Kawa po turecku
Kawa po turecku (tr.: Türk kahvesi) – metoda parzenia kawy. Palone, a następnie drobno zmielone ziarna kawowca są zagotowywane w tygielku, zwykle z cukrem, i serwowane w małej filiżance. Współcześnie taki sposób parzenia jest obecny na Bliskim Wschodzie, Afryce Północnej, Kaukazie, Bałkanach, Bali oraz w Europie Wschodniej.
W 2013 roku tradycja parzenia i picia kawy w Turcji została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Najwcześniejsze dowody na przygotowywanie kawy w ten sposób pochodzą z Jemenu z XV wieku[1]. Pomiędzy końcem XV wieku a początkiem XVI sposób ten rozprzestrzenił się do Kairu i Mekki[2][3]. W 1640 roku kronikarz İbrahim Pecevi odnotował, iż do roku 1554 na ziemiach osmańskich nie było kawiarni. Około 1554 roku niejacy Hâkem (Hakam) z Aleppo i Şems (Szams) z Damaszku, przybywszy do Konstantynopola, otworzyli kawiarnie w dzielnicy Tahtakale[4].
Obecnie popularność tradycyjnego sposobu parzenia kawy zmalała na skutek rosnącej popularności innych gorących napojów, takich jak herbata po turecku, kawa ekspresowa i parzona innymi nowoczesnymi stylami.
W 2013 roku tradycja parzenia i picia kawy w Turcji została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO[5].
Parzenie kawy po turecku
[edytuj | edytuj kod]Do przygotowania kawy po turecku nadaje się każdy rodzaj kawy pod warunkiem, że jest ona świeżo prażona i świeżo zmielona na miał[6].
Kawa po turecku parzona jest w małym, najczęściej miedzianym tygielku o wąskiej szyjce – dżezwie – wyposażonym w długą rączkę[6]. Wąska szyjka dżezwy pozwala na wytworzenie się pianki bez doprowadzania napoju do wrzenia[6].
Tradycyjnie naczynie i rączka są wykonane z miedzi lub mosiądzu, tylko sporadycznie ze srebra lub złota.
Po lewej – tygielek do parzenia kawy w kawiarni w Jerozolimie;
Przygotowując kawę w dżezwie, naczynie napełnia się zimną wodą, sypie drobno zmieloną kawę i dodaje cukier[7][5]. Dżezwę stawia na małym ogniu lub najlepiej zagłębia w pojemniku typu łaźni piaskowej[7]. Płyn powinien 2–3 krotnie podnieść się w ten sposób do brzegu naczynia, a z boku, spod utworzonej grubej warstwy piany powinna ujść za każdym razem niewielka ilość pary. Po pierwszych 2–3 minutach płyn powinien zacząć się pienić – wtedy dżezwę ściąga się z ognia i czeka, aż piana opadnie[7]. Następnie dżezwa ponownie stawiana jest na małym ogniu, a płyn zaczyna pienić się szybciej. Wówczas ponownie należy tygielek odstawić i odczekać, by piana opadła[7]. Po trzecim podgrzaniu na powierzchni płynu powinna zostać cienka warstwa piany[7]. Kawę z dżezwy nalewa się do malutkich filiżanek bez odcedzania[7].
Tradycyjna kawa po turecku jest czarna (bez mleka) i słodka[6], podawana wraz ze szklanką wody[5]. Pije się ją przede wszystkim w kawiarniach[5].
Wróżenie z fusów
[edytuj | edytuj kod]Pozostałe po wypiciu kawy po turecku fusy bywają wykorzystywane do wróżenia, nazywanego tasseomancją[8]. Aby przeprowadzić rytuał, filiżankę, w której po wypiciu pozostały na dnie fusy, należy przykryć spodeczkiem, odwrócić do góry dnem, a następnie zakręcić filiżanką trzy razy zgodnie z ruchem wskazówek zegara i trochę odczekać, by fusy się ostały[8]. Fusy formują się w różne kształty, które interpretowane są symbolicznie jako zapowiedź przyszłości. Przykładowo kształt ryby zwiastuje bogactwo, fasolki – kłopoty finansowe, kota – nadchodzącą kłótnię[8], gwiazdy – podróż, klucza – przeprowadzki[9]. Praktyka ta rozpowszechniła się w Europie pod koniec XVII wieku[9].
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Bennett Alan Weinberg, Bonnie K. Bealer: The World of Caffeine: The Science and Culture of the World’s Most Popular Drug. Routledge, 2004, s. 3. ISBN 978-1-135-95817-6. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ Bennett Alan Weinberg, Bonnie K. Bealer: The World of Caffeine: The Science and Culture of the World’s Most Popular Drug. Routledge, 2004, s. 11. ISBN 978-1-135-95817-6. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ Jean-Louis Flandrin, Massimo Montanari: Food: A Culinary History. Columbia University Press, 2013, s. 387. ISBN 978-0-231-11155-3. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ Cemal Kafadar: A History of Coffee. artykuł zaprezentowany na XIII Economic History Congress, Buenos Aires, 2002. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ a b c d UNESCO ICH: Turkish coffee culture and tradition. [dostęp 2015-10-31]. (ang.).
- ↑ a b c d James Freeman, Caitlin Freeman, Tara Duggan: The Blue Bottle Craft of Coffee: Growing, Roasting, and Drinking, with Recipes. Potter/TenSpeed/Harmony, 2012, s. 98. ISBN 978-1-60774-119-0. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ a b c d e f James Freeman, Caitlin Freeman, Tara Duggan: The Blue Bottle Craft of Coffee: Growing, Roasting, and Drinking, with Recipes. Potter/TenSpeed/Harmony, 2012, s. 99. ISBN 978-1-60774-119-0. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ a b c Sean Sheehan: Turkey. Marshall Cavendish, 2004, s. 129. ISBN 978-0-7614-1705-7. [dostęp 2015-10-30].
- ↑ a b Kurukahveci Mehmet Efendi: Fortune telling. [dostęp 2017-08-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2017-09-06)]. (ang.).
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]
- UNESCO: Turkish coffee culture and tradition. [w:] Youtube [on-line]. [dostęp 2015-10-30]. (ang.).
- Kawa po turecku w wierszach Adama Mickiewicza, Antoniego Langego (1898), Jana Andrzeja Morsztyna (1670)
- Andrew Comech: Cezve: ???. [w:] www.math.tamu.edu [on-line]. [dostęp 2015-10-31]. (ang.).
- Historia kawy po turecku – film dokumentalny (Sposób przygotowania tradycyjnej kawy po turecku jest przedstawiony od 18 minuty 29 sek do 22 min 00 sek). [dostęp 2015-10-31]. (ang.).
- Anna Malecka: How Turks and Persians Drank Coffee: A Little-known Document of Social History by Father J. T. Krusiński. In: Turkish Historical Review, Bd. 6, Nr. 2, 2015, S. 175–193, doi:10.1163/18775462-00602006