Agutiowate

Agutiowate
	Dasyproctidae
	Bonaparte, 1832
	; Przedstawiciel rodziny – aguti czarny (Dasyprocta fuliginosa)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Infragromada	łożyskowce
Rząd	gryzonie
Podrząd	jeżozwierzowce
Infrarząd	jeżozwierzokształtne
Nadrodzina	Cavioidea
Rodzina	agutiowate
	Typ nomenklatoryczny
	Dasyprocta Illiger, 1811
Synonimy
	Dasyporcina J.E. Gray, 1825; Dasyproctina Bonaparte, 1832; Dasyproctidae: C.H. Smith, 1842; Chloromina P. Gervais, 1849; Chloromyna: P. Gervais, 1852; Dasyproctini: Brandt, 1855; Dasyproctinae: S.F. Baird, 1858; Dasyproctida: Haeckel, 1866;
	Dasyporcina J.E. Gray, 1825; Dasyproctina Bonaparte, 1832; Dasyproctidae: C.H. Smith, 1842; Chloromina P. Gervais, 1849; Chloromyna: P. Gervais, 1852; Dasyproctini: Brandt, 1855; Dasyproctinae: S.F. Baird, 1858; Dasyproctida: Haeckel, 1866;
Rodzaje
	10 rodzajów (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	10 rodzajów (w tym 8 wymarłych) – zobacz opis w tekście
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Hasło w Wikisłowniku

Agutiowate^[9] (Dasyproctidae) – rodzina ssaków z infrarzędu jeżozwierzokształtnych (Hystrignathi) w obrębie rzędu gryzoni (Rodentia). Obejmuje 2 współcześnie żyjące rodzaje z 13 gatunkami znanych pod nazwami aguti i akuczi. Kopalne formy znalezione i znane od okresu oligocenu.

Zasięg występowania

Rodzina obejmuje gatunki występujące w Ameryce Środkowej i Południowej, w lasach, na sawannach i polach^[10]^[11]. Niektóre introdukowano w Indiach Zachodnich.

Morfologia

Mają wydłużone ciało, krótkie okrągłe uszy, worki policzkowe, długie kończyny zakończone pazurami w kształcie kopyt.

Ekologia

Żyją w lasach tropikalnych oraz na sawannach, gdzie kopią nory. Często wyrządzają szkody na polach uprawnych, bywają szkodnikami plantacji trzciny cukrowej i bananów.

Głównie roślinożerne, choć nie gardzą także drobnymi bezkręgowcami (mięczakami, skorupiakami).

Ciąża trwa około 3 miesięcy, rodzi się od 2 do 4 młodych. Młode rodzą się z otwartymi oczami, bardzo zaawansowane w rozwoju.

Najbardziej znane gatunki: aguti oliwkowy, aguti złocisty.

Systematyka

Nazwą aguti określane są gryzonie z rodzajów Dasyprocta i Agouti. Jednak klasyfikacja tych rodzajów jest dyskutowana. Większość systematyków zalicza do agutiowatych dwa współcześnie występujące rodzaje^[12]^[10]^[9]:

Dasyprocta Illiger, 1811 – aguti
Myoprocta O. Thomas, 1903 – akuczi

natomiast rodzaj Agouti jest czasami wyodrębniany jako rodzina Agoutidae^[13] lub rodzina Cuniculidae (z rodzajem Cuniculus jako synonim Agouti)^[14], podrodzina Agoutinae^[15] lub Cuniculinae^[16].

