Henryk Paszkiewicz

Henryk Paszkiewicz

Data i miejsce urodzenia	10 marca 1897 Łódź, Królestwo Polskie
Data i miejsce śmierci	8 grudnia 1979 Londyn
Zawód, zajęcie	historyk mediewista
Alma Mater	Uniwersytet Warszawski
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Henryk Paszkiewicz (ur. 10 marca 1897 w Łodzi, zm. 8 grudnia 1979 w Londynie) – polski historyk, mediewista, analityk najstarszych źródeł ruskich.

Studia historyczne odbył w latach 1915-1920 na Uniwersytecie Warszawskim. Należał wówczas do Związku Młodzieży Demokratycznej i Polskiej Organizacji Wojskowej (POW). W roku 1920 odbywał służbę w Warszawskim Pułku Piechoty podczas wojny polsko-bolszewickiej w stopniu podporucznika. Był uczniem m.in. Kazimierza Tymienieckiego, Marcelego Handelsmana i Oskara Haleckiego. Pracę doktorską obronił w 1920 pod kierunkiem Oskara Haleckiego. Już jako nauczyciel historii habilitował się w 1927 na swoim macierzystym uniwersytecie, na którym w 1928 podjął wykłady jako docent w Katedrze Historii Europy Wschodniej. W 1934 został profesorem Wolnej Wszechnicy Polskiej, a w 1939 uzyskał profesurę nadzwyczajną UW. Członek korespondent TNW od 1936, PAU od 1945^[1]. Jako oficer rezerwy uczestniczył w kampanii wrześniowej, bronił Warszawy. Wzięty przez Niemców do niewoli, wojnę spędził w Oflagu VII A Murnau, skąd po wyzwoleniu obozu udał się do Włoch. Początkowo znalazł się wśród założycieli Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Został kuratorem żołnierzy 2 Korpusu, odkomenderowanych na studia na włoskich uniwersytetach. W roku 1957 przybył do Londynu i osiedlił się tu na stałe. Należał do organizatorów Polskiego Uniwersytetu na Obczyźnie, gdzie uzyskał profesurę^[2]. Był wiceprezesem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich. W 1945 został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. W 1945 był jednym z założycieli Polskiego Instytutu Historycznego w Rzymie. Członek-założyciel Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. Wchodził w skład redakcji takich pism jak: „Teki Historyczne” i „Antemurale”. 4 czerwca 1951 został wybrany na członka Głównej Komisji Skarbu Narodowego^[3]. W 1960 otrzymał Nagrodę Pisarską Stowarzyszenia Polskich Kombatantów za pracę pt. The making of Russian Nation^[4]. W 1974 otrzymał nagrodę Fundacji Jurzykowskiego.

Zmarł w Londynie w 1979 podczas pracy nad III tomem „trylogii ruskiej”.

Henryk Paszkiewicz był znawcą dziejów Europy Wschodniej. Wśród jego przedwojennego dorobku naukowego na pierwszy plan wybijają się prace: Polityka ruska Kazimierza Wielkiego (1925) i Jagiellonowie a Moskwa, t. 1, noszący podtytuł Litwa a Moskwa w XIII i XIV wieku (1933). W latach powojennych natomiast powstała na emigracji jego trylogia: The Origin of Russia (George Allen & Unwin LTD, London 1954), The Making of the Russian Nation (Longmann & Todd, London 1963) i The Rise of Moscow's Power (niedokończony, wydany pośmiertnie, East European Monographs 1983). Zainteresowanie tą trylogią nauki światowej było ogromne (ponad 50 recenzji naukowych), podczas gdy dzieło to pozostawało w zasadzie poza obiegiem polskich wydawnictw ze względu na ówczesną komunistyczno-doktrynerską interpretację, niejednokrotnie przekłamująca przeszłość historyczną. Wydanie to ukazało się na zachodzie w języku angielskim, natomiast wszystkie tomy zostały napisane pierwotnie przez Paszkiewicza w języku polskim. Staraniem Fundacji z Brzezia Lanckorońskich oraz PAU udało się dotrzeć do manuskryptów i wydać tę trylogię także w języku polskim. Nakładem Polskiej Akademii Umiejętności w Krakowie ukazały się kolejno: Początki Rusi w 1996, Powstanie narodu ruskiego w 1998 i Wzrost potęgi Moskwy w 2000.

