Koczkodanek błotny

Koczkodanek błotny
	Allenopithecus nigroviridis
	(Pocock, 1907)
	; Koczkodanek błotny w Lincoln Park Zoo, Chicago (Stany Zjednoczone)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	koczkodany
Plemię	Cercopithecini
Rodzaj	Allenopithecus; Lang, 1923
Gatunek	koczkodanek błotny
Synonimy
	Cercopithecus nigroviridis Pocock, 1907;
	Cercopithecus nigroviridis Pocock, 1907;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Koczkodanek błotny^[4], koczkodan błotny^[5] (Allenopithecus nigroviridis) – gatunek ssaka naczelnego z podrodziny koczkodanów (Cercopithecinae) w obrębie rodziny koczkodanowatych (Cercopithecidae), zamieszkujący bagienne lasy w pobliżu rzek. Prowadzą głównie nadrzewny tryb życia^[6].

Systematyka

Taksonomia

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1907 roku brytyjski zoolog Reginald Innes Pocock na łamach czasopisma Proceedings of the Zoological Society of London i nadając mu nazwę Cercopithecus nigroviridis^[2]. Miejsce typowe to górny bieg rzeki Kongo w Demokratycznej Republice Konga^[2]^[7]^[8]. Holotyp to skóra młodocianej samicy (sygnatura BMNH Mammals 1909.7.19.3) ze zbiorów Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; samica przed śmiercią żyła w niewoli w ogrodach Londyńskiego Towarzystwa Zoologicznego od 29 listopada 1892 do 15 maja 1894 roku^[2]^[9]. Jedyny przedstawiciel rodzaju koczkodanek^[4] (Allenopithecus), który zdefiniował w 1923 roku niemiecki zoolog Herbert Lang^[1].

Wyrostek zębodołowy na którym osadzone są trzonowce oraz modzele kulszowe, które łączą się w poprzek linii środkowej to dwie cechy fizyczne które są unikalne dla rodzaju Allenopithecus w obrębie plemienia Cercopithecini, ale są wspólne dla niektórych, jeśli nie wszystkich przedstawicieli plemienia Papionini^[10]. Inną cechą wspólną dla większości gatunków z plemienia Papionini jest okresowy obrzęk płciowy występujący u samic, wspólny tylko z Miopithecus wśród Cercopithecini^[10]. Jednak badania molekularne przeprowadzone w XXI wieku sugerują przynależność Allenopithecus do plemienia Cercopithecini, a nie Papionini^[10]. Jest taksonem siostrzanym w stosunku do wszystkich przedstawicieli Cercopithecini^[10].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[10].

Etymologia

Allenopithecus: Joel Asaph Allen, amerykański ornitolog i systematyk; gr. πιθηκος pithēkos „małpa”^[1]^[11].
nigroviridis: łac. niger „czarny”; viridis „zielony”, od virere „być zielonym”^[12].

Zasięg występowania

Koczkodanek błotny występuje w północno-zachodniej Demokratycznej Republice Konga i północno-wschodnim Kongu, w nizinnych lasach Kotliny Kongo po obu stronach dolnego i środkowego biegu rzeki Kongo (około 16°E do 26°–27°E); na południe od rzeki Kongo na wschód rozciągając się do systemu rzeki Lomami (około 3°N do 6°30’S); zamieszkuje także dwie wyspy na rzece Sangha^[10]. Występowanie w północno-wschodniej Angoli wymaga potwierdzenia^[10].

Morfologia

Długość ciała (bez ogona) samic 40–45 cm, samców 45–50 cm, długość ogona samic 36 cm, samców 51 cm; masa ciała samic 3,2–3,7 kg, samców 5,9–6,1 kg^[13]^[14].

Ekologia

Zamieszkujący bagienne lasy w pobliżu rzek. Potrafią dobrze pływać, a w razie niebezpieczeństwa nurkują. Żyją w stadach liczących do 40 osobników^[15]

Odżywiają się głównie owocami, jedzą też owady, a także liście^[16].

Komunikują się ze sobą nawoływaniami, gestami i dotknięciami^[15]. Naturalnymi wrogami dla nich są m.in.: wojownik wspaniały, duże węże, szympans karłowaty. Giną również z rąk ludzi zabijane dla mięsa^[16].

