Al-Muti
| |
| kalif | |
| Okres |
od 28 stycznia 946 |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Dynastia | |
| Data i miejsce urodzenia |
913/14 |
| Data i miejsce śmierci |
12 października 974 |
| Miejsce spoczynku |
Mauzoleum w dzielnicy Bagdadu Al-Rusafa |
| Ojciec | |
| Matka |
Mash’ala |
| Małżeństwo |
Utb |
| Dzieci |
At-Ta’i |
| Moneta | |
Złoty dinar kalifa Al-Mutiego | |
Abu’l-Kasim al-Fadl ibn Dża’far al-Muktadir al-Muti’ li-’llāh (arab. أبو القاسم الفضل بن المقتدر, znany lepiej pod królewskim imieniem Al-Muti li’llāh (arab. ar, "Posłuszny Bogu"[1], ur. 913/914 w Bagdadzie, zm. 12 października 974 w drodze do Dajr al-Akul) – dwudziesty trzeci kalif dynastii Abbasydów.
Życiorys
[edytuj | edytuj kod]Wczesne życie
[edytuj | edytuj kod]Al-Fald przyszedł na świat w 913/914 roku. Jego ojcem był osiemnasty kalif Al-Muktadir, a matką konkubina Mash’ala, która miała słowiańskie korzenie[2][3]. Al-Fald miał dwoje braci, którzy również pełnili funkcje kalifów. Jego starszym bratem Al-Muttaki, który panował w latach 940-944. Ar-Radi, również starszy od Al-Fadla, panował w latach 934-940[2]. Al-Muti dorastał w czasach kryzysu. Panowanie Al-Muktadira charakteryzowało się konfliktami frakcyjnymi, atakami Karmatów, upadkiem gospodarki i niedoborami dochodów, które doprowadziły do niepokojów wojskowych, które zakończyły się zamordowaniem kalifa w 932 roku[4]. Podobnie wyglądała sytuacja za czasów kalifatu Al-Muttakiego i Ar-Radiego. Rząd Abbasydów utracił kontrolę nad prowincjami, a wojskowi decydenci pozbawili kalifów prawdziwej władzy i rywalizowali ze sobą o tytuł amir al-umara ("dowódca dowódców")[5][6]. Al-Muttaki został wyniesiony na tron przez amir al-umara imieniem Bajkam, ale tylko dla własnych celów[7]. Próby kalifa odzyskania niezależności i autorytetu zakończyły się niepowodzeniem i doprowadziły do obalenia i oślepienia Al-Muttakiego przez tureckiego oficera i amir al-umara Tuzuna[8][9].
Jako potomek i brat poprzednich kalifów, Al-Fald był oczywistym kandydatem do tronu[10]. Tuzun wybrał zamiast niego Al-Mustakfiego, syna kalifa Al-Muktafiego[11]. Al-Mustakfi i Al-Muti nienawidzili się i kłócili, a ich charaktery były diametralnie różne. Al-Fadl, podobnie jak ojciec, słynął ze swojej pobożności. Al-Mustakfi utrzymywał dobre relacje z szyitami i miejskimi włóczęgami i wojownikami, nazywanymi ajjarami[12]. Kontakty te były zniewagą dla pobożniejszych warstw społeczeństwa[1][10]. Gdy Al-Mustakfi objął tron, wysłał swoich agentów, aby pojmali Al-Fadla, ale ten zdołał się już ukryć[1][10]. Kalif musiał zadowolić się zburzeniem jego domu[1][10]. Ten akt naznaczył Al-Fadla jako poważnego rywala, a ówczesny wezyr Ali ibn Isa ibn al-Dżarrah powiedział, że od tego dnia Al-Fadl został uznany za następcę tronu[1].
Kalifat
[edytuj | edytuj kod]Siły Bujidów wkroczyły do Bagdadu bez oporu. 21 grudnia 945 roku Al-Mustakfi został zmuszony do uznania autorytetu Bujidów[12][13][14]. Ponieważ Al-Mustakfi znajdował się teraz pod kontrolą Bujidów, Hamdanidzi natychmiast przestali uznawać go za kalifa i ogłosili wierność byłemu kalifowi Al-Muttakiemu[15][16]. 29 stycznia 946 roku (lub 9 marca według innych źródeł) Al-Mustakfi został zdegradowany[17][18]. Bujidzi wyznaczyli nowego kalifa Al-Mutiego. Nie mając żadnej realnej władzy, nowy kalif był w rzeczywistości marionetkowym władcą, który przyznał reżimowi Bujidów legitymację[1]. Po zawarciu porozumienia pokojowego latem 946 roku Hamdanidzi uznali Al-Mutiego za kalifa, ale na wschodzie Samanidzi nadal uznawali Al-Mustakfiego za kalifa do 955 roku[19].
Al-Mustakfi został oślepiony, najwyraźniej jako akt zemsty zainicjowany przez al-Mutiego[20] i spędził resztę życia jako więzień w pałacu kalifatu, gdzie zmarł we wrześniu 949 roku[17][18][21].
Iż domeny korony kalifatu zostały rozdysponowane na utrzymanie armii, dzienna pensja Al-Mutiego wynosiła 200 srebrnych dinarów. Kiedy Basra została wkrótce potem odzyskana z rąk rodziny Baridi, przydzielono mu tam rozległe posiadłości, co zwiększyło jego dochód do 200 000 złotych dinarów rocznie[22][23]. Chociaż ogólny upadek Iraku później zmniejszył jego dochód o trzy czwarte jego pierwotnej wartości, pozwoliło to kalifowi na finansowe wsparcie członków klanu Abbasydów w potrzebie i na składanie bogatych darów Kaabie[22]. Dochody umożliwiły również budowę szeregu pawilonów na terenie pałacu kalifatu: Pałacu Pawia (Dar al-Tawawis), Dom Płaczu i Całowania (Dar al-Muthammana) i Domu Kwadratowego (Dar al-Murabba'a)[24].
