Revolucion russa de 1905

Revolucion russa de 1905
Descobridor o inventaire
Data de descobèrta
Contrari
Color
Simbòl de quantitat
Simbòl d'unitat
Proprietat de
Fondador
Compren
Data de debuta
Data de fin
Precedit per
Seguit per
Coordenadas
Manifestacion del 17 d'octobre de 1905, Ilia Repin (musèu de l'Ermitatge, Sant Petersborg).
Informacions generalas
Data	1905
Luòc	Russia
Eissida	Revolucion abortada e promesa de constitucion.
Belligerants
Empèri rus	Comunistas

La revolucion russa de 1905 es l'ensemble dels trebles politics e socials bolegant l'Empèri rus en 1905.Comença lo 9 de genièr de 1905 (22 de genièr de 1905 dins lo calendièr gregorian), pendent lo « Dimenge roge », e menant detz meses mai tard a la promesa d'una constitucion, lo Manifèst d'octobre.

L'evolucion economica e sociala del país aviá fach pujar las oposicions liberalas, democratas, socialistas e revolucionàris al regim tsariste. La fusilhada murtrièra del Dimenge Roge a Sant Petersborg desencadena lo procediment. Lo regim imperial surbrevisquèt a aquesta prilièra ataca de tria, mas lo malcontentament grandís e l'oposicion se radicaliza. La cauma generala d'octobre de 1905 capita a far plegar lo regim. Una constitucion liberala foguèt autrejada; mas dins los dos ans que seguisson, la contraataca de Nicolau II aclapa las esperanças soslevadas per aquesta revolucion.

La motineriá del cuirassat Potemkin^[1], imortalizada en 1925 per Lo Cuirassat Potemkin, film de Sergueï Eisenstein, ne demorèt un simbòl.

Après lo règne reaccionari de Nicolau I, l'emperaire Alexandre II abolís lo servatge en 1861 e mèna una politica mai liberala pendent los ans 1860. Conscient del retard economic e social de l'Empèri rus, Alexandre II procedís a una seriá de reformas^[2], fins a crear d'institucions localas e provincialas, las zemstva^[3].

Pasmens, aquestas reformas son de simples amenatjaments, pas de revolums. Tot demora encara jos la copa del sobeiran, pas res es delegat. Lo poder de las assembladas localas demora limitada (educacion, santat e vias). La liberalizacion del regim permet pasmens lo desvolopament d'una oposicion noirida pel populisme, lo niilisme o lo terrorisme, alara que las nacionalitats, coma la Polonha ne profeitan per s'agitar. L'insurreccion polonesa de 1863-1864 e los multiples atemptats contra lo regime lo fan cambiar de politica. L'assassinat d'Alexandre II en març de 1881 pel grop terrorista Narodnaïa Volia provòca l'instauracion d'una politica de repression e de reaccion que s'acaba provisòriament en 1905.

Alexandre III puèi son filh Nicolas II ensajan de contrarotlar mai estrechament possible le país: retorn sus totas las avançadas liberalas amb per exemple la mesa en plaça d'una polícia secrèta fòrça poderosa, l'Okhrana, dins l'encastre dels Reglaments provisòris. Publicats lo 14 s'agost de 1881, an per tòca, segon Alexandre III, "de desrabar l'odiosa subversion que desonora nòstra tèrra russa, de tornar afirmar la fe e las mòrs, e d'elevar nòtres enfants dins lo ben" e de "far tornar l'òrdre de la justícia dins las institucions balhadas a la Russia per son benfactor". Los Reglements provisòris permeton de metre en plaça un quasi estat de sètge. La polícia pòt procedir e d'escorcolhs e a d'arrestacions somàrias, a d'emprisonaments sens jutjament. Aquesta prison preventiva podava durar de quatre a sièis meses. En cas d'abséncia de pròvas o de pròvas insufisentas, las autoritats pòdon emprisonar o desportar administrativament tot suspècte per una durada d'un a cinc ans. Pels « crimes contra l'Estat », e lor definicion es pro vasta per ne prene mai possible, se realiza de proceses en cort marciala fasent sesilha a pòrtas tancadas, quitament pels civils. Lo govèrn obliga las corts marcialas a d'aplicar lo paragrafe 279 del Còde de justícia militara, que prevei la pena de mòrt en cas de crimes contra l'Estat. La novèla polícia secrèta es encargada de far aplicar los Reglaments provisòris, lèu renduts definitius per Nicolau II al començament de son regne.

