Świerząbek

Świerząbek
	; Morfologia (świerząbek bulwiasty)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	selerowce
Rodzina	selerowate
Rodzaj	świerząbek
	Nazwa systematyczna
	Chaerophyllum L.; Sp. Pl. 258, 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Chaerophyllum temulum L.
Synonimy
	Caldasia Lag.; Chrysophae Koso-Pol.; Myrrhoides Heist. ex Fabr.; Oreomyrrhis Endl.; Physocaulis (DC.) Tausch;
	Caldasia Lag.; Chrysophae Koso-Pol.; Myrrhoides Heist. ex Fabr.; Oreomyrrhis Endl.; Physocaulis (DC.) Tausch;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Świerząbek (Chaerophyllum L.) – rodzaj roślin należący do rodziny selerowatych. Obejmuje co najmniej 46^[5]–65^[6] gatunków. Występują one w Europie (12 gatunków^[6]), w północnej Afryce i w Azji^[7] (w Chinach na wschodzie tego kontynentu rosną dwa gatunki^[8]). W Polsce jako rodzime rosną cztery gatunki: świerząbek bulwiasty Ch. bulbosum, świerząbek gajowy Ch. temulum, świerząbek korzenny Ch. aromaticum i świerząbek orzęsiony Ch. hirsutum. Poza tym jako antropofit zadomowiony notowany jest świerząbek złotawy Ch. aureum^[9].

Rośliny te rosną zwykle w widnych lasach i na siedliskach antropogenicznych, np. na przydrożach^[7]. Świerząbek bulwiasty Ch. bulbosum ma jadalny korzeń palowy i bywa uprawiany jako warzywo^[6]. Świerząbek orzęsiony Ch. hirsutum bywa uprawiany jako roślina ozdobna, zwłaszcza odmiana o kwiatach różowych – 'Roseum'^[7].

Morfologia

Pokrój: Rośliny jednoroczne, dwuletnie i byliny^[10] osiągające ponad 1 m wysokości^[7]. Łodygi prosto wzniesione, rozgałęziające się^[8], często zgrubiałe pod węzłami^[10] i owłosione szorstkimi, skierowanymi w dół włoskami barwy białej lub szarej^[8].
Liście: 2- i 3-krotnie pierzaste^[7]. Ogonkowe, pochwiastą nasadą obejmujące łodygę^[8].
Kwiaty: Zebrane w baldachy złożone. Pokryw brak lub są one nieliczne, podczas gdy pokrywki składają się z wielu listków^[10]. Kielich drobny, ze słabo widocznymi ząbkami działek lub brak ich zupełnie^[7]^[10]. Płatki korony białe, żółtawe lub różowe, odwrotnie jajowate, wycięte na końcach, w kwiatach brzeżnych płatki często nieco większe od tych znajdujących się wewnątrz baldachów^[10]. Pręciki w liczbie 5. Zalążnia dolna, dwukomorowa, w każdej z komór z pojedynczym zalążkiem. Słupki dwa^[7] o szyjkach równej długości lub dłuższych jak stożkowaty krążek miodnikowy^[10].
Owoce: Rozłupnia rozpadająca się na dwie rozłupki^[7], wydłużone, walcowate lub wąsko elipsoidalne, spłaszczone z boku, bez dzióbka na końcu^[10], na powierzchni nagie, z 5 żebrami mniej lub bardziej widocznymi^[8].

Systematyka

Pozycja systematyczna

W obrębie rodziny selerowatych (baldaszkowatych) Apiaceae rodzaj klasyfikowany jest do podrodziny Apioideae, plemienia Scandiceae i podplemienia Scandicinae^[4].

Wykaz gatunków^[5]

Chaerophyllum aksekiense A.Duran & H.Duman
Chaerophyllum angelicifolium M.Bieb.
Chaerophyllum aromaticum L. – świerząbek korzenny
Chaerophyllum astrantiae Boiss. & Balansa ex Boiss.
Chaerophyllum atlanticum Coss. ex Batt.
Chaerophyllum aurantiacum Post
Chaerophyllum aureum L. – świerząbek złotawy
Chaerophyllum azoricum Trel.
Chaerophyllum bobrovii Schischk.
Chaerophyllum borodinii Albov
Chaerophyllum bulbosum L. – świerząbek bulwiasty
Chaerophyllum byzantinum Boiss.
Chaerophyllum capnoides (Decne.) Benth. ex C.B.Clarke
Chaerophyllum coloratum L.
Chaerophyllum confusum Woronow
Chaerophyllum creticum Boiss. & Heldr.
Chaerophyllum crinitum Boiss.
Chaerophyllum dasycarpum (Hook. ex S.Watson) Nutt.
Chaerophyllum elegans Gaudin
Chaerophyllum euboeum Halácsy
Chaerophyllum hakkiaricum Hedge & Lamond
Chaerophyllum heldreichii Orph.
Chaerophyllum hirsutum L. – świerząbek orzęsiony, ś. kosmaty
Chaerophyllum humile M.Bieb.
Chaerophyllum karsianum Kit Tan & Ocakv.
Chaerophyllum khorossanicum Czerniak. ex Schischk.
Chaerophyllum kiapazi Woronow ex Schischk.
Chaerophyllum laseroides Hedge & Lamond
Chaerophyllum leucolaenum Boiss.
Chaerophyllum libanoticum Boiss. & Kotschy
Chaerophyllum macropodum Boiss.
Chaerophyllum macrospermum (Willd. ex Spreng.) Fisch. & C.A.Mey. ex Hohen.
Chaerophyllum meyeri Boiss. & Buhse
Chaerophyllum nivale Hedge & Lamond
Chaerophyllum oligocarpum Post ex Boiss.
Chaerophyllum posofianum Erik & Demirkus
Chaerophyllum procumbens (L.) Crantz
Chaerophyllum reflexum Aitch.
Chaerophyllum roseum M.Bieb.
Chaerophyllum rubellum Albov
Chaerophyllum syriacum Heldr. & Ehrenb. ex Boiss.
Chaerophyllum tainturieri Hook. & Arn.
Chaerophyllum temulum L. – świerząbek gajowy
Chaerophyllum tenuifolium Poir.
Chaerophyllum villarsii W.D.J.Koch
Chaerophyllum villosum Wall. ex DC.

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].
↑ ^a ^b Genus: Chaerophyllum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].
↑ ^a ^b Chaerophyllum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-20].
↑ ^a ^b ^c David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 184, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 307. ISBN 0-333-74890-5.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e She Menglan, Mark F. Watson: Chaerophyllum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-20].
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 24.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-05-01] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-23].

[grin-4] Genus: Chaerophyllum L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2019-05-21].

[tpl-5] Chaerophyllum. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-05-20].

[mabb-6] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 184, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 307. ISBN 0-333-74890-5.

[china-8] She Menglan, Mark F. Watson: Chaerophyllum Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2019-05-20].

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 57, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[flora-10] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Władysław Szafer, Bogumił Pawłowski (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. IX. Kraków: PAN, PWN, 1960, s. 24.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]