Confucianisme

 

Lei relacions entre lo confucianisme e Confuci (551-479 avC) son tèunas. D'efiech, se l'existéncia de Confuci es pas contestada per leis istorians, una partida dei racòntes que lo regardan es considerada coma legendària car sa premiera biografia foguèt escricha quatre sègles après sa mòrt per Sima Qian (145-86 avC)^[2]. De mai, fau nòtar que Confuci eu meteis sembla d'èsser estat un foncionari relativament anonime que viatjèt en China sensa trobar de pòstes a la mesura de seis ambicions. Seis idèas se difusèron pauc a l'excepcion d'un ceucle de discípols qu'organizèron sa pensada après sa mòrt.

Segon la legenda, Confuci organizèt e commentèt lei Classics chinés. Puei, sei discípols compilèron leis Analèctas de Confuci, un ensemble de dialògs menats entre lo mèstre e seis estudiants. Mai lo ròtle de Confuci dins l'organizacion dei Classics es desenant contestat car de versions ben anterioras a sa vida son estadas identificadas. Pasmens, la politica de destruccion dau saber ordonat per Qin Shi Huang (246-210 avC) complica fòrça l'estudi de la literatura chinesa anciana. Quauquei fragments de tèxtes permèton d'esboçar leis idèas e lei metòdes de rasonament de Confuci. Èra un letrut que se preocupava dei trèbols de son epòca, especialament dei guèrras recurrentas entre lei diferents reiaumes, e que voliá influenciar lo poder politic per promòure lei vertuts dei rèis e òmes politics illustres dau periòde Zhu^[3].

Leis Analèctas de Confuci son probable l'òbra pus pròcha de sa pensada. Es una compilacion de conversacions, de questions e de respònsas ò d'elements biografics realizada per de discípols. Son rasonament i es generalament exprimit amb de tautologias e d'analogias. Aquò es una diferéncia importanta a respècte dei filosòfs europèus dau meteis periòde qu'utilizavan puslèu la deduccion e la lèi de non contradiccion.

L'estructuracion d'un sistèma de pensada vertadiera foguèt l'òbra dei discípols de Confuci ò, pus probablament, dei discípols dei discípols. Lo premier qu'es conegut es Zi Si (vèrs 483-402 avC), un felen de Confuci, qu'es l'autor supausat dau Zhong Yong (« Lo Mitan invariable »). Aqueu tractat es una compilacion de tèxtes de Confuci e de commentaris redigits per Zi Si. Considèra que per aver una societat e un Estat armoniós, cada individú dèu èsser fidèu a la natura pròpria liada a sa posicion sociala. Aquò permetriá d'agantar un estat serenitat e de limitar seis escarts a un ensemble de sentiments conformes ai circonstàncias. Aqueu tèxte venguèt subretot important a partir dau sègle IX dins lo quadre d'una volontat politica de promòure lo conformisme sociau e la moderacion.

L'idèa de publicar de commentaris de l'òbra dau mèstre foguèt fòrça popular dins lei mitans confucianistas, especialament dins lo contèxte intellectuau florissent dei Cent Escòlas de Pensada. Ansin, après Zi Si, Menci (vèrs 380-289 avC^[4]) e Xun Zi (vèrs 298-238 avC) s'impausèron coma lei doas figuras centralas dau periòde d'afiermacion dau confucianisme dins l'esfèra intellectuala chinesa. Lei dos òmes desvolopèron seis aspèctes etics e politics, estudièron la natura umana e luchèron còntra lei corrents de pensada concurrents. Dins aquò, s'acordèron pas sus la natura umana, considerada coma intrinsècament bòna per Menci e fondamentalament marrida per Xun Zi, e sus l'importància sociala dei rites per mantenir l'educacion e l'armonia^[5][6].