De 1881 a 1904, la Russia viu dins un estat d'urgéncia o un estat de sètge quasi permanent. En parallèl, lo país coneis un rapid vam economic: la revolucion industriala russa data dels ans 1890^[4].

Lo malcontentament de contunh créis que la societat russa se transforma, alara que lo sistèma politic sembla incapable d'evoluar. Las classas mejanas, dichas tanben Tresen Element en Russia, son sempre mai nombrosas. Lo pes de l'administracion russa compta fòrça: lo desvelopament de las Zemstva e la bureaucracia sempre mai pesuga aumentan lo nombre de foncionaris que rejongan la classa mejana. Las professions liberalas, es a dire los avocats, mètges o veterinaris^[5], fòrça influencidas per las idèas liberalas, prenon una plaça de sempre mai importanta dins la societat. Las classas mejanas son pasmens frustradas, que gaireben exclusidas del poder politic^[6]. L'industrializacion e lo desvelopament del capitalisme an tanben de consequéncias socialas amb la naissença del proletariat e la migracion dels obrièrs cap a las vilas. La pauperisacion dels païsans pels camps noirís lo proletariat rural. Aquestas doas categorias socialas constituisson una sèrva imensa de malcontents e de las massas utilisables per de grands mouvements de protestacion.

A partie de la primièra èrsa d'industrializacion en 1870, la Russia coneis de movements de cauma s'exprimissent subretot per la destruccion de las maquinas suls luòcs de trabalh. Cal pasmens esperar la segonda pujada d'industrializacion, en 1875, per qu'aquestas caumas espontanèas prengan una certa amplor.

L'autocracia demora intransigenta fàcia a une oposicion ela tanben sempre mai intransigenta. L'Union de liberacion, fòrça influenta dins las classas mejanas, organiza la campanha dels Banquets a partir de decembre de 1904^[7]. Los socialistas revolucionaris son fòrça presents pels camps, ont las susmautas païsanas se multipliacavan: entre 200 e 300 dins los cinc ans precedent 1900.

Lo govèrn ensag d'anar contra las accions de propaganda del POSDR pels metòdes de repression abitualas, mas tanben ensejant de canalizar los malcontentaments. L'Okhrana jòga un ròtle fòrça important dins la mesa en plaça d'una organizacion obrièra legala. Fa fracaç a Moscòu, mas capita a Sant Petersborg: un dels agents de l'Okhrana, le prèstre Gueorgui Gapon, organiza onze seccions obrièras amassant de millièrs d'obrièrs.

Los malcontents multiplicavan las accions: atemptats pels socialistas revolucionnaris, que capitan a assassinar lo ministre de l'Interior Viatcheslav Plehve (julhet de 1904) o de manifestacions de carrièras de Sant Petersborg après la tancadura de las universitats. Aquestas manifestacions quotidianas son durament reprimidas per la polícia e los cosacs.

La crisi economica toquèt fortament la populacion entre 1901 e 1903. Dins un contèxte de crisi mondiala, las falhidas industrialas se multiplican, tot coma las faminas pels camps a causa de las marridas culhidas. Entre 1900 e 1904, i a 670 susmautas païsanas^[8]. Mai, los obrièrs, al caumatge en vila, amb pas pus l'esper de trobar refugi al camp, tocada ela tanben per la crisi.

La desfacha dins la guèrra fàcia al Japon damatja lo prestigi del govèrn e de l'emperaire. Nicolas II a podut esperar desviar l'atencion de l'opinion publica dels problèmas interiors mercé a una guèrra aisida contra aquestes que nomena « les macaques^[9] ». La populacion, d'en primièr totalament indiferenta aquela guèrra alunhada, s'i opausa complètament quand las levadas de tropas se fan sempre mai nombrosas, que los impòstes per financiar lo conflicte aumentèron e que las novèlas de las desfachas successivas de l'armada russa se multiplican.

Nicolau II a pas sabut se conciliar las classas mejanas. Remandèt las demandas que considèra "inadmissiblas" de l'Assemblada de las Zemstva de novembre de 1904, al subjècte de las libertats fondamentalas, l'egalitat dels drechs per totes e la libertat totala de pensada^[10].

