Araliowate

Araliowate
	; Aralia sercowata
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	araliowate
	Nazwa systematyczna
	Araliaceae Juss.; Gen. Pl.: 217. 4 Aug 1789
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Araliowate (Araliaceae Juss.) – rodzina drzew, krzewów, pnączy o zdrewniałych łodygach (podrodzina Aralioideae), rzadziej roślin zielnych (podrodzina Hydrocotyloideae). Należą tu 43 rodzaje z 1450 gatunkami występującymi głównie w strefie tropikalnej i subtropikalnej^[2], choć sięgające także rejonów arktycznych i umiarkowanych chłodnych w Ameryce Północnej, na Dalekim Wschodzie (Sachalin), na półkuli południowej rosnąc na południowych krańcach Ameryki Południowej i w Nowej Zelandii^[3]. W Polsce rosną dziko przedstawiciele dwóch rodzajów – wąkrota Hydrocotyle i bluszcz Hedera^[4].

W ziołolecznictwie cenione od dawna są różne gatunki z rodzaju wszechlek Panax. W Azji Tetropanax papyrifer dostarcza surowca do wyrobu wysokiej jakości papieru stosowanego do malowania farbami wodnymi (gwaszem) oraz wyrobu papierowych kwiatów. Użytkowane jest także drewno do celów konstrukcyjnych i na opał niektórych gatunków z rodzajów eleuterokok, szeflera i Meryta. Liczne gatunki uprawiane są jako rośliny ozdobne, zwłaszcza z rodzajów: bluszcz, fatsja (także mieszaniec międzyrodzajowy – fatsjobluszcz), szeflera, aralia, eleuterokok, Dendropanax, Polyscias, Plerandra i innych. Przedstawiciele rodzaju wąkrota uprawiani są jako rośliny akwariowe^[3].

Morfologia

Pokrój: Rośliny o pędach zazwyczaj zdrewniałych – drzewa, krzewy i pnącza (bluszcz), rzadziej zielne: wąkrota i zrostnik, niektórzy przedstawiciele rodzajów aralia i wszechlek). Pędy często słabo rozgałęzione, zwykle z wyraźnymi bliznami liściowymi^[3].
Liście: Przeważnie skrętoległe, rzadziej naprzeciwległe, zwykle długoogonkowe, bez przylistków lub z drobnymi. Blaszki różnie uformowane – pojedyncze lub złożone dłoniasto albo pierzasto, także podwójnie. Liście pojedyncze też często klapowane, czasem tarczowate (wąkrota). Użyłkowanie liścia pierzaste lub błoniaste. Brzeg blaszki zróżnicowany – cały, klapowany, ząbkowany lub piłkowany^[3].
Kwiaty: Drobne, niepozorne, obupłciowe, promieniste, zebrane w różnego rodzaju kwiatostany, przeważnie w baldachy i główki, rzadziej grona i kłosy, przy czym baldachy zwykle rozwijają się jeszcze w złożonych kwiatostanach groniastych lub kłosokształtnych. Kielich zredukowany do niewyraźnych ząbków lub rąbka, przyrośniętych do zalążni. Korona kwiatu wolnopłatkowa (rzadko płatki u nasady zrośnięte), złożona najczęściej z pięciu lub 10 płatków (rzadko inna liczba od 3 do 12, lub brak ich zupełnie), odpadająca. Pręciki wolne, w ilości równej płatkom (rzadko większej), ułożone w okółku naprzemianlegle do płatków, przyczepione do krążka miodnikowego, przez który przechodzi szyjka słupka. Słupek zbudowany jest z dwóch-pięciu owocolistków, każdy tworzący własną komorę zalążni. Zalążnia dolna lub wpół dolna, rzadko górna. Szyjek słupka tyle, ile owocolistków, są one wolne, lub (całkowicie albo częściowo) zrośnięte^[3].
Owoc: Pestkowiec lub jagoda u Aralioideae i rozłupnia u Hydrocotyloideae^[3].

Systematyka

Jedna z rodzin rzędu selerowców Apiales. Dawniej przyjmowano, że w odróżnieniu od zielnych selerowatych do rodziny tej należą rośliny zdrewniałe. To sztuczne kryterium nie utrzymało się, bowiem formy zielne występują w obrębie rodzajów Aralia i Panax, a co istotniejsze – rodzaje wąkrota Hydrocotyle i Trachymene, tradycyjnie włączane do selerowatych okazały się tworzyć grupę siostrzaną wobec pozostałych araliowatych (inne rodzaje tworzące tradycyjnie wyróżnianą podrodzinę Hydrocoloideae pozostały w selerowatych – azorella Azorella, wąkrotka Centella i Xanthosia). Niektóre zaliczane dawniej do araliowatych rodzaje przeniesione zostały do innych rodzin, gdy odkryto ich rzeczywiste relacje filogenetyczne. Rodzaj Diplopanax przeniesiony został do błotniowatych Nyssaceae, Homalosciadium włączone zostało do rodzaju Platysace w obrębie selerowatych, rodzaj Delarbrea klasyfikowany jest do Myodocarpaceae^[3].