Un dei discípols de Xun Zi, Han Fei Zi (vèrs 280-233 avC), aguèt una gròssa influéncia durant lo periòde d'unificacion de l'Empèri per Qin Shi Huang. Personalitat majora dau corrent legista aparegut au sègle VIII avC, Han Fei Zi èra un noble que desvolopèt una pensada politica fòrça autoritària a partir de la vision negativa de l'òme de son mèstre. Considerava necessari un govèrn fòrt fondat sus de lèis conegudas per tota la populacion e capable d'impausar l'òrdre au sen de la societat. Aquela vision foguèt largament sostenguda per leis emperaires fins a l'emergéncia dau neoconfucianisme e menèt a l'establiment d'un sistèma absolutista. Uei, lo legisme es considerat coma un corrent diferent dau confucianisme mai aquela posteritat de Xun Zi indica l'existéncia de liames importants entre lei dos movements a aquela epòca^[7].

Lo confucianisme subrevisquèt a la destruccion dei libres ordonada per Qin Shi Huang gràcias a la memorizacion d'obratges importants per de sabents e a de redescubèrtas d'exemplaris esconduts ò oblidats. Pasmens, durant la premiera partida dau periòde Han, leis emperaires sostenguèron puslèu lo huanglao, un movement inspirat per lo taoïsme e lo legisme. Aquò cambièt durant lo rèine de Han Wudi (141-87 avC) qu'adoptèt una certana forma de confucianisme coma ideologia d'Estat en 136 avC. Aquela decision èra probablament motivada per la volontat d'afeblir lo grop deis intellectuaus huanglao recampats a l'entorn de l'emperatritz doariera Du^[8].

Pasmens, lo confucianisme promogut per Wudi integrava d'elements eissits d'autreis escòlas de pensada chinesas coma lo yin e yang, lo qì e lei cinc elements presents dins lo taoïsme e dins lei crèires tradicionaus. De mai, gardèt d'aspèctes autoritaris dau legisme jutjats necessaris au foncionament de l'administracion e de la justícia e, per de rasons de coeréncia, completèt ò tornèt escriure leis obratges perduts^[9][10]. Se l'estudi e la conoissença dei Classics venguèron lo còr dau sistèma educatiu e la basa dau recrutament dei foncionaris, lo confucianisme Han organizèt lo culte imperiau dau Cèu qu'èra supausat reagir d'un biais positiu ò negatiu ai accions de l'emperaire e mandar de signes interpretables per lei savis. Confuci venguèt l'imatge dau « savi absolut » e foguèt quasi transformat en divinitat. Aquò menèt a l'aparicion de movements confucianistas esotericomagics que cerquèron de messatges e de signes esconduts dins lei tèxtes dau canon.

Aqueleis evolucions suscitèron l'oposicion d'un grop de confucianistas opausats a l'irrupcion dau subrenaturau. Preferiguèron se gropar a l'entorn de tèxtes descubèrts durant la segonda mitat dau sègle II avC dins l'ostau de Confuci^[11]. Per elei, Confuci èra solament un òme modèl e una exegèsi racionala dei Classics èra preferibla a la deificacion operada per lo poder. Yang Xiong (53 avC - 18 apC) es una figura majora dau corrent. De debats opausèron lei doas escòlas mai lo confucianisme imperiau contunièt de predominar dins leis estudis oficiaus.

Après la casuda de la dinastia Han au començament dau sègle III apC, China conoguèt de periòdes d'invasion e de division fins a la reünificacion dau país per dinastia Sui en 581. Pasmens, lei Sui foguèron reversats tre 618 per lei Tang que gardèron lo poder fins a 907. Durant aqueu periòde, lo confucianisme Han, desenant dich « Escòla dei letruts », gardèt son ròtle coma ideologia d'Estat e lei concors imperiaus basats sus lo canon confucean^[12]. L'institucionalizacion dei concors menèt a una fixacion dei Classics menada durant lo rèine de Tang Taizong (626-649) per dispausar d'una basa establa^[13]. Pasmens, se lei rites èran totjorn observats a la cort, divèrsei tradicions educativas foguèron l'objècte d'una certana desafeccion de part deis elèits. La difusion e lo succès dau bodisme en China a partir dau sègle VIII e lo desvolopament de l'influéncia dau taoïsme foguèron lei causas principalas d'aqueu declin^[14][15][16].