Las caumas se multiplican dins los grands centres industrials: Bakó, Moscòu e Sant Petersborg. Menan dins aquesta vila sul massacre del Dimenge roge lo 9/22 de genièr de 1905.Tot comencèt en decembre de 1904 dins las usinas Potilov, centre industrial mai grand (12 000 obrièrs) de la capitala^[11]. Los obrièrrs demandan a la direccion un cert nombre de reformas moderadas. L'influéncia de Gueorgui Gapone se fa plan fortament sentir amb aquesta utilizacion de la via legala, que lo govèrn es favorable. Mas la direciion refusa d'acceptar las demandas e remanda los menaires. Lo 21 de genièr se debana una manifestacion per lor reintegracion. Gapone se trapa al cap del cortègi qu'amassa gaireben totes los obrièrs de Sant Petersborg : 220 000 personas. Se fa alara l'idèa de portar al Tsar una peticion per li far saber la misèria de son pòble. Los socialistas revolucionariss intervenon dins la redaction de la peticion.

Lo tèxte es respectuós pel tsar, mas torna sus l'autocracia. Demanda totas las libertats, los dreches de se sindicar e de far cauma, una reforma agrària e subretot una assemblada elegida al sufragi universal.

Lo 22 de genièr, una procession reire lo prèstre Gapone, d'icònas e de retrachs del tsar deu anar respectuosament portar la peticion al palais d'Ivèrn, ont se supausa que Nicolau II demora. Mas l'emperaire se'n anèt daissant los poders a las fòrça de l'òrdre. La tropa tira sus la fola. Lo nombre de mòrts es divergent; de 130 a mai de 1 000 e d'uns centenat a de milièrs de ferits. La tropa tira al palais d'ivèrn, mas tanben un pauc pertot dins la capitala. La populacion russa pèrd definitivament fisança a son tsar.

Lo desvelopament de l'agitacion foguèt la consequéncia dels massacres de genièr.

En 1896-1897, a Sant Petersborg se faguèt una cauma generala lo primièr ensag d'organizacion autonòma dels trabalhadors. Per resistir a la repression policièra e al caumatge, de comitats de cauma illegals se developan, vertadièrs centres de raliament dels trabalhadors en luta per la direccion de las caumas e l'ajuda financièra als caumaires.

En 1905, una primièra flambada de caumas se desvelopan en genièr e subretot febrièr. Los socialistas revolucionaris tornan far d'aemptats, e assassinan lo grand duc Sèrgi. Los liberals s'organisan. Las diferentas Unions professionalas (mètges, avocats, engenhaires…) s'amassant en mai en Union de las Unions, jos la presidéncia de Pavel Milioukov. Lor objectiu d'obtenir un regim de monarquia constitucionala amb doas cambras, las libertats fondamentalas e un aument del lòt de tèrra des païsans. Las revendicacions politicas dels patrons rejongan aíci las revendicacions politicas dels obrièrs. Mas aqueles an tanben de revendicacions economicas.

La segonda èrsa de caumas se fa en mai e junh de 1905, aqueste còp jos la direccion del POSDR. Es d'aqueste periòde que se data la naissença du primièr soviet obrièr, quitament se d'unes^[12] afirma que lo primièr soviet data de l'endeman del Dimenge roge. Aquesta question istoriografica remanda a de problèmas ideologics d'interpretacion dels eveniments.

L'agitacion se desvelopa pels camps: ocupacion dels grands domènis pels païsans, multiplicacion de las sosmautas espontanèas que los socialistas revolucionaris ensajan de politizar. En junh de 1905, es creada l'Union païsana panrussa qu'afirma que la tèrra se deu considerar coma la proprietat collectiva del pòble tot entièr. L'armada e la marina son elas tanben alassadas e malcontentas. Interven alara l'episòdi de la motineriá del cuirassat Potemkin, non politizada, començant amb de problèmas socials: de relacions mal geridas entre oficièrs e marins, e sus las condicions de vida a bòrd, lotjament e noirudura avariada. A aquò s'apond la desfacha navala fàcia als Japoneses. La nau dintra dins lo pòrt d'Odessa en mastant la bandièra roja^[13]. Pasmens, los marins refusan de s'associar als obrièrs caumaires. Lo lassitge de l'armada se legís tanben dins son refús d'intervenir contra los marins del Potemkin.

L'actitud governamentala es pro ambigüa e indecisa. Doas tendéncias s'afrontan plan al sen del govèrn: aqueles favorables a la repression, amassats a l'entorn del govenaire de Sant Petersborg, lo general Trepov; e aqueles favorables a la negociacion, a l'entorn del comte Sèrgi Witte. En decembre de 1904, un manifèst imperial anoncièt la liberalizacion del regim, mas aguèt pas de seguida. Las caumas de febrièr provoquèron una repression dura de la tropa jols òrdres de Trepov.

