Buòus

Buòus se situa a mens d'un desenau de quilomètres au sud d'Ate dins lo massís de Leberon. Lo relèu dau territòri comunau varia ansin entre 250 e 900 m d'altitud e l'accès au vilatge es assegurat per quauquei rotas departamentalas estrechas. Lo clima i es de tipe mediterranèu amb d'alteracions causadas per l'altitud e leis efiechs dau relèu. Aquò accentua leis efiechs dau clima : lei precipitacions son pus importantas (770 mm per an) e lei temperaturas extrèmas pus marcadas amb de recòrds a 43,6 °C e a -16,4 °C^[1]. Franc dau quart nòrd-èst qu'es dedicat a l'agricultura, lo territòri de Buòus es dominat per de seuvas mediterranèas. L'abitat es pauc concentrat.

L'ocupacion dei combas dau territòri comunau de Buòus per l'èsser uman sembla de datar d'aperaquí 130 000 ans coma l'indican lei cavaments menadas dins la Bauma dei Peirards. Foguèt l'òbra de populacions de neandertalians qu'establiguèron mai d'un còp un abitat permanent sus lo site^[2][3]. Puei, durant lo Neolitic, una populacion d'òmes modèrnes organizèt un abitat sus l'autor dau fòrt de Buòus. Aquela comunautat evolucionèt e venguèt un oppidum. Una tomba descubèrta dins lo sector en 1987 es datada dau Bronze finau. Son estèla mòstra lo dessenh d'un bloquier, d'una espasa e d'un casco^[4]. La foncion de refugi de l'oppidum perdurèt probablament fins a la conquista romana de Provença a la fin dau sègle II avC.

Un vilatge sembla de se formar au pè dau bauç dau fòrt a partir dau sègle IX. Après 1125, fasiá partida dei domenis de l'Ostau de Pontevès, una familha nobla eissida de l'Ostau d'Agòut. Lo blason dei Pontevès constituïsson la basa dau blason actuau de la comuna. Au sègle XIII, foguèt fondat lo fòrt militar que marca totjorn lo patrimòni culturau dau vilatge. Aqueu « fòrt » s'estendiguèt pauc a cha pauc per integrar dins sei fortificacions una partida dau vilatge, una cistèrna, una glèisa, de silòs de grans e un castèu. A la fin dau sègle XVI, l'ensemble formava una posicion ben protegida e integrada au sen dei rets socialas de l'epòca coma o mòstra la preséncia d'un priorat despendent de l'Abadiá Sant Andrèu de Vilanòva d'Avinhon^[5].

A partir de 1460, Buòus faguèt partida dau quarantenau de vilatges onte venguèron s'installar 1 400 familhas de vaudés originaris deis Aups^[6]. Considerats coma eretics, lei vaudés foguèron mai o mens tolerats en Leberon fins ais ans 1530-1540. Après lo chaple de Merindòu en 1545, lei vaudés s'enfugiguèron o se ralièron ai protestants. Lo fòrt se transformèt ansin en fortalesa vaudesa e protestanta durant lei Guèrras de Religion. En 1660, aquò menèt a sa destruccion per Loís XIV dins lo quadre de sa politica de desmantelament sistematic dei fortificacions susceptiblas de servir de refugi a una insureccion.

La destruccion dau fòrt marquèt l'abandon de sa comba per la màger part de la populacion. Leis abitants se concentrèron alora dins lo centre urban actuau. Sensa sei fortificacions, Buòus perdiguèt son importància militara. Sa populacion èra de 217 abitants en 1793. Coma per la màger part dei vilatges locaus aguent una economia fondada sus l'agricultura, la demografia demorèt establa fins ais ans 1850-1860. Puei, declinèt lentament en causa de l'exòde rurau per agantar un minimom de 44 estatjants en 1968. Dins leis ans 1970, la populacion aumentèt tornarmai per arribar a un centenau d'estatjants permanents. Despuei aquela data, s'es estabilizada entre 70 e 130 abitants. L'agricultura, la silvicultura e lo torisme constituïsson lei basas de l'economia dau vilatge actuau.

Buòus a un patrimòni culturau relativament important per un vilatge de quauquei desenaus d'abitants. D'efiech, en mai de sei vestigis medievaus qu'atraion quauquei miliers de toristas cada an, es tanben reconegut per son liame amb l'escrivan Pèire Pessamessa e per sa plaça particulara dins l'escalada esportiva.

L'element pus important dau patrimòni arquitecturau dau vilatge son lei roïnas dau fòrt de Buòus, que cuerbon una autor d'accès malaisat. Son constituïts de rèstas importants que permèton de veire la vida de la comunautat (glèisa, silòs...) e sei fortificacions. L'ensemble es l'objècte de programas de recèrcas e de proteccion. Dins lo rèsta dau territòri comunau, se tròban tanben una pichona glèisa romanica dau sègle XIII e un castèu construch entre lei sègles XV e XVII. Enfin, lo vilatge actuau es caracteristic de l'arquitectura provençala tradicionala de la region.

•  
  Vista generala dau fòrt
•  
  Silò medievau
•  
  Vestigis de la glèisa dau fòrt
•  
  Escaliers d'accès au fòrt
•  
  Santa Maria de Buòus
•  
  Castèu de Buòus

Cònsol de Buòus de 1973 a 2001, Pèire Pessamessa (1931-2018) es un escrivan occitan important de la segonda mitat dau sègle XX. En particular, es l'autor de Nhòcas e bachòcas e de De fuòc amb de cendre. Foguèt tanben sòci de plusors organizacions occitanistas coma lo CAOC.

Au nivèu dau patrimòni naturau, lei bauç de molassa de Buòus son un site internacionalament reconegut per l'escalada esportiva. En particular, lo Bombut Blau es una via famosa per la complexitat de son ascension. Au nivèu geologic, Buòus es tanben conegut per lei « bolas de Buòus », d'esfèras mineralas carbonadas presentas dins la ganga sedimentària de la molassa.

•  
  Bauç de Buòus
•  
  Lo bauç dau Bombut Blau
•  
  Bola de Buòus

• Pèire Pessamessa, escrivan provençau e cònsol dau vilatge.

Istòria dau vilatge :

• René Bruni, Le fort de Buoux, monografia, 1987.

Istòria generala dei comunas de Vauclusa :

• Robert Bailly, Dictionnaire des communes du Vaucluse, A. Barthélemy, 1986.
• Jules Courtet, Dictionnaire géographique, géologique, historique, archéologique et biographique des communes du département de Vaucluse, Seguin Ainé, 1876.

Donadas demograficas :

• Notice communale Ldh/EHESS/Cassini « Buoux », [1], consultat lo 19 de febrier de 2024.
• Fiches Insee - Populations légales de la commune « Buoux », consultat lo 19 de febrier de 2024.

•   Portal de Provença