Admiral Scheer
Admiral Scheer – niemiecki krążownik ciężki typu Deutschland z okresu II wojny światowej. Wraz z bliźniaczymi jednostkami: „Lützow” i „Admiral Graf Spee” określany jako „pancernik kieszonkowy”. Okręt nazwano imieniem admirała Reinharda Scheera – dowódcy niemieckich sił morskich podczas bitwy jutlandzkiej w 1916[1].
| |
| Klasa |
krążownik ciężki |
|---|---|
| Historia | |
| Stocznia |
Kriegsmarinewerft Wilhelmshaven |
| Położenie stępki |
25 czerwca 1931[1] |
| Wodowanie |
1 kwietnia 1933 |
 Kriegsmarine
| |
| Wejście do służby |
12 listopada 1934[1] |
| Zatonął |
9 kwietnia 1945 |
| Dane taktyczno-techniczne | |
| Wyporność |
standardowa: 12 100 t |
| Długość |
186 m |
| Szerokość |
21,6 m |
| Zanurzenie |
7,4 m |
| Napęd | |
| 8 silników wysokoprężnych Man o łącznej mocy 52 000 KM napędzających 2 śruby | |
| Prędkość |
28 węzłów (51,8 km/h) |
| Zasięg |
8900 Mm |
| Uzbrojenie | |
| 6 dział 280 mm w dwóch pancernych wieżach artyleryjskich 8 dział 150 mm 6 dział 105 mm 8 dział 37 mm 10 dział 20 mm 8 wyrzutni torped kaliber 533 mm | |
| Wyposażenie lotnicze | |
| 2 samoloty: Heinkel He 60; od 1939 Arado Ar 196[2] | |
| Załoga |
etat pokojowy: 726; stan wojenny: 1340[3] |
Historia i służba
edytujBudowa
edytujDecyzję o budowie okrętu mającego zastąpić stary pancernik „Lothringen” zatwierdził Reichstag w 1930 niewielką większością głosów. Kontrakt na budowę jednostki, która otrzymała tymczasowe oznaczenie "Panzerschiff B/Ersatz Lothringen", przyznano stoczni Reichmarinewerft w Wilhelmshaven.
Stępkę pod jednostkę położono 25 czerwca 1931. Wodowanie miało miejsce 1 kwietnia 1933. Tego dnia jednostce nadano nazwę „Admirał Scheer”, a matką chrzestną była córka admirała, którego imieniem nazwano okręt.
| Okres | Stopień | Dowódca |
|---|---|---|
| listopad 1934 – wrzesień 1936 | KzS | Wilhelm Marschall |
| wrzesień 1936 – październik 1938 | KzS | Otto Ciliax |
| październik 1938 – październik 1939 | KzS | Hans-Heinrich Wurmbach |
| październik 1939 – czerwiec 1941 | KzS | Theodor Krancke |
| czerwiec 1941 – listopad 1942 | KzS | Wilhelm Meendsen-Bohlken |
| listopad 1942 – styczeń 1943 | FKpt. | Ernst Gruber (mWdGb) |
| luty 1943 – kwiecień 1944 | KzS | Richard Rothe-Roth |
| kwiecień 1944 – kwiecień 1945 | KzS | Ernst-Ludwig Thienemann |
Hiszpańska wojna domowa
edytujPierwszą misją „Admiral Scheer” była rozpoczęta 23 lipca 1936, podczas której ewakuował niemieckich cywilów z objętej wojną domową Hiszpanii. 31 maja 1937 ostrzelał port w Almerii i samo miasto w odwecie za atak lotniczy przeprowadzony dwa dni wcześniej na siostrzaną jednostkę „Deutschland”, powodując wiele strat materialnych w postaci zniszczonych budynków i zabicie 24, oraz zranienie kilkudziesięciu osób[4].
W marcu 1939 okręt oczestniczył w zajęciu litewskiego portu Kłajpeda jako flagowa jednostka dowódcy wiceadm. Wilhelma Marshalla. W kwietniu Admirał Scheer wyszedł w oceaniczny rejs na Atlantyk, podczas którego przygotowywał się do podjęcia działań krążowniczych przeciwko żegludze. Do Wilhelmshaven powrócił 3 maja 1939[5].
II wojna światowa
edytujWybuch wojny zastał okręt w Wilhelmshaven, gdzie 4 września 1939 został po raz pierwszy zbombardowany przez samoloty RAF. Niemiecka jednostka pomimo czterech bezpośrednich trafień nie odniosła większych uszkodzeń, ponieważ bomby nie wybuchły[6][7].