En març, lo ministre de l'Interior Bolyguin anoncièt la probabla convocacion d'una assemblada consultativa, la tolerança religiosa e l'abrogacion de las leis de russificacion, alara que Trepov obten l'interdiccion d'una reünion d'obrièrs que deurián discutir de lors problèmas economics e l'arrestacion dels menaires. En agost, un manifèst imperial anóncia la convocacion d'una Doma consultativa elegit al sufragi restrenh e indirècte. Aquesta anóncia arriba tròp tard. Tota l'oposicion, de liberals als extremistas, vòl una Doma deliberativa elagida al sufragi universal. Aquò provòca una repression fòrta. La tropa interven pertot. La celèbra fusilhada dins l'escalièr Richelieu a Odessa data d'aquete moment.

La reaccion de l'oposicion es a la mesura de la repression governementala.

La cauma es l'apogèu del movement. Es menada pel POSDR e lo Soviet dels obrièrs de Sant Petersborg. Comença dins las universitats. Lo govèrn aviá accordat lo drech de reünion als estudiants en setembre de 1905. Las universitats proclaman alara lor autonomia e organisèron de reunions ont totas las classas socialas se crosan e confrontan lors revendicacions. Los borgeses demandan las libertats constitucionalas e politicas; los obrièrs an de revendicacions socialas: jornadas de uèit oras e aument dels salaris. Los païsans contunhan a occupar los grands domènis. Las nacionalitats en Polonha, en Finlándia, dins lo Caucàs e dins las regions baltas s'agitan e demandan lor autonomia.

Trepov crei que pòt espotir lo movement mercé a las tropas frescas e fidèlas tornant del front oriental. Lo 7 d'octobre, fa arrestar los dirigents de l'Union dels agents ferroviaris e fa intervenir los cosacs dins la capitala. Aquò provòca la cauma generala que paralisa progressivament tot lo país. L'armada es alara incapabla d'agir.

La populacion crida una constitucion, una Doma e las libertats. A Sant Petersborg, los socialistas revolucionaris, los bolchevics e los menchevics s'unisson al sen del soviet obrièr, que publica las Izvestia.

Amb lo fracaç de Trepov, se'n ven a las solucions prepausadas per Sèrgi Witte, que dispausa alara d'una aura importanta: ven de signar als Estats Units d'America una patz pas tròp umilianta per son país amb lo Japon. Lo tsar crèa per el lo pòste de president del Conselh dels ministres. Fa signar al tsar lo Manifèst del 17 d'octobre de 1905. Se vòl (far) creire qu'es la fin de l'autocracia e le primièr pas de la Russia cap a la monarquia constitucionala.

Lo Manifèst balha a d'unes de libertats subte: consciéncia, paraula, reünion, associacion. Un ministèri omogèn es constituit jos la direccion de Sèrgi Witte, nomenat Primièr ministre. Lo govèrn anóncia que va pas se mesclar dins las futuras eleccions per la Doma legislativa elegida al sufragi universal. Los Reglaments provisòris son abrogats.

Demora pasmens diferentas ambiguïtats: la Doma d'Estat de l'Empèri rus aurà un ròtle constitucional e los ministres seràn responsables, e davant qui?

A l'anóncia del Manifèst, la populacion daissa esclatar sa jòia, abandiera las carrièras e canta La Marselhesa dels Trabalhadors. La victòri es satisfasanta per pas degun, pels liberals, los socialistas e los obrièrs, lo Manifèst es pas qu'un primièr pas.

La pression dels obrièrs aumenta. Los soviets obrièrs se multiplican. I a quitament de soviets de soldats d'entre las tropas tornant del front. I a d'insurreccions de marins: a Kronstadt e a Sebastóple en novembre. A l'initiativa dels socialistas revolucionaris, de soviets de païsans se constituisson. De susmautas ruralas contunhan: 219 en octobre, 796 en novembre e 575 en decembre. L'Union païsana panrussa reclama la nacionalizacion del sol, donc la supression de la proprietat privada del sol^[14].

Los liberals crean lo Partit constitucional democratic o KD, dirigit par Miliokov e Malakov. Los moderats d'entre los socialistas revolucionaris crean en genièr de 1906 lo Partit social del pòble, que fa lo jòc de la democracia e de la Doma.

Lo govèrn jòga alara sus las divisions de l'oposicion: en 1906, diminuís de mitat las somas encara degudas pels païsans per lors crompa de tèrras datant de l'abolicion del servatge en 1861. En 1907, aqueste deute es totalament escafada. Lo fermatge es diminuit, e los salaris dels obrièrs agricòls aumentats.