Durant lo periòde Song (960-1279), de grops de letruts rebutèron leis aspèctes jutjats antisociaus dau bodisme coma lo celibat e l'abséncia de se^[17]. Vouguèron tornar plaçar l'èsser uman au centre d'un cosmòs mantengut en plaça per la bòna conducha e per lo respècte dei vertuts confuceanas. Aquò menèt au desvolopament dau neoconfucianisme que foguèt principalament definit per Zhu Xi (1130-1200). Lo neoconfucianisme desvolopèt un sistèma metafisic per respòndre e se diferenciar dau bodisme e dau taoïsme e donèt una importància novèla ais escrichs de Menci sus la natura fondamentalament bòna de l'èsser uman. Lo canon confucean foguèt ansin transformat per Zhu Xi per i integrar lei commentaris de Menci e li donar sa forma actuala. Pasmens, gardèt d'emprunts ancians (yin e yang, qi...) e lei promotors dau neoconfucianisme acceptèron d'integrar d'elements bodistas e taoïstas considerats coma positius a sa pensada.

Lo neoconfucianisme venguèt l'ideologia oficiala de l'Estat au sègle XIV e o demorèt fins ai temptativas de reformas dau començament dau sègle XX. En Zhu Xi, lo cosmòs es representat coma l'ensemble Cèu-Tèrra dei confucianistas dei sègles precedents mai i integrèt tanben lo taiji, simbòl taoïsta representant tota la creacion. Aquò menèt a l'integracion dins la pensada confucianista d'una partida dei règlas d'interpretacion dau taiji, generalament fondadas sus l'estudi minuciós dei Classics e l'investigacion atentiva dei fenomèns. Favorizèt tanben l'adopcion de règlas d'observacion quasi scientificas e, pauc a cha pauc après la mòrt de Zhu Xi, a de practicas d'introspeccion. D'efiech, coma la natura umana es bòna, accedir a aquela natura permet d'accedir dirèctament a una morala perfècta. Lo neoconfucianisme se difusèt dins lei país vesins de China (Japon, Corèa, Vietnam...) onte foguèt l'objècte d'interpretacions e d'adaptacions localas. Dins aquò, se la dominacion dau neoconfucianisme foguèt gaire contestada fins a la disparicion de l'Empèri, de pensaires coma Li Zhi (1527-1602) prepausèron de visions contestatritz durant aqueu periòde.

Après l'abolicion de l'Empèri en 1912, lo confucianisme perdiguèt sa plaça d'ideologia oficiala de l'Estat chinés. Durant lo periòde maoïsta, en particular durant la Revolucion Culturala (1966-1976), Confuci foguèt l'objècte de criticas acèrbas. Foguèt tanben associat amb lo manescau Lin Biao (1907-1971) accusat d'aver assaiat de reversar Mao en 1971. Pasmens, dins lei fachs, lo confucianisme contunia d'influenciar prefondament la societat chinesa. D'efiech, la cèrca dau ben collectiu, la volontat de mantenir l'armonia dins la societat e lo sistèma de gestion dei relacions interpersonalas fondat sus lo paternalisme e sus la pietat filiala son compatibles amb lo sistèma politic actuau de China, compres dempuei son evolucion vèrs lo capitalisme.

En parallèl, lo neoconfucianisme mantenguèt son influéncia en Taiwan, en Hong Kong e dins lei comunautats de la diaspòra chinesa. De mai, de filosòfs an contuniat de commentar lei tèxtes dau canon e de prepausar d'adaptacions de sa pensada, especialament per tenir còmpte de la question environamentala. Un exemple de pensaire d'aqueu corrent es Tu Wei-ming (nascut en 1940) que prepausa un modèl d'etica per la comunautat mondiala.

