10 Pułk Huzarów (PSZ)

10 pułk huzarów został sformowany w San Basilio, w południowych Włoszech, na podstawie rozkazu L.dz. 3306/204/AG/Tj. z 18 listopada 1944 roku i rozkazu organizacyjnego dowódcy bazy 2 Korpusu Polskiego z 1 grudnia 1944 roku^[4].

Jako zalążek posłużył mu Pułk Ułanów Karpackich, który to oddał nowo formowanemu pułkowi połowę swojego plutonu łączności 1 oficer 27 szeregowych, 1 pułk Ułanów Krechowieckich 12 oficerów i 5 podoficerów oraz 1 oficer z Rezerwy Oficerów Łącznikowych i Tłumaczy Korpusu i 2 podoficerów z 7 Pułku Pancernego^[6]. Pierwszych huzarów zgrupowano koło Bari na południu Włoch. Pułk został zorganizowany w składzie 3 (14) Wielkopolskiej Brygady Pancernej według brytyjskiego etatu wojennego pułku pancernego z listopada 1943 roku (ang. Armoured Regiment. War Establishment II/151/3)^[4]. 16 listopada pułk przesunięto w rejon Lici, gdzie wspólnie z pozostałymi oddziałami brygady szkoląc się oczekiwał na wyjazd do Egiptu^[7]. W dniu 15 grudnia 1944 roku zawiązek pułku został dyslokowany do Galatina. W nowym garnizonie rozpoczęto prace organizacyjne i wstępne szkolenie. Przybywali Polacy byli jeńcy i dezerterzy z armii niemieckiej z jednostek podległych Bazie 2 Korpusu Polskiego ponadto kawalerzyści i pancerniacy z jednostek bojowych korpusu. 7 stycznia 1945 pododdziały zaokrętowano w Tarencie i przetransportowano do Port Saidu (10 stycznia). 10 pułk huzarów liczący 21 oficerów i 549 szeregowych wraz z całą 3 Wielkopolską Brygadą Pancerną wypłynął statkiem "MV Cilicia" do Egiptu^[8]. Dalej już koleją przewieziono je do obozu Quassasin (ok. 80 km od Kairu)^[9]. Podjęto intensywne szkolenie w pułku, a także w brytyjskiej Royal Armoured Corps School w Abbassia oraz innych specjalistów w kilku brytyjskich ośrodkach szkoleniowych. Z polskich jednostek dyslokowanych na Środkowym Wschodzie przybywały dalsze uzupełnienia, w połowie marca w szeregach huzarów pełniło służbę 36 oficerów i 609 szeregowych. 25 kwietnia 1945 roku zmieniono numer i miano brygady z "3" na "14 Wielkopolską Brygadę Pancerną"^[10]. W trakcie pobytu w obozie Quassasin zmarło dwóch oficerów będących na etacie pułku^[11]. W okresie od 1 do 22 maja 10 pułk huzarów sukcesywnie był przemieszczony do obozu wojskowego Ikingi Mariut niepodal El Amiryja w pobliżu Aleksandrii. 3 czerwca pułk osiągnął stan 36 oficerów i 637 szeregowych osiągnął dobry poziom wyszkolenia załóg czołgowych, rozpoczęto szkolenie w ramach plutonu i szwadronów pancernych. Z dniem 10 czerwca 1945 roku ze szwadronu dowodzenia wyodrębniono pod względem taktycznym szwadron rozpoznawczy (z plutonami: rozpoznawczym, przeciwlotniczym i łącznikowym) pod dowództwem por. Stanisława Oskierki^[12]. W sierpniu 1945 roku 44 huzarów odjechało do 157 Obozu Przejściowego (repatriacyjnego) w Suezie^[13], a następnie do kraju. Do października pułk zakończył szkolenie pancerne w ramach całego pułku^[14].

Po decyzji dołączenia pułku do oddziałów okupacyjnych we Włoszech (2 Korpus) 14 października 1945 pułk został zaokrętowany u wybrzeży Egiptu, by 17 października osiągnąć Tarent opuszczony zaledwie przed 9 miesiącami. Po krótkim pobycie w okolicach portu pododdziały pułku przeszły w rejon Pescara, Lanciano. Otrzymano ponownie sprzęt w ilości po 6 Shermanów na szwadron i wykorzystywano go nadal do szkolenia. W dniu 14 października pułk został załadowany w porcie w Aleksandrii na statek i 17 tego miesiąca przybył do Tarentu we Włoszech, skąd przetransportowany został do San Basilio. Następnie dyslokowano pułk 24 listopada do Monopoli, gdzie podjął służbę wartowniczą przy składach i magazynach. 15 grudnia ostatecznie huzarzy przybyli do Lanciano i tu objęli garnizon. W nowym miejscu postoju pułk otrzymał sprzęt bojowy (czołgi, pojazdy pancerne i samochodowe) oraz podjął przerwane szkolenie^[14]. W trakcie pobytu we Włoszech zmarło dwóch huzarów, w tym jeden wskutek wypadku.