Los conservators s'organizan dins l'Union del pòble rus, dirigida per Dimitri ChipovModèl:Lien e Alexandre Gotchkov. La drècha extrèma crèa las Centurias negras, mai o mens sostengudas pel govèrn, per lutar contra los liberals, loss intellectuals, los socialistas e los Josieus, per exemple l'organizacion de pogròms coma aqueles de Kichinev.

A la fin del mes de novembre de 1905, demora pas mai coma oposicion sonque lo movement obrièr e l'Union païsana panrussa. Witte fa arrestar los dirigents de l'Union païsana lo 27 de novembre e los membres del soviet obrièr de Sant Petersborg, amb LevTrotski lo 16 de decembre. Lo soviet de Saint-Petersburg appelle à la révolution^[15]. Le soviet de Moscòu pren lo relais. De trpas nombrosas son menadas per tren a Moscòu. Del 22 de decembre de 1905 al primièr de genièr de 1906 de combats que fan mai d'un milièr de mòrts opausan los obrièrs de Moscòu a la polícia e a l'armada^[16]. Malgrat d'agitacions esporadicas en 1906, amb caumas, sosmautas païsanas, motinariás dins l'armada o la marina, lo govèrn capita a mantenir l'òrdre.

Nicolau II autrejèt una constitucion garantissant las libertats fondamentalas e una Doma elegida. En aparéncia, la Russia pren la via de la democracia e de la libertat. Mas, la primièra Doma, dominada pels KD, se revèla impotenta. L'emperaire refusa de nomenar un govèrn correspondent a la majoritat a la cambra. Aquesta refusa totas las mesuras governementalas e le govèrn refusa totas las mesuras prepausadas per la Doma. Es dissolguda dos còps de seguidat, fins a l'eleccion d'una majoritat docila e favorabla al tsar. Per aquò, se faguèt de modificacions de las modalitats electoralas^[17]. La Doma dicha dels Senhors es alara fin finala docila e se torna a un foncionament de tipe autocratic.

Presentadas per la vulgata de l'istòria revolucionària coma una « repeticion generala » de la revolucion de 1917, los eveniments de 1905 se debanan dins un contèxte sensiblament diferent. Pasmens, l'episòdi daissa de traças e modifica lo climat politic general^[18]. Amb lo chaple del « Dimenge roge », la monarquia tsarista trentalha e vei son autoritat mesa en causa, lo tsar pèrd son aura e ven desacralizat.

Lo raliament de constitucionals democratas (KD) a las reformas anonciadas en octobre de 1905 a per consequéncia de lor far perdre l'influéncia qu'an podut aver avoir sus la classa obrièra. Aquesta  ven autonòma politicament e s'organiza pel biais dels soviets. En seguida, los reflèxes autocratics del tsar van limitar los efièchs de las concessions consentidas e favorizar l'accion d'aqueles que coma Lenin son ostils a tot compromés amb lo regim.

• Oskar Anweiler, Les Soviets en Russie, Paris, Gallimard, 1997
• François-Xavier Coquin, Des Pères du peuple au père des peuples. La Russie de 1825 à 1929, Paris, SEDES, 1991. ISBN: 2-7181-3400-3
• François-Xavier Coquin, 1905. La Révolution russe manquée, Bruxelles, Complexe, 1999. ISBN: 978-2870271612
• René Girault et Marc Ferro, De la Russie à l'URSS. L'Histoire de la Russie de 1850 à nos jours, Paris, Nathan Université, 1989. ISBN: 978-2091902562
• René Ladous, De l'État russe à l'État soviétique. De 1825 à 1941, Paris, SEDES, 1990. ISBN: 2-7181-3379-1
• Martin Malia, Comprendre la Révolution russe, Paris, Seuil, coll. « Points Histoire » Modèl:Numéro, 1980. ISBN: 978-2020054218
• Jean-Jacques Marie, La Russie de 1855 à 1956, Paris, Hachette supérieur, coll. « Hachette Éducation », 1997. ISBN: 978-2011451200
• Marie-Pierre Rey, De la Russie à l'Union soviétique. La Construction de l'Empire, 1462-1956, Paris, Hachette, coll. « Carré Histoire », 1995. ISBN: 978-2011447074
• Jean-Louis Van Regemorter, La Russie et l'ex-URSS au sègle XX, Paris, A. Colin, 1998 ISBN: 978-2200016654
• Voline, La Révolution inconnue, Livre premier : Naissance, croissance et triomphe de la Révolution russe (1825-1917), Lausanne, Éditions Entremonde, 2009, ISBN: 978-2-940426-02-7.
• T.Souliaguine, La Révolution russe 1905 Gapone, bande dessinée, Y.I.L., 2016, ISBN: 978-2-37416-104-4