Lo canon literari de basa dau confucianisme es compausat de sièis classics de la literatura chinesa^[18] :

• lo Yi jing (« Lo Libre dei mutacions »^[19]) que foguèt redigit durant lo periòde Zhou (1027-256 avC). Tracta de divinacion en donant l'interpretacion de tiratges de cambas de milafuelhas^[20].
• lo Shu jing (« Lo Canon de l'Istòria » ò « Canon dei Documents »^[21]) qu'es un recuelh de documents istorics ancians probablament escrichs per de grafiers ò de secretaris reiaus. Desenant incomplèts, lo periòde de redaccion de sei documents va de la fin dau milleni III avC a la fin de la dinastia dei Zhou Occidentaus (1025-771 avC).
• lo Li ji (« Lo Libre dei Rites »^[22]) que tracta dei rites regardant la societat, la politica e l'administracion^[23]. Es fòrça inspirat per lei practicas dau periòde Zhou mai, en causa de pèrdas, una partida importanta foguèt reconstituïda durant lo periòde dei Han Occidentaus (206 avC - 9 apC).
• lo Shi jing (« Lo Canon dei Poèmas »^[24]) qu'es una antologia d'aperaquí tres cents poèmas escrichs entre lei sègles XI e V avC dins la region dau Plan Centrau de China^[25]. Confuci es de còps considerat coma l'autor de la seleccion dei tèxtes chausits. Pasmens, aquò es improbable car d'autors anteriors citan aquela òbra^[26].
• lo Chun qiu (« Leis Annaus dei Primas e deis Autonas ») es una cronica dei rèines dei dotze princes de l'Estat de Lu entre 722 e 481 avC^[27]. Es una compilacion de plusors tèxtes istorics realizada au sègle VI ò V avC. Segon la tradicion, la chausida e l'organizacion dei tèxtes es l'òbra de Confuci.
• lo Canon de la Musica^[28] qu'es un obratge perdut en causa dei destruccions de libres ordonadas per l'emperaire Qin Shi Huang a la fin de son rèine^[29].

Lo confucianisme es fondat sus l'estudi aprefondida d'aqueleis obratges. Aquò a donc engendrat la redaccion de plusors commentaris e compilacions de reflexions. Lo pus famós son leis Analèctas de Confuci que son un recuelh d'aforismes e de discors de Confuci eu meteis. Mai se fau tanben citar lo Daxue (« Lo Grand Estudi ») que tracta de questions socialas e politicas, lo Zhong Yong (« Lo Mitan invariable ») que desvolopa una metafisica confucianista e lo Mengzi (« Lo Menci ») que tracta de filosofia^[30].

•  
  Pagina dau Yi jing estampada durant lo periòde Song
•  
  Pagina d'una edicion de 1279 dau Shu jing
•  
  Pagina d'una edicion dau Li ji datant de la premiera partida de l'Edat Mejana
•  
  Version calligrafiada dau premier poèma dau Shi jing (sègle XVIII)
•  
  Pagina d'una version dau Chun qiu realizada au sègle XIX
•  
  Pagina d'una version deis Analèctas de Confuci datant de l'Antiquitat}}

La natura religiosa dau confucianisme es sovent questionada en causa de l'abséncia d'elements classics dins leis autrei religions coma una cosmogonia, de dieus, de dògmas ò una proposicion de sauvament de l'amna dau fidèu. En plaça, lo confucianisme prepausa una morala destinada a melhorar l'èsser uman per lo transformar en junzi (« gentilòme »^[31]) gràcias au mestritge dei Sièis Arts. Per aquò, lo li, la morala associada a l'ensenhament de Confuci, permet de guidar l'individú dins totei leis aspèctes de sa vida per mantenir l'armonia generala entre l'òrdre generau dau mond e eu^[32]. Designa ansin l'ensemble dei rituaus sociaus de respectar.

Aquela morala s'inscriu dins lo quadre dei religions chinesas. Pasmens, sa premiera caracteristica es de desmitificar lei cresenças tradicionalas. Per exemple, leis èssers subrenaturaus son transformats en vertuts e lo Cèu pèrd son estatut divin per venir un principi qu'assegura lo mantenement de l'òrdre. De mai, lo confucianisme dispausa pas de clergat e lei rituaus pus complèxs son generalament assegurats per de letruts^[33]. Tanben, la cosmologia confucianista, principalament desvolopada per Dong Zhongshu († sègle II avC), es relativament somària e la logica figura pas, ò gaire, dins lei preocupacions de Confuci. Enfin, aqueu darrier donèt pas a son ensenhament un objectiu soteriologic^[34]. Es per l'ensemble d'aquelei rasons que la natura religiosa dau confucianisme es sovent negaga.

