Państwo muszyńskie

Państwo muszyńskie (starostwo muszyńskie), zwane też kluczem muszyńskim, kresem biskupim państwa, kresem muszyńskim lub Biskupszczyzną – historyczne latyfundium w powiecie nowosądeckim przy granicy ze Słowacją (niegdyś zwaną Górnymi Węgrami), z centrum administracyjnym w Muszynie, o obszarze ok. 450 km², dysponujące własną administracją, sądownictwem i wojskiem, istniejące od XIII wieku do 1781 roku.

Państwo muszyńskie^[5] powstało prawdopodobnie około 1288 roku po tym, jak Muszyna z przyległościami została zapisana w testamencie przez Wysza Niegowickiego, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupowi Pawłowi z Przemankowa. Dobra te utracił biskup krakowski Jan Muskata w okresie rządów księcia Władysława Łokietka, prawdopodobnie za działania przeciw niemu w czasie buntu wójta Alberta. Później, do przełomu XIV i XV wieku, latyfundium muszyńskie należało do dóbr królewskich, po czym w 1391 roku, za panowania Władysława Jagiełły, zostało odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa Jana z Radliczyc (według niektórych źródeł nastąpiło to przed 1448 rokiem, za panowania biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego^[6]).

W 1391 roku król Władysław Jagiełło miał nadać biskupom krakowskim i włączyć do państwa muszyńskiego pobliski Tylicz (wówczas Miastko); rzekomy dokument Jagiełły zawierający to nadanie uznawany jest za XVI-wieczny falsyfikat^{[potrzebny przypis]}.

Państwo muszyńskie należało do biskupów krakowskich do 1781 roku, kiedy przeszło na własność rządu austriackiego jako dobra kameralne; znajdujące się tam majątki przeznaczono na tzw. fundusz religijny. Wcześniej, w sierpniu 1770 roku, tereny te oderwano od Polski i przyłączono do Węgier. Po I rozbiorze Polski włączono je do Galicji.

W osadach wiejskich państwa muszyńskiego przeważała ludność wołosko-ruska (Łemkowie); ludność polska była skoncentrowana w dwu miastach, Muszynie i Tyliczu, i nielicznych okolicznych wsiach. Około 1785 roku latyfundium liczyło 16 885 mieszkańców, w tym 14 919 ludności wyznania greckokatolickiego, 1863 ludności katolickiej oraz 103 osoby wyznania mojżeszowego.

W 1958 roku w Muszynie otwarto Muzeum Regionalne PTTK państwa muszyńskiego; posiada ono przeszło 2000 eksponatów, w tym podróżny sepet biskupi z XVI wieku; na jego zewnętrznej ściance namalowano wizerunek Świętej Rodziny, a na wieku od wewnątrz herb Pomian i insygnia biskupie^[7] (do motywu insygniów biskupich nawiązuje również herb Muszyny). W 2010 roku podjęto przebudowę budynku muzeum^[8].

W okresie istnienia latyfundium plagą tych okolic było zbójnictwo^[9]; obecnie przez rejon Muszyny przebiega międzynarodowy Szlak Zbójników Karpackich (karpaccy zbójnicy działający na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim byli często nazywani beskidnikami; uprawiali swój proceder również w Bieszczadach).

Ta sekcja od 2010-06 wymaga zweryfikowania podanych informacji.

Należy podać wiarygodne źródła w formie przypisów bibliograficznych.
Część lub nawet wszystkie informacje w sekcji mogą być nieprawdziwe. Jako pozbawione źródeł mogą zostać zakwestionowane i usunięte.
Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary)
Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tej sekcji.
Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tej sekcji.

W skład państwa muszyńskiego weszły ostatecznie 2 miasta (Muszyna i Tylicz) i 47 wsi; obejmowało ono w całości lub częściowo tereny dzisiejszych gmin Muszyna, Krynica-Zdrój, Łabowa, Uście Gorlickie.

W 1867 roku historyczne tereny państwa muszyńskiego rozdzielono między powiaty sądecki i grybowski.

Do powiatu sądeckiego weszły:

• Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Krynica, Krzyżówka, Leluchów, Łabowa, Łabowiec, Łosie, Milik, Muszyna, Muszynka, Maciejowa, Nowa Wieś, Powroźnik, Roztoka Mała, Roztoka Wielka, Szczawnik, Słotwiny, Składziste, Tylicz, Uhryń, Wojkowa, Wierchomla Wielka, Wierchomla Mała, Zubrzyk, Złockie, Żegiestów

Do powiatu grybowskiego należały:

• Banica, Bieliczna, Berest, Brunary Niżne, Brunary Wyżne, Czarna, Czertyżne, Czyrna, Florynka, Izby, Jaśkowa, Kamianna, Kotów, Mochnaczka Niżna, Mochnaczka Wyżna, Piorunka, Polany, Śnietnica, Stawisza, Wawrzka

Naczelnym dowódcą wojskowym na terytorium latyfundium był starosta muszyński; do pomocy miał on przybranych rotmistrza i poruczników.

Główną część sił zbrojnych państwa muszyńskiego tworzyła piechota, tzw. harnicy, w liczbie od 200 (w czasie pokoju) do 600 (w czasie wojny). Muszyńscy harnicy uczestniczyli m.in. w obronie Krakowa (1655), Sandomierza i Nowego Sącza w czasie potopu szwedzkiego, a także w bitwie pod Wiedniem w 1683 roku (pod wodzą hetmana Stanisława Jana Jabłonowskiego, który zimował w Muszynie, wracając spod Wiednia do Polski).

Państwo muszyńskie dysponowało również jazdą – dragonią biskupią; służyli w niej wyłącznie sołtysi. Oddział dragonów muszyńskich w sile 200 ludzi uczestniczył w oswobodzeniu Nowego Sącza od Szwedów 13 grudnia 1655 roku^[10].

Wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni mieszkający na terenie latyfundium mieli obowiązek posiadania rynsztunku wojskowego i uczestniczyli w comiesięcznych musztrach pod nadzorem starosty; brali w nich udział na zmianę coraz to nowi kmiecie, dzięki czemu do wojny przygotowani byli wszyscy mieszkańcy państwa muszyńskiego.

• Zamek w Muszynie
• Państwo żywieckie
• Państwo suskie

• Władysław Bębynek, Starostwo muszyńskie – własność biskupstwa krakowskiego, [w:] „Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do „Gazety Lwowskiej”, Lwów 1914 wbc.poznan.pl wbc.poznan.pl
• B. Rucka, Dzieje Muszyny w zarysie, [w:] „Almanach Muszyny”, 1995, s. 5–10.
• B. Rucka, O starostach na Muszynie, [w:] „Almanach Muszyny”, 1994, s. 26–31.
• B. Rucka, Poczet starostów klucza muszyńskiego, [w:] „Almanach Muszyny” 1994, s. 32–34.

• P. Rychlewski, Zarys dziejów klucza muszyńskiego do końca XVIII stulecia