Opisano również rodzaje wymarłe^[17]:

Alloiomys Vucetich, 1977^[18]
Andemys Bertrand, Flynn, Croft & Wyss, 2012^[19] – jedynym przedstawicielem był Andemys termasi Bertrand, Flynn, Croft & Wyss, 2012
Australoprocta Kramarz, 1998^[20] – jedynym przedstawicielem był Australoprocta fleaglei Kramarz, 1998
Branisamys Hoffstetter & Lavocat, 1970^[21] – jedynym przedstawicielem był Branisamys luribayensis Hoffstetter & Lavocat, 1970
Megastus Roth, 1898^[22] – jedynym przedstawicielem był Megastus elongatus Roth, 1898
Mesoprocta Croft, Chick & Anaya, 2011^[23] – jedynym przedstawicielem był Mesoprocta hypsodus Croft, Chick & Anaya, 2011
Neoreomys Ameghino, 1887^[24]
Plesiaguti Vucetich & Verzi, 2002^[25] – jedynym przedstawicielem był Plesiaguti totoi Vucetich & Verzi, 2002

Uwagi

↑ Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.
↑ Typ nomenklatoryczny: Chloromys G. Cuvier, 1817 (= Dasyprocta Illiger, 1811).

Przypisy

↑ ^a ^b Ch.-L. Bonaparte: Saggio di una distribuzione metodica degli animali vertebrati. Roma: Antonio Boulzaler, 1831, s. 128. (wł.).
↑ J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 341, 1825. (ang.).
↑ Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W.H. Lizars, 1842, s. 307. (ang.).
↑ P. Gervais: Dictionnaire universel d’histoire naturelle: résumant et complétant tous les faits présentés par les encyclopédies, les anciens dictionnaires scientifiques, les Oeuvres complètes de Buffon, et les meilleurs traités spéciaux sur les diverses branches des sciences nautrelles; donnant la description des etres et des divers phénomènes de la nature, l’étymologie et la définition des noms scientifiques, et les principales applications des corps organiques et inorganiques à l’agriculture, à la médecine, aux arts industriels, etc. T. 11. Paris: MM. Renard, 1848, s. 204. (fr.).
↑ P. Gervais: Zoologie et paléontologie françaises (animaux vertébrés): ou nouvelles recherches sur les animaux vivants et fossiles de la France. T. 1: Contenant l’énumération méthodique et descriptive des espèces ainsi que les principes de leur distribution géographique et paléontologique. Paris: Arthus Bertrand, 1848–1852, s. 18. (fr.).
↑ J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 280, 1855. (niem.).
↑ S.F. Baird: Mammals. W: United States. War Department: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. Made under the direction of the secretary of war, in 1853-1857. T. 8. Cz. 1: General report upon the zoology of the several Pacific Railroad routes. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1857, s. 566. (ang.).
↑ E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clx. (niem.).
↑ ^a ^b Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 290. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ ^a ^b C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 554–556. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Family Dasyproctidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-18].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-16]. (ang.).
↑ Husson, 1978 i Cabrera, 1961
↑ Ellerman, 1940
↑ Hall, 1981
↑ Starrett, 1967
↑ J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Dasyproctidae Bonaparte, 1832, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-16] (ang.).
↑ M.G. Vucetich. Un nuevo Dasyproctidae (Rodentia, Caviomorpha) de la Edad Friasense (Mioceno tardío) de Patagonia. „Ameghiniana”. 14 (1–4), s. 216, 1979. (hiszp.).
↑ O.C. Bertrand, J.J. Flynn, D.A. Croft & A.R. Wyss. Two new taxa (Caviomorpha, Rodentia) from the Early Oligocene Tinguiririca fauna (Chile). „American Museum Novitates”. 3750, s. 8, 2012. (ang.).
↑ A.G. Kramarz. Un nuevo Dasyproctidae (Rodentia, Caviomorpha) del Mioceno inferior de Patagonia. „Ameghiniana”. 35 (2), s. 141, 1998. (hiszp.).
↑ R.J. Hoffstetter & R. Lavocat. Découverte dans le Déséadien de Bolivia de genres pentalophodontes appuyant les affinités africaines des Rongeurs Caviomorphes. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences”. Série D: Sciences naturelles. 271, s. 172, 1970. (fr.).
↑ S. Roth. Apuntes sobre la geología y la paleontología de los territorios del Río Negro y Neuquén (diciembre de 1895 á junio de 1896). „Revista del Museo de La Plata”. 9, s. 193, 1898. (hiszp.).
↑ D.A.Croft , J.M. Chick & F. Anaya. New Middle Miocene caviomorph rodents from Quebrada Honda, Bolivia. „Journal of Mammalian Evolution”. 18 (4), s. 248, 2011. DOI: 10.1007/s10914-011-9164-z. (ang.).
↑ F. Ameghino: Enumeración sistemática de las especies de mamíferos fósiles coleccionados por Cárlos Ameghino en los terrenos eocenos de la Patagonia austral y depositados en el Museo La Plata. Buenos Aires: Museo de La Plata, 1887, s. 10. (hiszp.).
↑ M.G. Vucetich & D.H. Verzi. First record of Dasyproctidae (Rodentia) in the Pleistocene of Argentina. Paleoclimatic implication. „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”. 178 (1-2), s. 68, 2002. DOI: 10.1016/S0031-0182(01)00402-3. (ang.).