Podział na rodzaje w obrębie araliowatych jest w wielu miejscach jeszcze prowizoryczny i wiadomo, że wymaga licznych zmian i rewizji. Do taksonów polifiletycznych, wymagających podziału należy m.in. szeflera Schefflera^[3].

W systemie Cronquista (1981) rodzina araliowatych była jedną z dwóch, obok selerowatych Apiaceae, tworzących rząd selerowców Apiales^[5]. W systemie Takhtajana (1997) araliowate tworzyły rząd araliowców Araliales wspólnie z selerowatymi i wyodrębnionymi z nich wąkrotowatymi Hydrocotylaceae^[6]. W wersji systemu Takhtajana z 2008 ujęcie rodziny i wyodrębnione kolejne rodziny w obrębie selerowców zbliżone są do ujęcia z systemów APG^[7].

Pozycja systematyczna według APweb (aktualizowany system APG IV z 2016)^[2]

Pittosporaceae – pospornicowate

Araliaceae – araliowate

	Myodocarpaceae

	Apiaceae – selerowate

Podział rodziny^[2]^[8]

Podrodzina: Hydrocotyloideae Link

Hydrocotyle L. – wąkrota
Trachymene Rudge – zrostnik

Podrodzina: Aralioideae Eaton

Anakasia Philipson
Aralia L. – aralia
Astropanax Seem.
Astrotricha DC.
Brassaiopsis Decaisne & Planchon
Cephalaralia Harms
Cheirodendron Seemann
Chengiopanax C.B.Shang & J.Y.Huang
Crepinella Marchal
Cussonia Thunb. – kusonia^[9]
Dendropanax Decne. & Planch.
Didymopanax Decne. & Planch.
Eleutherococcus Maxim. – eleuterokok
Fatsia Decaisne & Planchon – fatsja
×Fatshedera Guillaumin – fatsjobluszcz
Gamblea C. B. Clarke
Harmsiopanax Warburg
Hedera L. – bluszcz
Heptapleurum Gaertn.
Heteropanax Seem.
Kalopanax Miq.
Macropanax Miquel
Merrilliopanax H. L. Li
Meryta J. R. Forster & G. Forster – merita^[10]
Metapanax J.Wen & Frodin
Motherwellia F. Mueller
Neocussonia Hutchinson
Neopanax Allan
Oplopanax (Torrey & A. Gray) Miquel
Oreopanax Decaisne & Planchon
Osmoxylon Miquel
Panax L. – wszechlek
Plerandra A.Gray
Polyscias J.R.Forst. & G.Forst. – polyscias^[9]
Pseudopanax K. Koch
Raukaua Seem.
Schefflera J. R. Forster & G. Forster – szeflera
Sciodaphyllum P.Browne
Seemannaralia R. Viguier
Sinopanax H. L. Li
Tetrapanax (K. Koch) K. Koch
Tetraplasandra A. Gray
Trevesia Visiani – trewesia^[9]
Woodburnia Prain

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-05-18] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 629-630. ISBN 978-1-842466346.
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.
↑ Cronquist A. 1981. An Integrated System of Classification of Flowering Plants. Columbia University Press, New York, s. 841-845.
↑ Armen Takhtajan: Diversity and Classification of Flowering Plants. New York: Columbia University Press, 1997, s. 390-393. ISBN 0-231-10098-1.
↑ Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 472-476. ISBN 978-1-4020-9608-2.
↑ Araliaceae Juss.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-03-08].
↑ ^a ^b ^c MieczysławM. Czekalski MieczysławM., Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 95, ISBN 83-7160-011-9 .
↑ Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-05-18] (ang.).

[christenhusz-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Maarten J.M. Christenhusz, Michael F. Fay, Mark W. Chase: Plants of the World. Richmond UK, Chicago USA: Kew Publishing, Royal Botanic Gardens, The University of Chicago Press, 2017, s. 629-630. ISBN 978-1-842466346.

[checklist-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Vascular Plants of Poland - A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 1995. ISBN 83-85444-38-6.

[cronquist-5] Cronquist A. 1981. An Integrated System of Classification of Flowering Plants. Columbia University Press, New York, s. 841-845.

[armen_1997-6] Armen Takhtajan: Diversity and Classification of Flowering Plants. New York: Columbia University Press, 1997, s. 390-393. ISBN 0-231-10098-1.

[armen-7] Armen Takhtajan: Flowering Plants. Springer, 2009, s. 472-476. ISBN 978-1-4020-9608-2.

[8] Araliaceae Juss.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2022-03-08].

[czekalski-9] MieczysławM. Czekalski MieczysławM., Rośliny ozdobne do dekoracji wnętrz, Poznań: Wydawnictwo Akademii Rolniczej w Poznaniu, 1996, s. 95, ISBN 83-7160-011-9 .

[karpowicz-10] Słownik nazw roślin obcego pochodzenia łacińsko-polski i polsko-łaciński. Ludmiła Karpowiczowa (red.). Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, 1973, s. 107.

[2]

[3]

[4]

[1]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]