004-03-30)].
• Augustów, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 53 .