Lidice
50°09′N 14°12′E/50,144444 14,200278 Urząd gminy w odbudowanych Lidicach | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Kraj | |||||
| Powiat | |||||
| Powierzchnia |
4,74 km² | ||||
| Wysokość |
343 m n.p.m. | ||||
| Populacja (2022) • liczba ludności |
| ||||
| • gęstość |
90 os./km² | ||||
| Kod pocztowy |
273 54 | ||||
Położenie na mapie Czech  | |||||
Położenie na mapie kraju środkowoczeskiego  | |||||
| 50°09′N 14°12′E/50,144444 14,200278
| |||||
| Strona internetowa | |||||
Lidice (niem. Liditz) – wieś i gmina w Czechach, położona w kraju środkowoczeskim, w powiecie Kladno, na północny zachód od Pragi. Liczy 555 mieszkańców (stan na 2022 rok)[1].
Podczas II wojny światowej, 10 czerwca 1942 roku członkowie służb mundurowych nazistowskich Niemiec: SS, Gestapo i OrPo, w ramach odwetu za zamach na Reinharda Heydricha dokonali w Lidicach masowej eksterminacji ich mieszkańców, a następnie zrównania z ziemią całej zabudowy wsi. Po wojnie wieś została odbudowana w pobliżu miejsca, w którym pierwotnie się znajdowała. Pierwotną lokalizację Lidic przeznaczono natomiast na urządzenie tzw. Pomnika Lidice (cz. Památník Lidice), kompleksu łączącego zbiorowy grób ofiar niemieckiej eksterminacji z 1942 roku, pomnik i muzeum.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Pierwotna wieś
[edytuj | edytuj kod]Pierwsza wzmianka o Lidicach pojawiła się w kronikach w 1318 roku. Najstarszym obiektem użyteczności publicznej we wsi był kościół św. Marcina, zbudowany w 1352 roku. Został on zniszczony w czasie wojen husyckich, jednak aż do XVI wieku kapłani utrakwistów głosili w nim kazania. Świątynia uległa ponownemu zniszczeniu podczas wojny trzydziestoletniej, po czym z inicjatywy wielkiej księżnej Toskanii Marii Anny została zastąpiona nowym, barokowym kościołem, który w kolejnych latach był kilkukrotnie przekształcany stylistycznie[2].
Innym istotnym budynkiem w Lidicach była szkoła wiejska, o której pierwsza wzmianka pochodzi z 1713 roku, kiedy liczyła 127 uczniów. Miała prosty system centralnego ogrzewania, co czyniło ją pierwszym tego typu obiektem na obszarze krainy Czechy. W 1824 roku wybudowano nową jednokondygnacyjną szkołę[2].
W II połowie XIX wieku dzięki rozwojowi przemysłu w pobliskim Kladnie (górnictwo węgla kamiennego, rozpalenie pierwszego wielkiego pieca w 1855 roku) Lidice stały się prężną osadą górniczą. Podczas gdy w 1848 roku wieś liczyła 270 mieszkańców żyjących w 33 domach, w 1890 roku liczba ta wzrosła do 506 osób i 50 domów[2].
W 1942 roku Lidice miały 503 mieszkańców, podzielonych na 167 rodzin żyjących w 106 domach[2][3].
Zagłada wsi
[edytuj | edytuj kod]
Po udanym zamachu na protektora Czech i Moraw Reinharda Heydricha, dokonanym w Pradze przez dwóch wyszkolonych w Wielkiej Brytanii bojowników 27 maja 1942 roku, przywódca nazistowskich Niemiec Adolf Hitler wpadł we wściekłość i zapragnął odwetu. W pierwszych dniach po zamachu Gestapo i SS wytropiły i zamordowały na terenie Protektoratu czeskich agentów, członków antyniemieckiego ruchu oporu oraz każdego podejrzanego o zaangażowanie w zabójstwo Heydricha – łącznie ponad 1000 osób.