Bibliografia

K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Mały słownik zoologiczny: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991. ISBN 83-214-0637-8.
Encyklopedia Audiowizualna Britannica - Zoologia I, WojciechW. Bresiński i inni, Poznań: Wydawnictwo Kurpisz, 2006, ISBN 83-60563-05-5, ISBN 978-83-60536-05-2, ISBN 83-60563-04-7, ISBN 978-83-60563-04-5, ISBN 1-59339-330-X, ISBN 978-1-59339-330-4, OCLC 838895027 .

[2] Definiacja taksonu nie opiera się na nazwie rodzajowej.

[5] Typ nomenklatoryczny: Chloromys G. Cuvier, 1817 (= Dasyprocta Illiger, 1811).

[Bonaparte-1] Ch.-L. Bonaparte: Saggio di una distribuzione metodica degli animali vertebrati. Roma: Antonio Boulzaler, 1831, s. 128. (wł.).

[gray-3] J.E. Gray. An Outline of an Attempt at the Disposition of Mammalia into Tribes and Families, with a List of the Genera apparently appertaining to each Tribe. „Annals of Philosophy”. New Series. 10, s. 341, 1825. (ang.).

[smi-4] Ch.H. Smith: Introduction to Mammalia. W: W. Jardine: The naturalist’s library. Cz. 15: Mammalia. Edinburgh: W.H. Lizars, 1842, s. 307. (ang.).

[ger49-6] P. Gervais: Dictionnaire universel d’histoire naturelle: résumant et complétant tous les faits présentés par les encyclopédies, les anciens dictionnaires scientifiques, les Oeuvres complètes de Buffon, et les meilleurs traités spéciaux sur les diverses branches des sciences nautrelles; donnant la description des etres et des divers phénomènes de la nature, l’étymologie et la définition des noms scientifiques, et les principales applications des corps organiques et inorganiques à l’agriculture, à la médecine, aux arts industriels, etc. T. 11. Paris: MM. Renard, 1848, s. 204. (fr.).

[ger52-7] P. Gervais: Zoologie et paléontologie françaises (animaux vertébrés): ou nouvelles recherches sur les animaux vivants et fossiles de la France. T. 1: Contenant l’énumération méthodique et descriptive des espèces ainsi que les principes de leur distribution géographique et paléontologique. Paris: Arthus Bertrand, 1848–1852, s. 18. (fr.).

[bra-8] J.F. von Brandt. Beiträge zur nähern Kenntniss der Säugethiere Russland’s. 5. Abhandlung: Unlersuchungen uber die craniologischen Entwickelungsstufen und die davon herzuleiteten Yerwandtschaften und Classificationen der Nager der Jetztzeit, mit besonderer Beziehung auf die Gattung Castor. 2. Theil: Craniologische Charakteristik der einzeluen Nagergruppen. „Mémoires de l’Académie impériale des sciences de St.-Pétersbourg”. 6^e série. Seconde partie. Sciences naturelles. 7 (2), s. 280, 1855. (niem.).

