Radziwiłłówka (gmina)
52°37′N 22°35′E/52,612222 22,582778| gmina wiejska | |||||
| 1861–1934[1] | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo |
1861–1915: gub. grodzieńska | ||||
| Powiat | |||||
| Data powstania |
1 stycznia 1861 | ||||
| Data likwidacji |
1 października 1934 | ||||
| Siedziba | |||||
| Populacja (1921) • liczba ludności |
| ||||
| Szczegółowy podział administracyjny (1954) | |||||
| |||||
Położenie na mapie Polski w 1939  | |||||
| 52°37′N 22°35′E/52,612222 22,582778
| |||||
Radziwiłłówka, 1863–1919 Aleksandrówka (ros. Радзивилловская волость, Александровская волость, lit. Aleksandruvkos valsčius, Radziviluvkos valsčius) – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1861–1934 na Białostocczyźnie. Siedzibą gminy była Radziwiłłówka (1863–1919 pod nazwą Aleksandrówka)[2][3].
Imperium Rosyjskie
[edytuj | edytuj kod]Gmina zbiorowa Radziwiłłówka powstała w wyniku reformy struktur administracyjnych państwa rosyjskiego w 1861 roku. Była częścią powiatu bielskiego należącego (od 1843) do guberni grodzieńskiej. Po powstaniu styczniowym nazwa wsi i gminy została zmieniona na Aleksandrówka[4]. W 1890 roku gmina Aleksandrówka obejmowała 48 miejscowości i zamieszkiwało ją 4812 osób[2]. Była to najdalej na południe wysunięta gmina powiatu bielskiego[5].
29 kwietnia 1875 prawa miejskie utracił Niemirów, który jako miasteczko podległ administracji gminy Aleksandrówka[5].
11 czerwca 1892 wszedł w życie nowy statut miejski, który ograniczył samorządność miejską, a na mocy którego wiele miast guberni grodzieńskiej zamieniono w miasteczka[6]. Zdegradowane miasto Mielnik[7] podległo w następstwie statutu z czasem administracji gminy Aleksandrówka[5].
I wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]Podczas I wojny światowej gmina wraz z powiatem bielskim należała do okupowanego przez Niemcy Ober-Ostu (w okręgu Białystok)[8], gdzie znacznie zmieniono granice oraz podział administracyjny powiatu bielskiego. Spośród jego 15 gmin, zachowano 9 i zniesiono 6, ponadto utworzono 10 nowych; zmieniły się też granice gmin. W odniesieniu do gminy Aleksandrówka[9][10][11]:
- północną część gminy Aleksandrówka włączono do nowej gminy Milejczyce (Żerczyce i Nurzec-Osada),
- dwa zachodnie fragmenty gminy Aleksandrówka włączono do gminy Siemiatycze (Moszczona Pańska i Olendry),
- do gminy Aleksandrówka włączono fragment zniesionej gminy Rohacze z powiatu brzeskiego ze zniesionej guberni grodzieńskiej (Borysowszczyzna),
- do gminy Aleksandrówka włączono fragment gminy Wysokie Litewskie z powiatu brzeskiego ze zniesionej guberni grodzieńskiej (Werpol).
Podział ten w dużej mierze zachowano, kiedy powiat bielski przeszedł w sierpniu 1919 pod administrację polską[12].
II Rzeczpospolita
[edytuj | edytuj kod]W okresie międzywojennym gmina należała do powiatu bielskiego w nowo utworzonym województwie białostockim, której przywrócono jej oryginalną nazwę Radziwiłłówka[3]. Była to najdalej na południe wysunięta gmina województwa białostockiego.
28 października 1919 z południowej części gminy Radziwiłłówka wyodrębniono miasteczko Mielnik, któremu przywrócono status miasta[13].