W październiku 1940 krążownik został wysłany w rejs rajderski na Ocean Atlantycki, trwający do 1 kwietnia kolejnego roku. 23 października 1940 opuścił Gotenhafen (okupacyjna nazwa Gdyni) i udał się do Brunsbüttel, które zostało wybrane jako punkt oczekiwania na nowe rozkazy[7].
1 listopada niezauważony przedarł się na północny Atlantyk przez Cieśninę Duńską, kosztem dwóch marynarzy zmytych z pokładu[8]. Tam 5 listopada, dzięki informacjom wywiadu, napotykał konwój HX-84 płynący z Halifaksu w Nowej Szkocji, który był osłaniany jedynie przez krążownik pomocniczy HMS „Jervis Bay”[8]. Najpierw tego dnia „Scheer” zatopił samotny statek „Mopan”, po zdjęciu z niego załogi, po czym wykrył konwój[9]. Dowódca krążownika, komandor Edward Fegen podjął decyzję o obronie konwoju. „Admiral Scheer” otworzył ogień ze swych dział kalibru 280 mm. W odległości 10 Mm wywiązała się walka, w wyniku której krążownik pomocniczy po 22 minutach zatonął. Sam „Admiral Scheer” nie został trafiony[9]. Walka „Jervis Bay” umożliwiła jednak rozproszenie w tym czasie konwoju tak, że niemiecki krążownik z 37 statków odnalazł tylko siedem, z czego zatopił pięć i jeden uszkodził, a ostrzelany statek pasażerski „Rangitiki” zdołał uciec[9]. Do celu dotarły 32 statki (w tym polskie „Morska Wola” i „Puck”)[9]. Atak wywołał jednak duże zakłócenie ruchu konwojowego między Ameryką a Wielką Brytanią, który przywrócono w pełni dopiero 17 listopada[9]. Podjęto poszukiwania niemieckiego okrętu, które jednak okazały się nieskuteczne, a sam „Admiral Scheer” zmienił obszar działania na środkowy Atlantyk[9][10].
14 listopada „Scheer” uzupełnił zapasy ze statku zaopatrzeniowego „Nordmark”, po czym do kolejnego spotkania z „Nordmarkiem” 16 grudnia, napotkał i zatopił dwa statki[11]. Przechodząc w grudniu 1940 na południowy Atlantyk, zdobył dwa statki (w tym jeden „Duquesa” z żywnością) i zatopił dwa dalsze w Zatoce Gwinejskiej[11]. W lutym 1941 okręt przeszedł na Ocean Indyjski i w dniach 20-22 lutego na północ od Madagaskaru zatopił trzy statki i zdobył jeden[11]. Tam zmylił pościg Royal Navy i 1 kwietnia 1941 powrócił tą samą drogą do Kilonii. W czasie tego rajdu w sumie zatopił krążownik pomocniczy i 13 statków, a 3 dalsze zdobył, o łącznej pojemności 113 213 BRT, ponadto uszkodził dwa statki[12]. Był to najskuteczniejszy rejs rajderski pojedynczego okrętu niemieckiego podczas tej wojny[12][a]. Od września 1941 w składzie Floty Bałtyckiej działał na Morzu Alandzkim, blokując marynarkę radziecką. W 1942 stacjonował w Norwegii i działał na północy. Między innymi uczestniczył w operacji Wunderland, której celem było sparaliżowanie radzieckiej żeglugi na wodach arktycznych[13].
W 1943 przebywał na Morzu Bałtyckim. W październiku 1944 okręt ogniem swojej artylerii wspierał oddziały niemieckie walczące na półwyspie Sõrve (wyspa Sarema, obecnie Estonia) w ramach operacji desantowej Armii Czerwonej Moonsund polegającej na wyparciu wojsk III Rzeszy z archipelagu Wysp Moonsundzkich. W tym też czasie atakowany był kilkakrotnie przez radzieckie lotnictwo, nie ponosząc jednak żadnych uszkodzeń[14]. Niemiecki okręt intensywnie wspierał walczące wojska w strefie przybrzeżnej do marca 1945, kiedy to musiał wycofać się z walki z powodu zużycia mechanizmów okrętowych i rozkalibrowania intensywnie używanej artylerii. By przywrócić jednostce zdolność bojową, wysłano ją na remont do Kilonii[15].
9 kwietnia 1945 krążownik poszedł na dno (po g. 22.45), zatopiony bombami lotniczymi w basenie stoczni Deutsche Werke w Kilonii. Przewrócony do góry dnem został częściowo złomowany (do lipca 1945 wydobyto metale kolorowe), resztę wraku zasypano gruzem i ziemią[15][16].
Dzwon okrętowy znajduje się do dzisiaj w Muzeum Marynarki w Wilhelmshaven.