 

Po decyzji o przeniesieniu 2 Korpusu do Wielkiej Brytanii w celu demobilizacji, pułk jako jeden z pierwszych opuścił Włochy. Zaokrętowany 22 czerwca 1946 w Neapolu odpłynął do Glasgow. Następnie przewieziony ze Szkocji na południe Anglii, rozwinął obóz koło Petworth^[15].

Żołnierze powoli odchodzili z pułku do Polskiego Korpusu Przysposobienia i Rozmieszczenia. Miał on zapewnić zdobycie zawodu cywilnego.

Ostatnie święto pułkowe w mundurach, ale już przy znacznie uszczuplonych stanach, obchodzono jeszcze 11 lipca 1947^[16].

W lipcu, w kolejnym obozie w Slinford, pozostałości pułku weszły w skład 340 Jednostki Podstawowej (ang. Basie Unit 340) pod dowództwem podpułkownika Adama Bielińskiego. We wrześniu 1948 roku ostatni zdemobilizowani żołnierze opuścili szeregi. Wraz z rozwiązaniem PKPR 10 pułk huzarów przestał istnieć^[16].

Obsada personalna 10 pułku huzarów^[17]

• dowódca pułku – mjr mgr Antoni Smodlibowski
• zastępca – mjr Wiktor Zaniewski
• adiutant – por./rtm. Andrzej Brzeski (do 3 I 1945), - por. Wawrzyniec Solecki
• kwatermistrz – por. Aleksander Karpiński
• oficer łączności – por. Władysław Szeremeta
• kapelan – ks. Józef Grochot
• lekarz pułku – ppor. lek. Stanisław Kasina
• dowódca szwadronu dowodzenia – por./rtm. Andrzej Brzeski
• dowódca 1 szwadronu – rtm. Jerzy Roszkowski
• dowódca 2 szwadronu – por./rtm. Zygmunt Skowroński
• dowódca 3 szwadronu – por. Zbigniew Winogrodzki
• dowódca szwadronu rozpoznawczego – por. Stanisław Oskierka

Zatwierdzona 19 lutego 1983 przez Ministra Spraw Wojskowych Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie, z ważnością od 14 września 1946 trzyczęściowa odznaka o wymiarach 47x47 mm wykonana jest z białego metalu, łączona na cztery nity i emaliowana Na rewersie tarczy wytłoczono wklęsłe daty 1809 1944. Produkował je w Londynie Mieczysław Białkiewicz^[18].

Żurawiejka brzmiała: „mało wozów, mało smarów, to 10-ty pułk huzarów”^[19].

• Witold Biegański: Wojsko Polskie. Krótki informator historyczny o Wojsku Polskim w latach II wojny światowej. T. 5: Regularne jednostki Wojska Polskiego na Zachodzie. Formowanie. Działania bojowe. Organizacja. Metryki dywizji i brygad. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1967.
• Bogusław Polak (red.): Lance do boju. Szkice historyczne z dziejów jazdy wielkopolskiej X wiek – 1945 r.. Poznań: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01373-4.
• Stanisław Komornicki, Zygmunt Bielecki, Wanda Bigoszewska, Adam Jońca: Wojsko Polskie 1939-1945. Barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwo Interpress, 1990. ISBN 83-223-2055-8.
• Zbigniew Lalak, Andrzej Kamiński: Kawaleria pancerna PSZ 1940-1945. Organizacja i struktura. Warszawa: Pegaz-Bis, 2006. ISBN 83-11-08218-9.
• Cezary Leżeński: Zostały tylko ślady podków .... Warszawa: Książka i Wiedza, 1984. ISBN 83-05-11122-9.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945. Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Jakub Żak: Nie walczyli dla siebie. Powojenna odyseja 2 Korpusu Polskiego. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Rytm”, 2014. ISBN 978-83-7399-621-2.
• Marek Wroński: Ostatni polscy huzarzy. Monografia 10 Pułku Huzarów 1944-1947. Londyn-Tarnowskie Góry: Wydawnictwo Instytutu Tarnogórskiego, 1997. ISBN 83-87470-03-1.
• Juliusz Tym: Pancerni i Ułani Generała Andersa.Broń Pancerna i Kawaleria Pancerna Polskich Sił Zbrojnych na Środkowym Wschodzie i we Włoszech 1941–1946. Warszawa: Tetragon, 2012. ISBN 978-83-63374-01-3.