Średnia ich życia to 20 lat^[6].

Status zagrożenia

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii LC (ang. least concern ‘najmniejszej troski’)^[3].

Przypisy

↑ ^a ^b ^c H. Lang. A new genus of African monkey, Allenopithecus. „American Museum Novitates”. 87, s. 1, 1923. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d R.I. Pocock. A monographic revision of monkeys of the genus Cercopithecus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1907, s. 739, 1907. (ang.).
↑ ^a ^b F.F. Maisels F.F. i inni, Allenopithecus nigroviridis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-01] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b Allenopithecus nigroviridis, Allen's swamp monkey. (On-line), Animal Diversity Web, Uniwersytet Michigan, Museum of Zoology. [dostęp 2010-03-11]. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Allenopithecus nigroviridis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-01].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Allenopithecus nigroviridis (Pocock, 1907). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).
↑ 1909.7.19.3. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 8. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).
↑ nigroviridis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-21] (ang.).
↑ D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 668–669. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).
↑ Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 150. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ ^a ^b Sally Morgan: Atlas gatunków zagrożonych. Warszawa: Arkady, 2008. ISBN 978-83-213-4540-6.
↑ ^a ^b Allen's Swamp Monkey. (On-line), Saint Louis Zoo. [dostęp 2010-03-11]. (ang.).

[Lang-1] H. Lang. A new genus of African monkey, Allenopithecus. „American Museum Novitates”. 87, s. 1, 1923. (ang.).

[Pocock-2] R.I. Pocock. A monographic revision of monkeys of the genus Cercopithecus. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1907, s. 739, 1907. (ang.).

[iucn-3] F.F. Maisels F.F. i inni, Allenopithecus nigroviridis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2021-2 [dostęp 2021-09-01] (ang.).

[Cichocki&inni-4] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 44. ISBN 978-83-88147-15-9.

[Kowalski&inni-5] K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 133, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[animaldiversity-6] Allenopithecus nigroviridis, Allen's swamp monkey. (On-line), Animal Diversity Web, Uniwersytet Michigan, Museum of Zoology. [dostęp 2010-03-11]. (ang.).

[Wilson&Reeder-7] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Allenopithecus nigroviridis. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2021-09-01].

[mdd-8] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Allenopithecus nigroviridis (Pocock, 1907). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).

[nhm-9] 1909.7.19.3. [w:] Data Portal [on-line]. Natural Museum History. [dostęp 2023-09-21]. (ang.).

[Burgin&inni-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 230. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Beolens&inni-11] B. Beolens, M. Watkins & M. Grayson: The Eponym Dictionary of Mammals. Baltimore: The Johns Hopkins University Press, 2009, s. 8. ISBN 978-0-8018-9304-9. (ang.).

[Jobling-12] nigroviridis, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2023-09-21] (ang.).

[Zinner&inni-13] D. Zinner, G.H. Fickenscher, Ch. Roos, M.V. Anandam, E.L. Bennett, T.R.B. Davenport, N.J. Davies, K.M. Detwiler, A. Engelhardt, A.A. Eudey, E.L. Gadsby, C.P. Groves, A. Healy, K.P. Karanth, S. Molur, T. Nadler, M.C. Richardson, E.P. Riley, A.B. Rylands, L.K. Sheeran, N. Ting, J. Wallis, S.S. Waters & D.J. Whittaker: Family Cercopithecidae (Old World Monkeys). W: R.A. Mittermeier, A.B. Rylands & D.E. Wilson: Handbook of the Mammals of the World. Cz. 3: Primates. Barcelona: Lynx Edicions, 2013, s. 668–669. ISBN 978-84-96553-89-7. (ang.).

[amw-14] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books: All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 150. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[atlas_gat_zag-15] Sally Morgan: Atlas gatunków zagrożonych. Warszawa: Arkady, 2008. ISBN 978-83-213-4540-6.

[stlzoo-16] Allen's Swamp Monkey. (On-line), Saint Louis Zoo. [dostęp 2010-03-11]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]