Dikerogammarus villosus

Dikerogammarus villosus
(Sowinsky, 1894)
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	pancerzowce
Rząd	obunogi
Podrząd	Gammaridea
Rodzina	Gammaridae
Rodzaj	Dikerogammarus
Gatunek	Dikerogammarus villosus

Dikerogammarus villosus – inwazyjny gatunek skorupiaka z rodziny Gammaridae, występujący pierwotnie w regionie pontokaspijskim, rozprzestrzeniający się w wodach Europy. Gatunek drapieżny, na obszarach opanowywanych wypiera lokalne gatunki kiełży.

Gatunek przypisywany do rodziny Gammaridae^[1] lub Pontogammaridae^[2], jeden z 10 przedstawicieli rodzaju Dikerogammarus^[3].

Jeden z większych kiełży, samice osiągają długość ciała do 8-14 mm, samce: 12-22 mm. Największe osobniki miały długość 30 mm. Pod względem morfologii podobny do gatunku Dikerogammarus haemobaphes, od którego odróżnia się uzbrojeniem urosomy: posiada na jej I i II segmencie wysoki, stożkowaty lub cylindryczny kominek z 2-5 kolcami na szczycie. Samce mają biczyk czułków drugiej pary oraz propodus I i II pary gnatopoda zaopatrzone w pęczki długich i gęstych, pierzastych szczecin. 1. człon egzopoditu ostatniej pary odnóży odwłokowych jest uzbrojony tylko na zewnętrznej krawędzi w pojedyncze grupy kolców. Osobniki młodociane obydwu gatunków mogą być trudne do rozróżnienia^[2], do pewnego oznaczenia przynależności taksonomicznej stosowane są markery molekularne^[4]. Gatunek polimorficzny pod względem ubarwienia^[5].

Występuje pospolicie w regionie ponto-kaspijskim, w limanach Morza Czarnego, Morza Kaspijskiego, Morza Azowskiego, w dolnych odcinkach rzek uchodzących do tych mórz.

W pierwszej połowie XX wieku stwierdzono, że gatunek ten rozpoczął ekspansję, początkowo w górę Dunaju, skąd później kanałami łączącymi tę rzekę z Menem przedostał się do Renu^[6], a następnie na wschód do Łaby i Odry^[7], i na zachód oraz południe do wszystkich większych rzek Francji a także do Włoch^[2].

W Polsce stwierdzony po raz pierwszy w dolnej Odrze, rozprzestrzenił się w górę i w dół rzeki, zasiedlił też Zalew Szczeciński^[2]. W roku 2003 wykryto stanowiska tego gatunku w Bugu i Jeziorze Zegrzyńskim, co świadczy najprawdopodobniej o tym, że gatunek ten rozprzestrzenia się w Europie Centralnej nie tylko drogą Dunaj-Ren, ale również bezpośrednio ze wschodu, tzw. „kanałem centralnym”^[2]. W 2007 roku stwierdzono występowanie tego gatunku w Wiśle w pobliżu Wyszogrodu^[8].

Gatunek eurytopowy, zasiedla litoral słodkich i słonawowodnych zbiorników wodnych, estuaria, kanały, rzeki. Może występować na różnych typach podłoża (kamienistym, w matach glonów nitkowatych, na strukturach hydroinżynieryjnych). Wykazuje dużą tolerancję względem zmian temperatury (optimum: 20-23ºC, górna granica: 30-35ºC), natlenienia, zasolenia (optimum: 0-10 promila, może znosić zasolenie do 20 promili). Może osiągać duże zagęszczenia^[5].

Gatunek polifagiczny, drapieżny, może odżywiać się detrytusem i spasać glony^[9]. Bardzo żarłoczny, poluje na bezkręgowce bentosowe: larwy ochotek, chruścików, jętek i ważek, pijawki, równonogi, młodociane raki, a także na innych przedstawicieli kiełży^[5][9]. Z racji dużej agresywności w literaturze anglojęzycznej nazywany „killer shrimp“^[5] (ang. – kiełż zabójca), atakuje i rani inne bezkręgowce bez zjadania ich^[9].

Rozdzielnopłciowy, samce są większe od samic. W populacjach dominują samice. Rozmnaża się przez cały sezon. Osobniki osiągają dojrzałość płciową przy długości ciała 6 mm. Samce podczas kopulacji przenoszą samice na grzbiecie. Samice mogą składać do 50 jaj, które rozwijają się w komorze jajowej. Osobniki wykazują duże osobnicze tempo wzrostu (1,3-2,9 mm/miesiąc zimą, 2-2,6 mm/2 tygodnie wiosną)^[5].

Osobniki tego gatunku mogą być gospodarzami dla różnych gatunków pasożytów. Stwierdzono, że są żywicielami pośrednimi kolcogłowów Pomphorhynchus tereticollis, oraz żywicielami mikrosporidiów: Nosema dikerogammari, Nosema granulosis, Dictyocoela muelleri, Dictyocoela berillorum, Dictyocoela roeselum^[9].

Ze względu na dużą rozrodczość, duże tempo wzrostu, duże zagęszczenia populacji i drapieżny tryb życia stanowi duże zagrożenie dla rodzimych gatunków kiełży. W wodach Europy Zachodniej stwierdzono szybkie wypieranie (eliminację) miejscowych gatunków kiełży (tak rodzimych, jak i wcześniejszych imigrantów)^[10][4]. Może atakować narybek^[5].

Stwierdzono, że również w wodach Polski ma miejsce wypieranie przez D. villosus lokalnie występujących kiełży, w rezultacie czego gatunek ten staje się dominującym obunogiem. O ile nie liczyć szkód związanych z dewastacją rodzimych zespołów obunogów, nie stwierdzono, by gatunek powodował inne szkody ekologiczne^[2]. Podejrzewa się, że może wpływać na funkcjonowanie ekosystemów, ze względu na ograniczenie ilości i efektywności bezkręgowców, związanych z przetwarzaniem detrytusu^[9].