[go: up one dir, main page]

Przejdź do zawartości

Kipunja wyżynna

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kipunja wyżynna
Rungwecebus kipunji[1]
(Ehardt, Butynski, T. Jones & Davenport, 2005)
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

zwierzęta

Typ

strunowce

Podtyp

kręgowce

Gromada

ssaki

Nadrząd

łożyskowce

Rząd

naczelne

Podrząd

wyższe naczelne

Nadrodzina

koczkodanowce

Rodzina

koczkodanowate

Podrodzina

koczkodany

Plemię

Papionini

Rodzaj

Rungwecebus
Davenport, W.T. Stanley, Sargis, De Luca, Mpunga, Machaga & L.E. Olson, 2005[2]

Gatunek

kipunja wyżynna

Synonimy
  • Lophocebus kipunji Ehardt, Butynski, Jones & Davenport, 2005[3]
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4]

Zasięg występowania
Mapa występowania

Kipunja wyżynna[5] (Rungwecebus kipunji) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), odkryty w 2003 roku w górach Tanzanii. Jest zagrożony wyginięciem.

Zasięg występowania

[edytuj | edytuj kod]

Kipunja wyżynna występuje w południowej Tanzanii w zaledwie dwóch odizolowanych miejscach: Southern Highlands i Udzungwa[6].

Taksonomia

[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy naukowo opisał w 2005 roku zespół zoologów, nadając mu nazwę Lophocebus kipunji[3]. Miejsce typowe to Rungwe-Livingstone (09°07′S do 09°11′S i 33°40′E do 33°55′E), Southern Highlands, Tanzania[3][7]. Holotyp to fotografia samca[3]. Jedyny przedstawiciel rodzaju kipunja[5] (Rungwecebus), który zdefiniował w 2006 roku międzynarodowy zespół zoologów, bazując na prawie dorosłym samcu złapanym w pułapkę zastawioną przez rolnika (osobnik został znaleziony martwy)[2].

R. kipunji został pierwotnie przypisany do rodzaju Lophocebus ze względu na jego niekontrastowe, czarne powieki i nadrzewny tryb życia[3][6]. Dowody molekularne i analizy morfometryczne wykazały, że jest on jednak bardziej spokrewniony z pawianami niż którykolwiek z rodzajów mangab, i potwierdziły jego umiejscowienie w nowym rodzaju Rungwecebus[2][6].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten za gatunek monotypowy[6].

Etymologia

[edytuj | edytuj kod]
  • Rungwecebus: Mount Rungwe, Tanzania; gr. κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”[2].
  • kipunji: rodzima nazwa Kinyakyusa dla kipunji używana w Rungwe-Livingstone[8].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]

Brak dostępnych danych opisujących dokładne wymiary dorosłego osobnika, ale długość ciała (bez ogona) szacuje się na około 85–90 cm, ogon nieco dłuższy; masa ciała około 10–15 kg[9][10]. Płcie są podobnie ubarwione, a ciężar dorosłych samic szacuje się na 90% masy ciała dorosłych samców[9]. Osobniki tego gatunku mają brązowo-szare futro, białe na brzuchu.

Ekologia

[edytuj | edytuj kod]

Kipunja wyżynna jest najbliżej spokrewniona z pawianami. Są wszystkożerne, jedzą liście, pędy, kwiaty, owoce, nie gardzą korą, porostami, mchem i bezkręgowcami. Na małpy te polują orły, lamparty oraz miejscowi ludzie.

Status

[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)[4]. Naukowcy oceniają, że żyje prawdopodobnie około 1100 tych małp.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Rungwecebus kipunji, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
  2. a b c d T.R. Davenport, W.T. Stanley, E.J. Sargis, D.W. De Luca, N.E. Mpunga, S.J. Machaga & L.E. Olson. A new genus of African monkey, Rungwecebus: morphology, ecology, and molecular phylogenetics. „Science”. 312 (5778), s. 1379, 2006. DOI: 10.1126/science.1125631. (ang.). 
  3. a b c d e Jones i in. 2005 ↓, s. 1162.
  4. a b T. Davenport, Rungwecebus kipunji, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2019, wersja 2021-2 [dostęp 2021-08-28] (ang.).
  5. a b Nazwy zwyczajowe za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 48. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
  6. a b c d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 228. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
  7. N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Rungwecebus kipunji (Ehardt, Butynski, T. Jones, & Davenport in T. Jones, Ehardt, Butynski, Davenport, Mpunga, Machaga, & De Luca, 2005). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-19]. (ang.).
  8. Jones i in. 2005 ↓, s. 1163.
  9. a b D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 658–659. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
  10. Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 148. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]