Krzysztof Mikołaj Radziwiłł

Ten artykuł dotyczy senatora II Rzeczypospolitej. Zobacz też: Inne osoby o tym imieniu i nazwisku.

Krzysztof Mikołaj Radziwiłł

Portret Krzysztofa Radziwiłła, mal. Józef Mehoffer
Trąby
Rodzina	Radziwiłłowie herbu Trąby
Data i miejsce urodzenia	29 lipca 1898 Zegrze
Data i miejsce śmierci	24 marca 1986 Warszawa
Ojciec	Maciej Mikołaj Radziwiłł
Matka	Róża z Potockich
Żona	Zofia Popiel[1].
Dzieci	Barbara, Maria, Zofia, Stanisław, Anna
Rodzeństwo	Konstanty, Artur i Maciej
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons

Krzysztof Mikołaj Radziwiłł (ur. 29 lipca 1898 w Zegrzu, zm. 24 marca 1986 w Warszawie) – polski arystokrata, działacz społeczny i polityczny^[2], senator, poseł, dyplomata, oficer rezerwy Wojska Polskiego, tłumacz i autor publikacji Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio zwany Czerwonym Księciem^[3].

Urodził się w ziemiańskiej rodzinie Macieja Mikołaja Radziwiłła i Róży z hr. Potockich. Był najstarszy z rodzeństwa, które tworzyli bracia: Artur, Konstanty i Maciej^[4]. Wychowany został w szacunku do ludzi pracy. Wspominał, że gdy nazwał jednego z furmanów durniem, ojciec nakazał mu publicznie go przeprosić^[5]. Ukończył gimnazjum polskie w Moskwie. Studiował na wydziałach filozoficznych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Uniwersytetu Warszawskiego^[6]. Posiadał zdolności artystycznie i literackie, które wykorzystał w późniejszym okresie życia.

Od 1918 służył w baonie akademickim w Krakowie, następnie w Szkole Podchorążych Piechoty. Na stopień podporucznika został mianowany ze starszeństwem z 1 czerwca 1919, a na stopień porucznika ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 237. lokatą w korpusie oficerów rezerwy piechoty^[7]. Członek polskiej misji wojskowej wysłanej do admirała A. Kołczaka, następnie do 1921 przydzielony do Poselstwa RP w Tokio^[6].

Przed 1922 rokiem był kilka lat zaręczony z Anną Lipop, która zerwała zaręczyny i poślubiła Jarosława Iwaszkiewicza^[8].

Po śmierci ojca w 1920 przez 10 lat pomagał matce w zarządzaniu majątkiem tzw. dobrami staszowskimi^[9]. Następnie jako właściciel posiadał część wspomnianych dóbr staszowskich z majątkiem ziemskim w Sichowie Dużym oraz folwarkami w: Łubnicach, Wilkowej, Nizinach, Rzędowie i Wincentowie^[10]. Posiadał również cukrownię w Rytwianach, która jednak po pożarze w 1925 została zlikwidowana^[11]. Przewodnicząc organizacjom i uczestnicząc w samorządzie terytorialnym powiatowym i wydziale wojewódzkim przyczynił się do budowy i przebudowy około 70 szkół w powiecie stopnickim^[12]. Był też działaczem politycznym, jednak głównie dzięki aktywności społecznej w ostatnich latach okresu międzywojennego uzyskał fotel w Senacie Rzeczypospolitej Polskiej^[13]. Twierdził, że II Rzeczpospolita nie była de facto kapitalistyczna, ponieważ kapitał rodzimy prawie nie istniał a kapitał obcy wyzyskiwał naród polski na sposób kolonialny^[14].

W czasie okupacji niemieckiej przebywał w Sichowie. 4 sierpnia 1940 roku został aresztowany z polecania niemieckich władz okupacyjnych^[15]. Osadzony został w więzieniu w Sandomierzu, skąd został wywieziony do obozu koncentracyjnego w Buchenwaldzie. Następnie był więźniem obozów Mauthausen i Majdanek^[16]. W czasie pobytów w obozach poznał więźnia Józefa Cyrankiewicza (przyszłego premiera PRL). Po wojnie współpracował z rządem Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, był m.in. szefem protokołu dyplomatycznego, oraz posłem na Sejm Ustawodawczy z ramienia Stronnictwa Demokratycznego. Z powodu lewicowych przekonań politycznych zyskał przydomek Czerwony Książę^[17].

Jako posłowi w 1948 z Muzeum Narodowego w Warszawie zwrócono mu w sumie 85 przedmiotów w tym portrety przodków. Wśród nich były obrazy namalowane przez Horowitza i Mehoffera^[18]. W 1953 z Muzeum Narodowego w Kiecach zwrócono mu kolejne pamiątki rodzinne w postaci obrazów, mebli i fotografii^[19]. Po wycofaniu się z działalności publicznej zajmował się tłumaczeniem literatury niemieckiej. Napisane przez niego pamiętniki opatrzone tytułem Pamiętniki od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio, zostały wydane w 2000 przez wydawnictwo Wiedza Powszechna, po jego śmierci^[20]. Krzysztof Mikołaj Radziwiłł zmarł 1986 w Warszawie, a został pochowany na wilanowskim cmentarzu^[21]. Na nagrobku wyryto zgodnie z jego wolą motto:

12 września 1923 roku zawarł związek małżeński z Zofią Popiel, córką właściciela majątku ziemskiego w Kurozwękach^[1]. W małżeństwie urodzili się:

• Barbara Radziwiłł (1924–2008) – Reyowa,
• Maria Radziwiłł (1925–2009) – Dunin-Wąsowicz,
• Zofia Radziwiłł (1928–2017) – Skórzyńska,
• Stanisław Radziwiłł (1930–2012),
• Anna Maria Radziwiłł (1939–2009).

• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (27 listopada 1929)^[22][6]

• Rocznik Oficerski Rezerw 1934, Biuro Personalne Ministerstwa Spraw Wojskowych, Warszawa 1934, L.dz. 250/mob. 34.
• Mieczysław Markowski: Obywatele ziemscy w województwie kieleckim 1918–1939. Kielce: Kieleckie Towarzystwo Naukowe, 1993, s. tak. ISBN 83-900804-8-6.
• Stefan Iwaniak: Ziemiańskie dobra kulturowe w województwie kieleckim (1944–1946). Kielce: Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Jana Kochanowskiego, 1996, s. tak. ISBN 83-7133-059-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935–1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2003. ISBN 83-7188-691-8.
• Jerzy Daniel: Kalendarz Świętokrzyski 2005. Kielce: Wydawnictwo Jedność, 2004, s. tak. ISBN 83-921264-0-8.
• Krzysztof Mikołaj Radziwiłł: Pamiętniki. Od feudalizmu do socjalizmu bezpośrednio. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2000. ISBN 83-214-1129-0.

• Potomkowie Sejmu Wielkiego, Serwis genealogiczny pod patronatem Stowarzyszenia Potomków Sejmu Wielkiego