• Ustalił, iż słowiańskie słowo jazyk (występujące z terminem Ruś jako russkij jazyk) w najstarszych ruskich źródłach pisanych było odpowiednikiem greckiego ethnosu, lecz poza treścią etniczną miało także drugie, inne znaczenie – kościelno-religijne^[5].

• Złoty Krzyż Zasługi (11 listopada 1936)^[6]
• Medal Niepodległości (16 marca 1933)^[7]
• Krzyż Legionowy

• The origin of Russia, London: George Allen & Unwin 1954. Recenzje: Dimitri Obolensky, „English Historical Review” 73 (1958), z. 288, s. 469–470; Anatole Gregory Mazour, „Annals of American Academy of Political Social Science” t. 300 (1955), s. 170; Valentin A. Riasanovsky, „Russian Review” 15 (1956), z. 2, s. 134–136; Michael Cherniavsky, „Political Science Quaterly” 70 (1955), z. 2, s. 298–300; Roman Jakobson, „American Historical Review” 61 (1955), z. 1, s. 106–108; Bolesław Szcześniak, „Review of Politics” 17 (1955), z. 3, s. 419–421; Oskar Halecki, „American Slavic and East European Review” 14 (1955), z. 3, s. 403–404; Leon Koczy, „Antemurale” 2 (1955), s. 85–96; Gieorgij Wiernadski, „Speculum" 30 (1955), s. 299–300; Władimir Paszuto, „Woprosy Istorii” (1958), nr 8, s. 62; G. Stockl, „Jahrbucher fur Geschichte Europeas” 3 (1955), s. 22; T. Arne, „Historisk tidskrift” (1956), s. 88–95; S. Bondarczuk, „Wiener Slavitisches Jahrbuch” 5 (1956), s. 201–203; Alexander Bruce Boswell, „The Slavonic and East European Review” (1956), s. 504; Leon Koczy, „Oriente Europeo” 7 (1957), s. 107–108; W. Kirchner, „The Historian” (1956), s. 115–116; J. Ledit, „Thought” (1956), s. 464–466; I. Łopatin, „Word Affairs Interpreter” (1955), s. 109; J. Mc Graw, „Journal of International Affairs” 9 (1955), s. 102; P. Meyvaert, „Reuve d'Histoire Eclcliastique” (1955), s. 585; J. Miller, „Science and Society” (1955), s. 285–286; W. Mosse, „History” (1955), nr 140, s. 329–330; F. Nowak, „The Scientific Monthly” (1955), s. 45; B. O'Brien, „Journal of Central European Affairs” (1956), s. 74; Henryk Łowmiański, O znaczeniu nazwy „Ruś” w wieku X–XV, „Kwartalnik Historyczny” (1957), z. 1, s. 84–101; Henryk Łowmiański, „Kwartalnik Historyczny” (1964), z. 3/4, s. 1039–1043; Walerian Meysztowicz, „Teki Historyczne” 8 (1956/1957), s. 144–148; Stanisław Stroński, Pierwotna Ruś a późniejsza Moskwa, „Wiadomości” (1955), nr 6; Karol Zbyszewski, Książka Prof. Henryka Paszkiewicza, „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza Polskiego” 30.05.1955; Bronisław Hełczyński, Jak powstał naród ruski i naród rosyjski, „Tydzień Polski” 1963, nr 19; Wit, Zwycięstwo prawdy historycznej. Anglicy o dziele polskiego historyka, „Orzeł Biały” 14.03.1955;
• The making of Russian nation, London 1963 (wyd. 2 Chicago 1963). Recenzje: V. Terras, „Slavic Review” 25 (1966), z. 2, s. 333–334; Marc Szeftel, „American Historical Review” 69 (1963), z. 1, s. 134–136; Mykoła Andrusiak, „Slavic and East European Journal” 11 (1967), z. 1, s. 120–122; Leon Koczy, „Teki Historyczne” 13 (1964/1965), s. 131;
• The Rise o Moscow power, translated by P.S. Falla, New York: Boulder: East European Monographs, Distributed by Columbia University Press 1983. Recenzje: H. F. Graham, „American Historical Review” 90 (1985), z. 4, s. 919–920; L. N. Langer, „Russian Review” 46 (1987), z. 1, s. 87–88.

• Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł. Cz. 1, Warszawa: „Bibljoteka Polska” 1924 (wyd. 2 - 1925).
• Dzieje Polski. Czytanki z literatury historycznej i wypisy ze źródeł. Cz. 2: Czasy Jagiellonów, Warszawa: „Bibljoteka Polska” 1925.
• Z dziejów rywalizacji polsko-węgierskiej na terenie Rusi Halicko-Włodzimierskiej w XIV w. (trzy traktaty z lat 1350–1352), Lwów: Nakładem Towarzystwa Historycznego 1924.
• Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1925 (wyd. 2 - przygotowała do Anna Kucińska-Kucharczyk, Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana” 2002).
• (redakcja) Regesta Lithuaniae. Ab origine usque ad Magni Ducatus cum Regno Poloniae unionem, Varsoviae: Kasa im. Mianowskiego, Instytutu Popierania Nauki 1930. Prace Seminarium Historii Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego 1.
• Jagiellonowie a Moskwa, t. 1: Litwa a Moskwa w XIV i XV wieku, Warszawa: Dom Książki Polskiej 1933 (wyd. 2 - Wydawnictwo ANTYK Marcin Dybowski 2014).
• Z życia politycznego Mazowsza w XIII wieku (rządy Ziemowita Konradowicza), Warszawa 1935.
• W sprawie inkorporacji Litwy do Polski w 80 latach XIV w., Warszawa 1938.
• O genezie i wartości Krewa, Warszawa: Gebethner i Wolff 1938.
• Polska a Moskwa w ciągu dziejów, Londyn: Instytut Bliskiego i Środkowego Wschodu „Reduta” 1949.
• Jagiełło w przededniu Unii polsko-litewskiej w oświetleniu nowych źródeł, Londyn 1951.
• (redakcja) Polska i jej dorobek dziejowy w ciągu tysiąca lat istnienia. Zarys i encyklopedia spraw polskich, t. 1: Zarys, pod red. H. Paszkiewicza, Londyn: Księgarnia Polska Orbis-Polonia 1956.
• (redakcja) Polska niepodległa i druga wojna światowa: skrót części VI wydawnictwa „Polska i jej dorobek dziejowy”, oprac. pod red. H. Paszkiewicza, Londyn: Orbis Polonia 1959.
• (redakcja) Literatura polska: skrót części 3 wydawnictwa „Polska i jej dorobek dziejowy”, oprac. pod red. H. Paszkiewicza, przez 56 uczonych i specjalistów przebywających w wolnym świecie, Londyn: Księgarnia Polska „Orbis Polonia” 1961.
• (redakcja) Elementa ad Fontium Editiones. 9, Res Polonicae ex Archivo Regni Daniae I pars (1526–1572), coll. Leon Koczy, ed. curaverunt Valerianus Meysztowicz, Henricus Paszkiewicz, Carolina Lanckorońska, Romae: Institutum Historicum Polonicum Romae 1964.
• Przedmowa [w:] Władysław Wielhorski, Wspomnienia z przeżyć w niewoli sowieckiej, London: Księgarnia Orbis 1965 (przedruk w drugim obiegu: Łódź - Poznań: Towarzystwo Oświaty Niezależnej 1985).
• Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków: PAU 1996. Recenzja: Robert Pletnia, Początki Rusi i narodu ruskiego, „Arcana” 5 (1999), nr 2 s. 212–215.
• Powstanie narodu ruskiego, z rękopisu przygotowała Lidia Korczak, Kraków: PAU 1998. Rozprawy Wydz. Hist.-Filoz. Og. zbioru t. 87.
• Wzrost potęgi Moskwy, Kraków: PAU 2000. Rozprawy Wydz. Hist.-Filoz. Og. zb. t. 92.

