Czasopismo elektroniczne

Czasopismo elektroniczne, e-czasopismo, czasopismo online – wydawnictwo ciągłe, ukazujące się w określonych odstępach czasu, np. tygodnik, dwutygodnik, miesięcznik, publikowane jedynie w postaci elektronicznej i dostępne na nośniku elektronicznym.

Według Barbary Sosińskiej-Kalaty czasopismo elektroniczne to czasopismo, które jest zapisane w postaci cyfrowej oraz udostępniane za pomocą transmisji elektronicznej, najczęściej w Internecie w World Wide Web. W formie e-czasopism są wydawane m.in. periodyki naukowe, fachowe, popularnonaukowe, urzędowe, biuletyny informacyjne, magazyny opinii oraz gazety. Czasopisma elektroniczne są publikowane w sposób ciągły z określoną frekwencją, najczęściej w formatach HTML i PDF. Czasami są do nich dołączane również nagrania dźwiękowe oraz materiały wideo w formatach MP3 i MP4. E-czasopisma mogą być dostępne wyłącznie online lub być elektronicznymi odpowiednikami wersji tradycyjnych^[1].

Do powstania czasopism elektronicznych na początku lat 80. XX wieku przyczyniły się m.in.:

• kryzys związany z papierem^[2], wynikający ze znacznego wzrostu zapotrzebowania na książki (bariera ilościowa) oraz wzrostu produkcji^[3], skutkujący wysokimi cenami publikacji drukowanych,
• postęp technologiczny (rozwój urządzeń elektronicznych, szczególnie komputerów),
• upowszechnianie urządzeń pozwalających na odtwarzanie i obróbkę tekstów,
• rozwój sieci telekomunikacyjnych i opracowanie protokołu FTP,
• problemy bibliotek z magazynowaniem stale rosnącej liczby dokumentów^[2].

Pierwszym periodykiem opublikowanym w formie cyfrowej było eksperymentalne czasopismo z zakresu psychologii oraz medycyny „Mental Workload”^[4]. W 1982 roku naukowcy z Uniwersytetów w Birmingham i Loughborough doprowadzili do wydania e-czasopisma o nazwie „Computer Human Factors”. Periodyk był innowacyjny ze względu na możliwość dodawania komentarzy przez czytelników^[5]. W Polsce pierwsze czasopismo dostępne tylko w formie cyfrowej pojawiło się w 1989 roku za sprawą grupy fizyków związanych z Uniwersytetem Warszawskim. Publikowane przez nich „Donosy”^[6] wciąż ukazują się w oryginalnej i niezmienionej formie^[7].

Zalety:

• dostępność w każdym momencie, z dowolnego miejsca,
• większa aktualność,
• dostęp wielu użytkowników w tym samym momencie,
• możliwość wyszukiwania, np. pełnotekstowego,
• szybszy proces publikowania treści,
• bezpłatny dostęp do czasopism Open Access^[8].

Wady:

• wymagana minimalna umiejętność obsługi komputera,
• wymagane posiadanie odpowiedniego sprzętu i oprogramowania,
• wymagany dostęp do Internetu,
• wysokie ceny publikacji komercyjnych,
• bariery mentalne,
• możliwość popełnienia plagiatu i celowego zniekształcanie informacji,
• ograniczenia, które wiążą się z techniką komputerową, np. niska rozdzielczość ekranu^[9].

Podział ze względu na stosowane formaty:

• PDF,
• HTML,
• ASCII,
• DjVu,
• inne^[10].

Podział ze względu na sposób dystrybucji:

• e-mail,
• Web,
• CD-ROM,
• listerv,
• inne^[10].

Podział ze względu na częstotliwość ukazywania się:

• miesięczniki,
• tygodniki,
• dzienniki,
• inne^[10].

Podział ze względu na dostęp do czasopism elektronicznych:

• płatne (publikacje komercyjne),
• bezpłatne (Open Access^[10]),

Inny podział ze względu na sposób dystrybucji, zob. wyżej:

• czasopisma online,
• czasopisma na CD-ROM^[11],

Podział ze względu na formy ukazywania się czasopism elektronicznych:

• e-czasopisma, które ukazują się również w wersji drukowanej,
• e-czasopisma jedynie w wersji elektronicznej^[11]

• e-gazeta
• zin

• MarekM. Nahotko MarekM., Naukowe czasopisma elektroniczne, Warszawa 2007 .