9 czerwca 1942 roku, tuż po pogrzebie Reinharda Heydricha, Karl Hermann Frank, Wyższy Dowódca SS i Policji w Protektoracie Czech i Moraw, mający ambicje przejęcia stanowiska protektora, przedstawił Hitlerowi plan dalszej zemsty za śmierć Heydricha. Przewidywał on wymordowanie mieszkańców i zrównanie z ziemią zabudowy Lidic, których niektórzy mieszkańcy w przeprowadzonym wcześniej przez Gestapo śledztwie zostali błędnie powiązani z zamachowcami oraz ruchem oporu. Jeszcze tego samego dnia Hitler wydał w Berlinie rozkaz o zagładzie Lidic, a kilka godzin później wieś otoczyły oddziały SS. Już po północy, 10 czerwca członkowie SS i Gestapo i OrPo rozstrzelali wszystkich obecnych wówczas w Lidicach mężczyzn powyżej 16. roku życia, zaś obecne na miejscu kobiety i dzieci przewieźli do szkoły w Kladnie, skąd następnie zdecydowaną większość z nich wysłali do obozów koncentracyjnych, gdzie wiele z nich zmarło. Niewielka liczba lidickich dzieci została poddana germanizacji poprzez umieszczenie w niemieckich rodzinach lub w domu dziecka w Puszczykowie (Gaukinderheim Puschkau) niedaleko Poznania. 16 czerwca 1942 roku w Pradze rozstrzelano kolejnych 26 mieszkańców Lidic, którzy w dniu masakry we wsi z różnych przyczyn byli poza nią – dziewiętnastu mężczyzn oraz siedem kobiet. Dodatkowo trzy kobiety z Lidic zmarły w trakcie marszu śmierci w 1945 roku. Masakrę w Lidicach przypłaciło życiem ogółem 340 ich mieszkańców: 192 mężczyzn, 60 kobiet i 88 dzieci.
Po usunięciu mieszkańców Lidic postanowiono zatrzeć wszelkie ślady istnienia wsi, w związku z czym wszystkie jej zabudowania zostały zburzone, miejscowy cmentarz został rozkopany, a teren wyrównany przy pomocy buldożerów, po czym obsiany roślinnością. Nazwa wsi została później usunięta ze wszystkich niemieckich map.
Odbudowa
[edytuj | edytuj kod]
Jeszcze w 1945 roku zorganizowano konkurs architektoniczny na projekt odbudowy Lidic, w którym zwyciężyła praca autorstwa architektów Františka Marka, Václava Hilský’ego, Richarda Podzemnego i Antonína Tenzera[6]. W 1947 roku położono kamień węgielny pod odbudowę wsi w odległości 300 m od miejsca, w którym pierwotnie się znajdowała, zaś w maju 1948 roku rozpoczęto budowę pierwszych domów[7]. Natomiast pierwotną lokalizację Lidic przeznaczono na urządzenie kompleksu łączącego zbiorowy grób lidickich mężczyzn, pomnik i muzeum – tzw. Pomnika Lidice (cz. Památník Lidice)[7][8]. W sfinansowaniu odbudowy wsi pomogły przekazane przez angielskich górników i robotników, wynoszące ogółem około miliona ówczesnych funtów darowizny w ramach kampanii Lidice Shall Live (pol. „Lidice będą żyć”), zapoczątkowanej kilka miesięcy po tragedii z 1942 roku przez pochodzącego ze Stoke-on-Trent posła Barnetta Strossa[9][10][11]. Po II wojnie światowej do odbudowanych Lidic wróciły 143 ocalałe z niemieckiej masakry kobiety i 17 ocalałych dzieci[4][7].
