Mangaba
| Cercocebus | |||
| É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812[1] | |||
 Mangaba obrożna (C. torquatus) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | |||
| Nadrodzina | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj |
mangaba | ||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
Cercocebus fuliginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 (= Simia (Cercopithecus) aethiops torquatus Kerr, 1792) | |||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Gatunki | |||
| |||
Mangaba[3] (Cercocebus) – rodzaj ssaków naczelnych z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae).
Zasięg występowania
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce[4][5][6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]Długość ciała (bez ogona) samic 42–59 cm, samców 43,6–73 cm, długość ogona samic 45–68 cm, samców 50–76 cm; masa ciała samic 3,9–8 kg, samców 7,1–12,5 kg[6][7].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zdefiniował w 1812 roku francuski przyrodnik Étienne Geoffroy Saint-Hilaire w artykule poświęconym systematyce ssaków opublikowanym w czasopiśmie Annales du Muséum d’histoire naturelle[1]. Geoffroy Saint-Hillaire wymienił kilka gatunków – Simia sabaea Linnaeus, 1766, Simia atys Audebert, 1797, Simia Aethiops von Schreber, 1774 (= Simia atys Audebert, 1797), Cercopithecus fuliginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Simia atys Audebert, 1797), Simia aygula Linnaeus, 1758 (= Simia fascicularis Raffles, 1821), Simia sinica Linnaeus, 1771, Cercocebus radiatus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1812 oraz Cercopithecus Cynomolgus Erxleben, 1777 (= Simia hamadryas Linnaeus, 1758) – z których gatunkiem typowym jest Cercopithecus fuliginosus É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1803 (= Simia atys Audebert, 1797).
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]- Cercocebus: gr. κερκος kerkos ‘ogon’; κηβος kēbos ‘małpa długoogoniasta’[8].
- Aethiops: gr. Αιθιοψ Aithiops ‘Etiopczyk, Murzyn’, od αιθω aithō ‘palić się’; ωψ ōps, ωπος ōpos ‘twarz’[9]. Gatunek typowy: Martin nie wyznaczył gatunku typowego.
Podział systematyczny
[edytuj | edytuj kod]Do rodzaju należą następujące gatunki[10][7][4]:
| Grafika | Gatunek | Autor i rok opisu | Nazwa zwyczajowa[3] | Podgatunki[6][4][7] | Rozmieszczenie geograficzne[6][4][7] | Podstawowe wymiary[6][7][a] | Status IUCN[11] |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
Cercocebus galeritus | W. Peters, 1879 | mangaba oliwkowa | gatunek monotypowy | Kenia (płaty lasu nadrzecznego wzdłuż dolnego biegu rzeki Tana i delty rzeki Tana) | brak danych | CR |
 |
Cercocebus agilis | Milne-Edwards, 1886 | mangaba zwinna | gatunek monotypowy | południowo-wschodni Kamerun, południowo-zachodnia Republika Środkowoafrykańska, północna Demokratyczna Republika Konga (na północ od rzeki Kongo, od rzeki Ubangi do Lasu Równikowego Ituri i rzeki Semliki), północno-wschodni Gabon (na wschód od rzeki Ivindo) oraz północne Kongo (przez rzekę Sangha) | DC: 44–65 cm DO: 45–76 cm MC: 4,3–10,2 kg |
LC |
 |
Cercocebus chrysogaster | Lydekker, 1900 | mangaba złotobrzucha | gatunek monotypowy | Demokratyczna Republika Konga (Kotlina Konga, na południe i wschód od rzeki Kongo (północną granicą może być rzeka Lulonga, wschodnią prawdopodobnie rzeka Lomami)) | brak danych | EN |
 |
Cercocebus sanjei | Mittermeier, 1986 | mangaba czubata | gatunek monotypowy | Tanzania (ograniczony do lasu Mwanihana i wschodnich stoków gór Udzungwa) | brak danych | EN |
 |
Cercocebus atys | (Audebert, 1797) | mangaba szara | gatunek monotypowy | południowo-zachodni Senegal, Gwinea Bissau, zachodnia i południowo-wschodnia Gwinea, Sierra Leone i zachodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (wschodnia granica u zbiegu rzek N’zo–Sassandra) | DC: 44–58 cm DO: 52–64 cm MC: 5,6–11,4 kg |
VU |
 |
Cercocebus lunulatus | (Temminck, 1853) | mangaba białokarkowa | gatunek monotypowy | wschodnie i północno-wschodnie Wybrzeże Kości Słoniowej (od zbiegu rzek N’zo–Sassandra do rzeki Wolta; być może wymarły na zachód od rzeki Bandama), południowo-zachodnie Burkina Faso i południowo-zachodnia Ghana | DC: 47–73 cm DO: 67–74 cm MC: 3,9–11,8 kg |
EN |
 |
Cercocebus torquatus | (Kerr, 1792) | mangaba obrożna | gatunek monotypowy | niejednolicie w lasach południowej Nigerii, zachodniego Kamerunu, zachodniej Gwinei Równikowej, zachodniego Gabonu, południowo-zachodniego Konga (na południe do Parc national de Conkouati-Douli); niepotwierdzony w Beninie | DC: 42–67 cm DO: 46–76 cm MC: 5–12,5 kg |
EN |
Kategorie IUCN: LC – gatunek najmniejszej troski, VU – gatunek narażony, EN – gatunek zagrożony, CR – gatunek krytycznie zagrożony.
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ DC – długość ciała; DO – długość ogona; MC – masa ciała
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Tableau des quadrumanes, ou des Animaux composant le premier Ordre de la Classe des Mammifères. „Annales du Muséum d’histoire naturelle”. 19, s. 97, 1812. (fr.).
- ↑ W.Ch.L. Martin: A general introduction to the natural history of mammiferous animals, with a particular view of the physical history of man, and the more closely allied genera of the order Quadrumana, or monkeys. London: Wright and co., 1841, s. 508. (ang.).
- ↑ a b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 226. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Cercocebus. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-11-08].
- ↑ a b c d e D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 651–654. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
- ↑ a b c d e Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 147. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 171.
- ↑ Palmer 1904 ↓, s. 82.
- ↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, J. Zijlstra & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.13) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
- ↑ Home. The IUCN Red List of Threatened Species. [dostęp 2024-08-07]. (ang.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).