Dins aquò, la morala confucianista es marcada per un movement educatiu, que va d'aut en bas e que correspònd a una mena d'amor pairau, e per un movement de reveréncia que va d'en bas en aut e que correspònd a un sentiment de pietat filiala. Lo respècte d'aquela pietat es probable l'unic absolut de la pensada confucianista mai Confuci capitèt de mainatjar un drech de remostranças se lo paire ò lo prince èran a s'enganar dins una direccion marrida (que foguèt mai ò mens respectat segon lei periòdes).

Estimar la difusicion precisa dau confucianisme dins lo mond actuau es fòrça malaisat. Son aspècte pus morau e filosofic que religiós es pauc adaptat ais enquistas d'opinion demandant la religion deis estatjants d'un territòri donat. Per exemple, es pas considerat coma una religion en China continentala. De mai, dins lei país d'Asia Orientala onte lo confucianisme es influent, es possible de seguir lei precèptes de plusors crèires car lei diferents movements filosoficoreligiós son pas exclusius. Ansin, totjorn en Republica Populara de China, es possible d'observar lei rites dau confucianisme, dau taoïosme, dau bodisme e de la religion tradicionala. Enfin, fau nòtar que, per de rasons ideologicas, lei país socialista d'Asia publican pas ò pauc d'estatisticas sus la religion de sei ciutadans. Dins leis estudis religiós, lo nombre de confuceans pòu donc variar de quauquei milions a un miliard. Dins lo premier cas, la chifra gropa leis individús que se reclaman explicitament dau confucianisme dins d'endrechs coma l'illa de Bangka. Dins lo segond, intègra totei lei personas que seguisson de crèires influenciats per lo confucianisme coma la religion tradicionala chinesa.

Un autre aspècte important de l'influéncia dau confucianisme es sa capacitat a formar de sincretismes e de corrents filosofics novèus. Per exemple, en Corèa, lo cheondoïsme es un movement religiós, aparegut dins lo corrent dau sègle XX, qu'es largament fondat sus lei principis de basa dau confucianisme. Uei, es la segonda religion en Corèa dau Sud e de la premiera en Corèa dau Nòrd^[35]. En Japon, lo neoconfucianisme participèt a la formacion dau bushido, lo còdi guerrier seguit per lei samorais. Totjorn dins l'archipèu nipon, d'aspèctes dau confucianisme foguèron integrats dins lei dos tèxtes fondators de la mitologia japonesa : lo Kojiki (« Cronica dei fachs ancians ») e lo Nihon shoki (« Cronica de Japon »).

• (en) Roger T. Ames e David L. Hall, Focusing the Familiar: A Translation and Philosophical Interpretation of the Zhongyong, University of Hawaii Press, 2001.
• (fr) Gilles Boileau, Politique et rituel dans la Chine ancienne, Collège de France, 2014.
• (fr) Fernand Braudel, Grammaire des civilisations, Flammarion, 2008.
• (fr) Anne Cheng, « La trame et la chaîne : aux origines de la constitution d'un corpus canonique au sein de la tradition confucéenne », Extrême-Orient, Extrême-Occident, vol. 5, n° 5,‎ 1984.
• (fr) Anne Cheng, Étude sur le confucianisme han : l'élaboration d'une tradition exégétique sur les classiques, Collège de France e Institut des Hautes Études Chinoises, 1985.
• (fr) Anne Cheng, Histoire de la pensée chinoise, Seuil, 1997.
• (fr) Mircea Eliade e Ioan P. Couliano, Dictionnaire des religions, Plon, 1990.
• (fr) Marcel Granet, La pensée chinoise, Albin Michel, 1968.
• (fr) Jacques Pimpaneau, Chine : Histoire de la littérature, Éditions Philippe Picquier, 1989.