Kariera wojenna
edytuj| Data | Jednostka | Bandera | Pojemność [BRT] | Los |
|---|---|---|---|---|
| 5 listopada 1940 | SS Mopan | 5389 | zatopienie | |
| 5 listopada 1940 | HMS Jervis Bay | 14164 | zatopienie w walce | |
| 5 listopada 1940 | SS Maidan | 7908 | zatopienie | |
| 5 listopada 1940 | SS Trewellard | 5201 | zatopienie | |
| 5 listopada 1940 | SS Kenbane Head | 5225 | zatopienie | |
| 5 listopada 1940 | SS Beaverford | 10142 | zatopienie | |
| 5 listopada 1940 | SS Fresno City | 4995 | zatopienie | |
| 24 listopada 1940 | SS Port Hobart | 7448 | zatopienie | |
| 1 grudnia 1940 | SS Tribesman | 6242 | zatopienie | |
| 17 grudnia 1940 | SS Duquesa | 8652 | zdobyty | |
| 17 stycznia 1941 | SS Sandefjord | 8083 | zdobyty | |
| 20 stycznia 1941 | SS Barneveld | 5597 | zatopienie | |
| 20 stycznia 1941 | SS Stanpark | 5103 | zatopienie | |
| 20 lutego 1941 | SS British Advocate | 6994 | zdobyty | |
| 20 lutego 1941 | SS Grigorios C. | 2546 | zatopienie | |
| 21 lutego 1941 | SS Canadian Cruiser | 6992 | zatopienie | |
| 22 lutego 1941 | SS Rantau Pandjang | 2542 | zatopienie | |
| 25 sierpnia 1942 | SS Aleksandr Sibirjakow | 1384 | zatopienie w walce | |
| Razem | 18 jednostek w tym 17 parowców i 1 krążownik pomocniczy |
5 bander | 114 607 | Σ |
Uwagi
edytuj- ↑ Jedynie nieco bardziej skuteczny (19 statków zatopionych i 3 zdobyte, 115 622 BRT) był wspólny rejs pancerników „Scharnhorst” i „Gneisenau”. Kasperski 2015 ↓, s. 44
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Sobański 2010 ↓, s. 9.
- ↑ Sobański 2010 ↓, s. 27.
- ↑ Sobański 2010 ↓, s. 29.
- ↑ Sobański 2010 ↓, s. 49.
- ↑ Sobański 2010 ↓, s. 50-51.
- ↑ Edwyn. Gray: Pancerniki Hitlera. Warszawa: Bellona, 2004, s. 47. ISBN 83-11-09819-0.
- ↑ a b Sobański 2010 ↓, s. 52.
- ↑ a b Kasperski 2015 ↓, s. 45.
- ↑ a b c d e f Kasperski 2015 ↓, s. 46-48.
- ↑ Sobański 2010 ↓, s. 53.
- ↑ a b c Kasperski 2015 ↓, s. 48-49.
- ↑ a b Kasperski 2015 ↓, s. 44.
- ↑ Jerzy Lipiński: Druga wojna światowa na morzu, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk 1976, s. 302.
- ↑ Edwyn. Gray: Pancerniki Hitlera. Warszawa: Bellona, 2004, s. 227. ISBN 83-11-09819-0.
- ↑ a b Sobański 2010 ↓, s. 61.
- ↑ „Morze”. 5/414, s. 6, maj 1965 XXI/XLI. Alina Azembska – redaktor naczelny.
Bibliografia
edytuj- Michał Jarczyk, Niemiecki "pancernik kieszonkowy" Admiral Scheer, Okręty Wojenne nr 1/1992, Index 36830X
- Maciej S. Sobański, Pancerniki typu „Deutschland”., wyd. I, Tarnowskie Góry: Wydawnictwo „Okręty Wojenne”, 2010, ISBN 978-83-945659-1-6.
- Jochen Brennecke & Theodor Krancke: Schwerer Kreuzer Admiral Scheer, Köhlers Verlagsges., ISBN 3-7822-0831-5
- Bernard Ireland, Jane's battleships of the 20th century, HarperCollinsPublisher, New York 1996, ss. 39-45, ISBN 0-00-470997-7
- Rafał Mariusz Kaczmarek, Pancerni korsarze Kriegsmarine, Wydawnictwo Attyka, Warszawa 2010, ISBN 978-83-89487-50-6
- Tadeusz Kasperski. Atlantycki rejs Admirala Scheera. „Morze, Statki i Okręty”. Nr 7-8/2015. XIX (159), lipiec-sierpień 2015. Warszawa: Magnum X.
Linki zewnętrzne
edytuj- Admiral Scheer na www.maritimequest.com (ang.)
- Admiral Scheer na www.deutschland-class.dk. deutschland-class.dk. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-04-21)]. (ang.)
- Admiral Scheer Information [online], www.german-navy.de [dostęp 2021-04-17].