Abdykacja i śmierć
[edytuj | edytuj kod]W 974 roku doszło do zamachu stanu, na którego czele stał Sabuktakin, turecki dowódca w służbie dynastii Bujidów[3]. Al-Muti opuścił Bagdad wraz z członkami klanu Bujidów, ale Sabuktakin zmusił go do powrotu i uwięził w swoim pałacu[3][25]. W podeszłym wieku i ze sparaliżowaną prawą stroną ciała po udarze w 970 roku[3][26], Al-Muti został nakłoniony do abdykacji, podając jako pretekst swój stan zdrowia. 5 sierpnia jego następcą został jego syn Abd al-Karim, znany jako At-Ta’i[2][3]. Była to pierwsza sukcesja kalifatu z ojca na syna od czasów Al-Muktafiego w 902 roku[26].
Sabuktakin został mianowany przez At-Ta’ia amir al-umara[27]. W towarzystwie Al-Mutiego i jego syna opuścił Bagdad i wyruszył na kampanię przeciwko Bujidom[3]. Al-Muti zmarł 12 października 974 roku w drodze do Dajr al-Akul[2][3]. Został pochowany w mauzoleum swojej babci ze strony ojca, Shaghab, w dzielnicy Bagdadu Al-Rusafa, gdzie pochowany został również Ar-Radi[28].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Bowen 1928 ↓, s. 392.
- ↑ a b c d Zetterstéen i Bosworth 1993 ↓, s. 799.
- ↑ a b c d e f g Güner 2006 ↓, s. 401.
- ↑ Kennedy 2004 ↓, s. 185-193.
- ↑ Kennedy 2004 ↓, s. 191-197.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 17-19.
- ↑ Mottehedeh 2001 ↓, s. 92.
- ↑ Kennedy 2004 ↓, s. 196, 312.
- ↑ Bacharach 2006 ↓, s. 55-56.
- ↑ a b c d Busse 2004 ↓, s. 25.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 24.
- ↑ a b Bosworth 1993 ↓, s. 723.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 19.
- ↑ Bowen 1928 ↓, s. 388.
- ↑ Bosworth 1993 ↓, s. 723-724.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 27.
- ↑ a b Özaydın 2016 ↓, s. 139.
- ↑ a b Bosworth 1993 ↓, s. 724.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 28.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 158.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 158-159.
- ↑ a b Busse 2004 ↓, s. 149-150.
- ↑ Donohue 2003 ↓, s. 17.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 191.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 143-144.
- ↑ a b Busse 2004 ↓, s. 153.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 44, 144.
- ↑ Busse 2004 ↓, s. 200.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Jere L. Bacharach: Islamic History through Coins: An Analysis and Catalogue of Tenth-Century Ikhshidid Coinage. Kair: The American University in Cairo Press, 2006. ISBN 977-424-930-5. (ang.).
- Clifford Edmund Bosworth: al-Mustakfi. W: Clifford Edmund Bosworth, Emeri van Donzel, Wolfhart Heinrichs, Charles Pellat: The Encyclopedia of Islam. Wyd. 2. T. VII: Mif-Naz. Brill, 1993, s. 723-724, seria: New Edition. DOI: 10.1163/1573-3912_islam_SIM_5621. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).
- Harold Bowen: The Life and Times of ʿAlí Ibn ʿÍsà, ‘The Good Vizier. Cambridge: Cambridge University Press, 1928. OCLC 386849. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).
- Heribert Busse: Chalif und Grosskönig - Die Buyiden im Irak (945-1055). Würzburg: Ergon Verlag. ISBN 3-89913-005-7. [dostęp 2024-11-17]. (niem.).
- John J. Donohue: The Buwayhid Dynasty in Iraq 334 H./945 to 403 H./1012: Shaping Institutions for the Future. Brill, 2003. ISBN 90-04-12860-3. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).
- Ahmed Güner: MUTΑ-LİLLÂH. W: TDV Encyclopedia of Islam. T. 31: Muhammedi̇yye – Münâzara. Istambuł: Turkiye Diyanet Foundation, Centre for Islamic Studies, s. 401-402. ISBN 978-975-389-458-6. (tur.).
- Hugh N. Kennedy: The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century. Wyd. 2. Pearson Education, 2004. ISBN 978-0-582-40525-7. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).
- Roy P. Mottahedeh: Loyalty and Leadership in an Early Islamic Society. Bloomsbury Academic, 2001. ISBN 978-1-86064-181-7. [dostęp 2024-11-17]. (ang.).
- Karl Vilhelm Zetterstéen, Clifford Edmund Bosworth: al-Muṭīʿ Li 'llāh. W: Clifford Edmund Bosworth, Emeri van Donzel, Wolfhart Heinrichs, Charles Pellat: Encyclopaedia of Islam. Wyd. 2. T. 7: Mif–Naz. Leiden: E.J. Brill, 1993, s. 799. DOI: 10.1163/1573-3912_islam_SIM_5674. ISBN 978-90-04-09419-2. (ang.).
- Abdülkerim Özaydın: Müktefî-Billâh. T. 31 (Muhammedi̇yye – Münâzara). Diyanet İşleri Başkanlığı, 2006. ISBN 978-975-389-458-6. [dostęp 2024-11-17]. (tur.).