Zwycięski projekt odbudowy wsi nie został w pełni zrealizowany, jako, że na przestrzeni lat ulegał różnym zmianom, głównie z powodów finansowych i politycznych. W największym stopniu na kształt projektu wpłynęło dojście do władzy w Czechosłowacji komunistów w 1948 roku[6]. W związku z tym nowe Lidice miały się stać wzorem socjalistycznego budownictwa mieszkaniowego[6]. Wieś zabudowano jednolitymi, powtarzającymi się, reprezentującymi cztery typy architektoniczne domami, tworzącymi regularny układ urbanistyczny[12]. Powstał w niej także mający duże znaczenie w realiach socjalistycznej Czechosłowacji dom kultury, będący jednym z ostatnich budynków w odbudowywanych Lidicach – jego budowa rozpoczęła się w połowie lat 50. XX wieku, a zakończyła w 1962 roku[6]. Po 1948 roku z projektu odbudowy wypadł natomiast kościół i siedziba Instytutu Badawczego do spraw Bezpieczeństwa w Kopalniach (cz. Výzkumný ústav pro bezpečnost v dolech), który pierwotnie miał się mieścić w Lidicach, lecz przeciwko jego ulokowaniu w nich zaprotestowała Ostrawa, która chciała pozostać jedynym ośrodkiem spraw związanych z górnictwem, ponadto nie wybudowano szkoły podstawowej, a tylko przedszkole (szkoła podstawowa znajdowała się w pobliskim Buštěhradzie). W Lidicach nie powstał też hotel, pojawiający się w niektórych planach[6].
Lidice współcześnie
[edytuj | edytuj kod]W ostatnich latach w Lidicach powstały nowe domy niskoenergetyczne, które pod kątem architektonicznym nawiązują do zabudowy z lat 50. XX wieku[12].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Český statistický úřad: Počet obyvatel v obcích, Počet obyvatel v obcích České republiky k 1. 1. 2022. [w:] Okres Kladno [on-line]. czso.cz, 2022-01-01. [dostęp 2022-06-24]. (cz.). Plik w formacie PDF.
- ↑ a b c d History of Lidice Village. [w:] Memorial and Reverent Area [on-line]. lidice-memorial.cz. [dostęp 2022-06-24]. (ang.).
- ↑ Derek Sayer: The Coasts of Bohemia: A Czech History. books.google.pl, 2000. [dostęp 2022-06-24]. (ang.).
- ↑ a b Eduard Stehlík: Lež o Lidicích: Poněmčení dětí bylo eufemismem, 82 jich nacisté udusili plynem. [w:] Operace Anthropoid [on-line]. reflex.cz, 2022-06-10. [dostęp 2022-06-24]. (cz.).
- ↑ Nové LIDICE na pohledech. [w:] Historie [on-line]. lidice.estranky.cz, 2010-09-02. [dostęp 2022-06-29]. (cz.).
- ↑ a b c d e Petra Jansová: Nové Lidice měly být vzorovou socialistickou vesnicí. Z původních plánů se uskutečnila jen část. magazin.aktualne.cz, 2018-01-23. [dostęp 2022-06-24]. (cz.).
- ↑ a b c Lidice, 80 Years Later. [w:] Czechia [on-line]. praguemorning.cz, 2022-10-09. [dostęp 2022-06-24]. (ang.).
- ↑ Memorial and Reverent Area. [w:] Memorial [on-line]. lidice-memorial.cz. [dostęp 2022-06-24]. (ang.).
- ↑ How Stoke-on-Trent helped Lidice recover from the Nazis. [w:] People & Places [on-line]. news.bbc.co.uk, 2011-03-08. [dostęp 2022-06-30]. (ang.).
- ↑ Lidice Shall Live. inspiredfilmandvideo.co.uk. [dostęp 2022-06-29]. (ang.).
- ↑ A Ray of Light: Reinhard Heydrich, Lidice, and the North Staffordshire Miners. shilka.uk. [dostęp 2022-06-29]. (ang.).
- ↑ a b Jana Chourová Plachá: Lidice – obec světových unikátů. lidice.blog.idnes.cz, 2016-01-28. [dostęp 2022-06-29]. (cz.).