Według Powszechnego Spisu Ludności z 1921 roku gminę Radziwiłłówka zamieszkiwało 3520 osób, wśród których 1493 były wyznania rzymskokatolickiego, 1802 prawosławnego, 7 ewangelickiego, 1 greckokatolickiego, a 217 mojżeszowego. Jednocześnie 2233 mieszkańców zadeklarowało polską przynależność narodową, 1094 białoruską, a 123 żydowską. Było tu 598 budynków mieszkalnych[14].
16 października 1933 gminę Radziwiłłówka podzielono na 16 gromad: Borysowszczyzna, Grabarka, Maćkowicze, Mętna, Moszczona, Niemirów, Nurzec (stacja kolejowa), Osłowo, Pawłowicze, Radziwiłłówka, Sokóle, Sutno, Sycze, Szerszenie, Wajków i Werpol[15].
13 czerwca 1934 zniesiono miasto Mielnik, a jego obszar przekształcono w gromadę Mielnik, którą włączono do gminy Radziwiłłówka[16].
Gminę Radziwiłłówka zniesiono z dniem 1 października 1934, a jej obszar wszedł w skład[17]:
- nowej gminy Mielnik – gromady Borysowszczyzna, Grabarka, Maćkowicze, Mętna, Mielnik, Moszczona, Niemirów, Nurzec (stacja kolejowa), Osłowo, Pawłowicze, Radziwiłłówka, Sokóle, Sutno, Sycze, Szerszenie, Wajków i Werpol,
- gminy Milejczyce – gromada Nurzec (stacja kolejowa), która zniesiono, połączączywszy z gromadą Nurzec-Osada tamże.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Od 1919 jednostka administracyjna nowo utworzonego polskiego woj. białostockiego; przed 1919 poza administracją polską.
- ↑ a b Volosts and communes of 1890. St. Petersburg: Central Statistical Committee of the Ministry of Internal Affairs, 1892. - (Statistics of the Russian Empire).
- ↑ a b Główny Urząd Statystyczny w Warszawie: Województwa centralne i wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej – podział na gminy według stanu z dnia 1.IV 1933 roku, Książnica-Atlas, Lwów 1933
- ↑ Jerzy Śnieżko: Po gminach powiatu nadbużańskiego. W: Kraina żubra: Puszcza Białowieska, Podlasie Nadbużańskie, Puszcza Mielnicka. Informator turystyczny. Warszawa: Fundacja Wspomagania Wsi, s. 17. ISBN 978-83-60600-60-3. [dostęp 2014-08-28].
- ↑ a b c Карта волостей Гродненской губернии
- ↑ Dymitrow, M. (2015). Pojęcie miejskości w świetle reformy gminnej w Polsce międzywojennej.
- ↑ Najgrakowski, M. (2009). Miasta Polski do początku XXI wieku: podstawowe informacje o datach założenia i likwidacji. Dokumentacja geograficzna.
- ↑ Deutsche Arbeit in den Verwaltungsgebieten Kurland, Litauen und Bialystok-Grodno. Kowno (Verlag der Presseabteilung Ober Ost) 1917.
- ↑ Befehl- und Verordnungsblatt des Oberbefehlshabers Ost (Dziennik rozkazów i rozporządzeń Głównodowodzącego Wschodu) Nr 1-96
- ↑ Rocznik statystyki Rzeczypospolitej Polskiej. R. 1, 1920/21
- ↑ Jemielity W. (2002). Podziały administracyjne powiatów sokólskiego i dąbrowskiego w latach 1919-2000. "Studia Łomżyńskie", 13, 2002, s. 119-146.
- ↑ Dz.U. z 1919 r. nr 65, poz. 395
- ↑ M.P. z 1919 r. nr 234, poz. 0
- ↑ Skorowidz miejscowości Rzeczypospolitej Polskiej: opracowany na podstawie wyników pierwszego powszechnego spisu ludności z dn. 30 września 1921 r. i innych źródeł urzędowych., t. T. 5, województwo białostockie, 1924, s. 26.
- ↑ Białostocki Dziennik Wojewódzki. 1933, nr 11, poz. 49
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 48, poz. 420
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 70, poz. 675