Czosnek dziwny

Czosnek dziwny
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	amarylkowate
Podrodzina	czosnkowe
Rodzaj	czosnek
Gatunek	czosnek dziwny
	Nazwa systematyczna
	Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don; Mem. Wern. Nat. Hist. Soc. 6: 72 1827
Synonimy
	Allium paradoxum var. normale Stearn; Scilla paradoxa M.Bieb.;
	Allium paradoxum var. normale Stearn; Scilla paradoxa M.Bieb.;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Czosnek dziwny^[4] (Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don) – gatunek byliny należący do rodziny amarylkowatych (Amaryllidaceae). Występuje naturalnie na obszarze od Kaukazu aż po Iran^[5]. Podawany jest także z Azji Środkowej (góry Turkmenistanu)^[6]. Gatunek ten został introdukowany w Szwajcarii^[6] i w południowych Niemczech^[7]. W Polsce utrzymuje się zdziczały w rezerwacie „Grądowe Zbocze”^[8], gdzie szereg osobliwości florystycznych na przełomie XIX i XX w. wprowadził botanik, właściciel majątku i pasjonat introdukcji egzotów – Friedrich Carl Hermann Paeske^[9].

Morfologia

Cebula: Mają kulisty kształt. Osiągają średnicę prawie 1 cm. Warstwa zewnętrzna jest błoniasta i czarno-szara^[6].
Łodyga: Głąbik dorastający 20–30 wysokości, ma średnicę około 1 cm^[6], jest trójkanciasty^[7]^[10].
Liście: Pojedyncze, lancetowate, zwykle odgięte, u nasady zwężające się. Dorastają do około 20 cm (czasem 30 cm) długości i do 2,5 cm szerokości^[6]. Mają wyraźną linię grzbietową^[10].
Kwiaty: Zebrane w baldachy liczące u odmiany normale zwykle od 2 do 5, rzadziej do 10 kwiatów, pozbawione cebulek, u odmiany paradoxum posiadający cebulki za to tylko z 1 kwiatem lub bez kwiatów^[10]. Kwiatostan wsparty jest dwoma podsadkami o długości do 2,5 cm. Kwiaty wyrastają na szypułkach osiągających od 2 do 4,5 cm. Okwiat ma szerokodzwonkowaty kształt. Jego listki są białe z niewyraźną, zieloną centralną wiązką przewodzącą. Osiągają do 12 mm długości i 6 mm szerokości. Pręciki są krótsze od okwiatu, zrośnięte u nasady. Słupek zakończony jest 3-łatkowym znamieniem^[10].
Owoce: Torebki o długości 5 mm^[10].

Odmiany

Wyróżnia się dwie odmiany różniące się budową kwiatostanu^[10]:

var. normale Stearn – kwiatostan z licznymi kwiatami, bez cebulek,
var. paradoxum – kwiatostan z licznymi cebulkami (do 20^[11]), bez kwiatów lub z jednym kwiatem.

Biologia i ekologia

Naturalnymi siedliskami są cieniste miejsca w lasach. Rośnie w górach do wysokości 2300 m n.p.m.^[10] Kwitnie na przełomie kwietnia i maja (przez około 20 dni)^[6].

Zastosowanie i uprawa

Roślina uprawiana w ogrodach skalnych, zalecana do sadzenia pod drzewami. Problemem w uprawie może być jej inwazyjność^[10]. Roślina rozmnażana wegetatywnie za pomocą cebul potomnych powstających co roku w liczbie 3–4 przy każdej roślinie^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-01-30] (ang.).
↑ ^a ^b Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don. The Plant List. [dostęp 2014-10-26]. (ang.).
↑ Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
↑ Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don. Catalogue of Life. [dostęp 2014-10-26]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Allium paradoxum – Detail. Encyclopedia of Life. [dostęp 2014-10-26]. (ang.).
↑ ^a ^b Henning Haeupler, Thomas Muer: Bildatlas der Farn- und Blutenpflanzen Deutschlands. Stuttgart: Verlag Eugen Ulmer, 2000, s. 689. ISBN 3-8001-3364-4.
↑ Wanda Bacieczko, Lesław Wołejko. Aktualny stan flory i znaczenie osobliwości florystycznych dla różnorodności szaty roślinnej rezerwatu „Grądowe Zbocza” koło Recza. „Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin.”. 289 (19), s. 7-26, 2011.
↑ Magdalena Ziarnek: Badacze szaty roślinnej Pomorza sprzed 1945 roku. Szczecin: Zakład Botaniki i Ochrony Przyrody ZUT w Szczecinie, Lonicera Krzysztof Ziarnek, 2012, s. 96-97. ISBN 978-83-936344-0-8. (Licencja Creative Commons: Uznanie autorstwa 3.0 Polska)
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 70. ISBN 978-83-7506-845-0.
↑ ^a ^b Allium paradoxum. [w:] Ornamental plants from Russia [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-11-06].

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2013-01-30] (ang.).

[tpl-3] Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don. The Plant List. [dostęp 2014-10-26]. (ang.).

[checklist2002-4] Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.

[5] Allium paradoxum (M.Bieb.) G.Don. Catalogue of Life. [dostęp 2014-10-26]. (ang.).

[eol-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Allium paradoxum – Detail. Encyclopedia of Life. [dostęp 2014-10-26]. (ang.).

[heupler-7] Henning Haeupler, Thomas Muer: Bildatlas der Farn- und Blutenpflanzen Deutschlands. Stuttgart: Verlag Eugen Ulmer, 2000, s. 689. ISBN 3-8001-3364-4.

[8] Wanda Bacieczko, Lesław Wołejko. Aktualny stan flory i znaczenie osobliwości florystycznych dla różnorodności szaty roślinnej rezerwatu „Grądowe Zbocza” koło Recza. „Folia Pomer. Univ. Technol. Stetin.”. 289 (19), s. 7-26, 2011.

[ziarnek-9] Magdalena Ziarnek: Badacze szaty roślinnej Pomorza sprzed 1945 roku. Szczecin: Zakład Botaniki i Ochrony Przyrody ZUT w Szczecinie, Lonicera Krzysztof Ziarnek, 2012, s. 96-97. ISBN 978-83-936344-0-8. (Licencja Creative Commons: Uznanie autorstwa 3.0 Polska)

[grabowska-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Beata Grabowska, Tomasz Kubala: Encyklopedia bylin, tom I, A-J. Poznań: Zysk i S-ka, 2011, s. 70. ISBN 978-83-7506-845-0.

[russia-11] Allium paradoxum. [w:] Ornamental plants from Russia [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2014-11-06].

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]