[bai-9] S.F. Baird: Mammals. W: United States. War Department: Reports of explorations and surveys, to ascertain the most practicable and economical route for a railroad from the Mississippi River to the Pacific Ocean. Made under the direction of the secretary of war, in 1853-1857. T. 8. Cz. 1: General report upon the zoology of the several Pacific Railroad routes. Washington: A.O.P. Nicholson, Printer, 1857, s. 566. (ang.).

[hae-10] E. Haeckel: Generelle morphologie der organismen. Allgemeine grundzüge der organischen formen-wissenschaft, mechanisch begründet durch die von Charles Darwin reformirte descendenztheorie. Cz. 2. Berlin: G. Reimer, 1866, s. clx. (niem.).

[Cichocki&inni-11] Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 290. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Burgin&inni-12] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 554–556. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[Wilson&Reeder-13] D.E. Wilson & D.M. Reeder (red. red.): Family Dasyproctidae. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-12-18].

[mdd-14] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Treeview of Mammalian Taxonomy Hierarchy. [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-10-16]. (ang.).

[15] Husson, 1978 i Cabrera, 1961

[16] Ellerman, 1940

[17] Hall, 1981

[18] Starrett, 1967

[zij-19] J.S.J.S. Zijlstra J.S.J.S., Dasyproctidae Bonaparte, 1832, Hesperomys project (Version 23.8.1), DOI: 10.5281/zenodo.7654755 [dostęp 2023-10-16] (ang.).

[vuc-20] M.G. Vucetich. Un nuevo Dasyproctidae (Rodentia, Caviomorpha) de la Edad Friasense (Mioceno tardío) de Patagonia. „Ameghiniana”. 14 (1–4), s. 216, 1979. (hiszp.).

[ber&inni-21] O.C. Bertrand, J.J. Flynn, D.A. Croft & A.R. Wyss. Two new taxa (Caviomorpha, Rodentia) from the Early Oligocene Tinguiririca fauna (Chile). „American Museum Novitates”. 3750, s. 8, 2012. (ang.).

[kra-22] A.G. Kramarz. Un nuevo Dasyproctidae (Rodentia, Caviomorpha) del Mioceno inferior de Patagonia. „Ameghiniana”. 35 (2), s. 141, 1998. (hiszp.).

[hof&lav-23] R.J. Hoffstetter & R. Lavocat. Découverte dans le Déséadien de Bolivia de genres pentalophodontes appuyant les affinités africaines des Rongeurs Caviomorphes. „Comptes rendus hebdomadaires des séances de l’Académie des sciences”. Série D: Sciences naturelles. 271, s. 172, 1970. (fr.).

[roth-24] S. Roth. Apuntes sobre la geología y la paleontología de los territorios del Río Negro y Neuquén (diciembre de 1895 á junio de 1896). „Revista del Museo de La Plata”. 9, s. 193, 1898. (hiszp.).

[cro&inni-25] D.A.Croft , J.M. Chick & F. Anaya. New Middle Miocene caviomorph rodents from Quebrada Honda, Bolivia. „Journal of Mammalian Evolution”. 18 (4), s. 248, 2011. DOI: 10.1007/s10914-011-9164-z. (ang.).

[ame-26] F. Ameghino: Enumeración sistemática de las especies de mamíferos fósiles coleccionados por Cárlos Ameghino en los terrenos eocenos de la Patagonia austral y depositados en el Museo La Plata. Buenos Aires: Museo de La Plata, 1887, s. 10. (hiszp.).

[vuc&ver-27] M.G. Vucetich & D.H. Verzi. First record of Dasyproctidae (Rodentia) in the Pleistocene of Argentina. Paleoclimatic implication. „Palaeogeography, Palaeoclimatology, Palaeoecology”. 178 (1-2), s. 68, 2002. DOI: 10.1016/S0031-0182(01)00402-3. (ang.).

[1]

[a]

[2]

[3]

[b]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]