Askospora

Zobacz hasło askospora w Wikisłowniku

Askospora, zarodnik workowy – haploidalny zarodnik (mejospora), typowy dla workowców. Powstaje w workach w wyniku rozmnażania płciowego zwanego askogamią. Przed wytworzeniem askospor następuje kariogamia, a po niej mejoza. Askospory powstają wewnątrz worka (endogenicznie) w wyniku tzw. swobodnego wytwarzania komórek (tj. po podziale jąder niezwiązanym ściśle z podziałem cytoplazmy)^[1].

Zwykle w worku powstaje osiem askospor, czasami jednak, w wyniku różnych zaburzeń ich liczba bywa inna. Może ich być więcej, np. u Dipodascaceae cztery^[1], zdarzają się też różne inne liczby askospor^[2]. Askospory mogą być jednokomórkowe, lub wielokomórkowe. U tych ostatnich przegroda oddzielająca poszczególne komórki zazwyczaj jest poprzeczna, tzn. komórki ułożone są szeregowo jedna za drugą. Często w miejscu przegrody zarodniki są mniej lub bardziej wcięte^[3].

Ważną rolę przy identyfikacji gatunków odgrywają wymiar askospor. Podaje się je w μm, np. 9,5–11,5 × 4,5–6,5 μm, Q = 1,7–2,2, Qav = 1,9. Liczba Q oznacza stosunek długości zarodników do ich szerokości, Qav to średnia wartość tej liczby^[4].

Morfologia askospor jest ważną cechą umożliwiającą identyfikację taksonów workowców. Bierze się pod uwagę takie cechy jak: rozmiar, kształt, grubość ścian i ich uwarstwienie, kolor ścianki i zawartości, przegrody, występowanie gutul i innych struktur (np. ciałka zarodnikowe, kanaliki lipidowe, jądra), reakcje barwne z odczynnikiem Melzera, KOH i innymi, oraz ornamentację ściany, przydatki lub galaretowate osłonki^[5]. Askospory mogą być gładkie lub ornamentowane, a ornamentacja ta może mieć postać chropowatości, brodawek, grzbietów, siateczki, kolców lub kolców połączonych grzbietami^[6].

Istotne jest odróżnienie askospor niedojrzałych od dojrzałych. Dla prawidłowej identyfikacji gatunku czasami niezbędna jest analiza zarówno dojrzałych, jak niedojrzałych askospor. U Lasiosphaeria młode askospory są szkliste i kiełbaskowate, a po osiągnięciu dojrzałości stają się zabarwione i elipsoidalne. Pigmentacja askospor często pojawia się dopiero po ich uwolnieniu z worków. W niektórych zarodnikach dwukomórkowych (np. Hypocopra) komórka podstawna jest mała i znika przed osiągnięciem dojrzałości, w innych przypadkach przegroda pojawia się na późnym etapie rozwoju zarodników. W rodzinie Microascaceae czasami młode zarodniki są dekstrynoidalne, w stanie dojrzałym zaś tracą tę cechę^[6]. Istotne jest także odróżnienie żywych askospor od martwych. Często opisywane są askospory pozyskiwane z martwych, wysuszonych okazów (eksykatów), ale żywe, dojrzałe askospory wykazują bogactwo taksonomicznie informacyjnych cech morfologicznych, które zostały utracone. Dodatkowe cechy morfologiczne mogą także wystąpić w tzw, askosporach „overmature” (przejrzałych), będących na etapie kiełkowania. Np. u niektórych gatunków z rodzin Rutstroemiaceae, Cenangiaceae askospory po powstaniu są szkliste, ale w ciągu kilku lat zmieniają kolor. Także morfologia askospor zmienia się po ich obumarciu i pod działaniem KOH. U niektórych gatunków Vexillomyces, Myriodiscus i Tympanis niedojrzałe askospory przechodzą radykalne zmiany morfologiczne w żywym worku, zanim się z niego wydostaną. Gatunki te wytwarzają małe i kuliste lub duże i septowane „pierwotne” askospory, które kiełkują lub które nadal oddzielają się od ściany askospor, wytwarzając bardzo małe „wtórne” zarodniki zwane askokonidami. Skupiska askokonidów otoczone są błoną i przypominają kulki. W jednym worku może znajdować się od czterech do ośmiu askokonidiów i są one wydalane z worka jako niezależne jednostki^[5].

Dojrzałe zarodniki workowe mogą się z worków wydostawać na różny sposób. U niektórych gatunków ściany worków po dojrzeniu zarodników ulegają chemicznemu rozkładowi (lizie). Dość często ściana worka w pobliżu jego szczytu pęka. U innych na szczycie worka znajduje się otwierające się operculum (wieczko). Czasami na szczycie worków znajdują się specjalne aparaty apikalne umożliwiające wydostawanie się zarodników. W przypadku niektórych worków bitunikowych po dojrzeniu zarodników sztywna i gruba zewnętrzna warstwa worka pęka, a cienka i sprężysta warstwa wewnętrzna gwałtownie się wówczas rozpręża, jak z procy wyrzucając zarodniki (tzw. balistospory)^[2].

• bazydiospora