Tęcza grawitacji

Tęcza grawitacji

Gravity’s Rainbow

Okładka pierwszego wydania Tęczy grawitacji (1973)
Autor	Thomas Pynchon
Tematyka	powieść historyczna, satyra, science-fiction, powieść encyklopedyczna
Typ utworu	powieść
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Stany Zjednoczone
Język	angielski
Data wydania	1973 (Viking Press, Stany Zjednoczone) 1974 (Bantam Books, Stany Zjednoczone) (Penguin Books, Wielka Brytania)
Wydawca	Viking Press Bantam Books Penguin Books
Pierwsze wydanie polskie
Data wydania polskiego	2001
Wydawca	Prószyński i S-ka
Przekład	Robert Sudół

Tęcza grawitacji (ang. Gravity’s Rainbow) – wydana w 1973 roku powieść, uchodząca za największe dzieło Thomasa Pynchona.

Powieść „encyklopedyczna” (wymagająca do pełnego zrozumienia ciągłego zaglądania do encyklopedii). Fabuła osnuta jest wokół rakiety V2, jednak z powodu gwałtownych zmian w czasie i miejscu narracji, onirycznych lub retrospektywnych wstawek oraz niespodziewanych przejść między kolejnymi narratorami, główna oś fabuły jest stosunkowo ciężka do zauważenia i śledzenia. Zwolennicy Pynchona podkreślają, że widać w tym pisarski kunszt autora, a niejasności to zachęta do rozwikłania zagadki. Przeciwnicy uważają, że w powieści nie ma niczego wartościowego.

Niestandardowość formy i szeroki zakres nawiązań oraz aluzji czynią powieść niemożliwą do streszczenia. Według niektórych krytyków, Tęcza grawitacji jest o wojnie (właściwej bohaterce powieści) oraz o powikłanej relacji człowieka z własnym dzieckiem, czyli techniką.

Tłem dla Tęczy grawitacji jest zimna wojna; znamienny jest rok powstania powieści (lata siedemdziesiąte to apogeum rozczarowania amerykańską polityką). We wstępie do antologii opowiadań Slow Learner z 1984 roku, Pynchon przyznaje, że bezpośrednią inspiracją do napisania książki było zagrożenie atakiem nuklearnym (pokrewieństwo zimnowojennej psychozy z nastrojami Londynu z czasów bombardowań rakietami V2 jest bardzo wyraźne).

W 1974 roku powieść otrzymała prestiżową nagrodę National Book Award.

Istnieje wiele świadectw wpływu powieści na współczesną kulturę. Jednym z nich jest scena z filmu Trainspotting, w której jedna z postaci nurkuje w sedesie. Jest to odbicie podobnej przygody jednego z głównych bohaterów Tęczy grawitacji – Tyrona Slothrope’a.

Powieść została wydana w Polsce w 2001 roku w tłumaczeniu Roberta Sudoła przez wydawnictwo Prószyński i S-ka.

W 2024 roku w krakowskim Teatrze BARAKAH powstała sztuka teatralna pt. Poza zero, czyli jak pokochałem bombę według scenariusza Wery Makowskx i Krzysia Zyguckiego w reżyserii Wery Makowskx. Spektakl był inspirowany Tęczą grawitacji Thomasa Pynchona oraz filmem Doktor Strangelove, czyli jak przestałem się martwić i pokochałem bombę Stanley’a Kubricka^[1].

• Wiki poświęcone Tęczy grawitacji