• Stanisław Józef Biegański, Henryk Paszkiewicz (1897–1979), „Teki Historyczne” 20 (1988/1989), s. 331–337.
• Stanisław Józef Biegański, Spuścizna historyczna Henryka Paszkiewicza, „Wiadomości” (1980), nr 29, s. 1.
• Biogramy uczonych polskich. Materiały o życiu i działalności członków AU w Krakowie, TNW, PAU, PAN, cz. 1: Nauki społeczne, z. 3: P–Z, oprac. Andrzej Śródka, Paweł Szczawiński, Wrocław 1985, s. 37–39.
• Mirosław Filipowicz, Emigranci i jankesi. O amerykańskich historykach Rosji, Lublin 2007, s. 184–191.
• Mirosław Filipowicz, Henryk Paszkiewicz [w:] Leksykon kultury polskiej poza krajem od roku 1939, t. 1, red. K. Dybciak i Z. Kudelski, Lublin 2000, s. 316–317.
• Mirosław Filipowicz, Wobec Rosji. Studia z dziejów historiografii polskiej od końca XIX wieku po II wojnę światową, Lublin 2000, s. 88–89.
• Mirosław Filipowicz, O polskim wkładzie do teorii normańskiej i badań nad genezą państwa moskiewskiego, „Roczniki Humanistyczne” 2000, t. 48, z. 2, s. 123–131 (zeszyt specjalny: Księga pamiątkowa ku czci Prof. Eugeniusza Wiśniowskiego w 70 rocznicę urodzin).
• Leon Koczy, Śp. Prof. dr Henryk Paszkiewicz, „Rocznik Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie”, 24 (1980–1981).
• Lidia Korczak, Oskara Haleckiego i Henryka Paszkiewicza spojrzenie na Litwę i Ruś [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 98–107.
• Michał Kozłowski, Oskar Halecki i jego uczniowie. Wzajemne relacje po latach [w:] Oskar Halecki i jego wizja Europy, red. Małgorzata Dąbrowska, t. 3, Warszawa–Łódź: IPN 2014, s. 24–77 [2].
• Paszkiewicz Henryk [w:] Słownik historyków polskich, red. M. Prosińska-Jackl, Warszawa 1994, s. 394.
• Rafał Pletnia, Początki Rusi i narodu ruskiego [Recenzja:] Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków 1996; Powstanie narodu ruskiego, z rękopisu przygotowała Lidia Korczak, Kraków 1998, „Arcana” 5(1999), z. 2, s. 212–215.
• Tadeusz Radzik, Paszkiewicz Henryk [w:] Encyklopedia polskiej emigracji i Polonii, t. 4, red. Kazimierz Dopierała, Toruń 2005, s. 36–37.
• Jan Tyszkiewicz, Profesor Henryk Paszkiewicz (1897–1979) [w:] Tradycje i współczesność. Księga pamiątkowa Instytutu Historycznego Uniwersytetu Warszawskiego 1930–2005, praca zbiorowa, Warszawa 2005, s. 165–167.
• Iskra Schwarcz, Der wissenschaftliche Nachlass von Henryk Paszkiewicz, „Osterreich. Osthefte” 37 (1995), z. 3, s. 783–788.
• Tadeusz Wolsza, Próba pojednania emigracji w 1950 r. Misja prof. Henryka Paszkiewicza, „Dzieje Najnowsze” 27 (1995), z. 4, s. 131–143 (Dwa dokumenty dotyczące misji Henryka Paszkiewicza z września 1950 r.).
• Zbigniew Andrzej Judycki, Polski Uniwersytet na Obczyźnie. Słownik biograficzny pracowników naukowych, Londyn 2008, s. 76–77 (z fotografią).
• Rafał Stobiecki, Klio na wygnaniu. Z dziejów polskiej historiografii na uchodźstwie w Wielkiej Brytanii po 1945 r., Poznań: Wydawnictwo Poznańskie 2005, s. 236–242.
• Jerzy Wyrozumski, Przedmowa [w:] H. Paszkiewicz, Początki Rusi, z rękopisu przygotował Krzysztof Stopka, Kraków: PAU 1996, s. V–XII.

• Konferencka naukowa Henryk Paszkiewicz wydobyty z zapomnienia
• Henryk Paszkiewicz. FBC