Persefòne

Dins la mitologia grèga, Persefòne (en grèc ancian  Περσεφόνη / Persephónê, per Omèr e Panfos d'Atenas Περσεφόνεια / Persephóneia) es una de la divinitats ctonianas màger, filha de Zèus e de Demetèr e tanben esposa d'Ades. Es d'en primièr coneguda jol simple nom de Corèa (Κόρη, « la joventa »^[1]), o encara « la filha », per oposicion a Demetèr, « la maire » (ἡ Μήτηρ / hê Mếtêr). Devesa de l'inframond (los Enfèrns), es tanben associala al retorn de la vegetacion a la prima que cada annada, torna sièis meses sus Tèrra puèi sièis dins lo reialme sosterranh amb Ades, coma dins los mistèris d'Eleusis. Es assimilada a Proserpina dins la mitologia romana.

Persefòne es una de la divinitats ctonianas màger dels Grècs. Son istòria e contada entre autre dins l’Imne omeric a Demetèr. Persefòne es una plan bèla femna, e sa maire Demetèr l'elèva en secret en Sicília, son illa favorita, ont la joventa es en seguretat. Dins los bòscs d'Enna, Persefòna se divertís en companhiá de las Oceanidas. Un jorn, alara que son ocupadas a culhir de flors, Persefòna s'alunha del grop, per culhir un narcís. Alà, es remarcada pel poderós Ades, son oncle, que vòl ne far sa reina. Rauba la joventa que crida a l'alèrta sa maire mas aquesta arriva tròp tard. La scèna se seriá debanada près del lac de Pergusa, en Sicília. Pas degun avent vist pas res, Demetèr partiguèt en cerca de sa filha unica pendent nòu jorns e nòu nuèchs avent de declarar: « La Tèrra serà atalentada tant qu'aurai pas retrobat ma filha ». Elios, lo Solelh, decidiguèt alara de revelar a Demetèr qu'Ades raubèt sa filha. La divesa irà fins als Infèrns per anar la cercar, mas Ades refusèt de la far tornar. L'afar es portada devant Zèus.

Zèus es pas capable de prene una decision que vòl pas mancar que siá Demetèr o Ades. Zèus pensa que Persefòne deu demorat als Infèrns. Pasmens decidís de far un compromés. La joventa passarà sièis meses (los periòdes de la davalada e d'ivèrn) amb son espós coma reina dels Infèrns. Los sièis autres meses de l'annada, tornarà sus Tèrra e dins l'Olimp nomenada alà Corèa, per tornar portar la jòia a sa maire, aquò provòca la prima e l'estiu. Demetèr, ela, volgava profiechar de sa filha mai que de 6 meses par an. Penguèt donc coma argument que Persefòna èra sa filha e auriá volgut qu'aquesta demore uèit meses sus tèrra e 4 meses als Infèrns. Zèus e Ades acceptèron.

Persefòna sembla aver acceptat son ròtle de reina dels Mòrts, que dins las legendas, agís sempre en acòrdi amb son espòs. Quirament se mòstra dura e inflexibla. Pasmens, unes autors la coneisseon pas coma la filha de Demetèr, mas coma aqueste de l'Stix, e segon eles, Persefòna es dempuèi sempre la divesa dels Infèrns^[2].

Persefòne interven pauc dins las legendas (pasmens veire Adonis e Piritoòs).

Quand Lincos romp lo cari de Triptolèma, emplegat de Demetèr, sa maire lo transforma (d'autras fonts dison qu'es lo quita Triptolème) en linx, qu'èra un dels filhs illegitims d'Ades.

Persefòne es pas solament la Divesa dels Infèrns. Es generosa pels abitants de la Tèrra quand torna dels Infèrns. Pòrta als païsans la fertilitat de lors tèrras.

Persefòne ten una plaça importanta dins los cultes de nombrosas vilas, subretot aquestes d'Eleusis, de Tèbas e de Megare, e tanben Sicília e en Arcadia. Lo cult eleunisian e lo culte de las tesmoforias (fèstas en onor de la divesa Demetèr)^[3] son los dos axes del culte de la divesa Corèa Persefòna en Atica. Persefòne, associada a Demetèr, es venerada subretot dins l'encastre de fèsta femnas promovent la fertilitat de la tèrra e la féconditart de las femnas. L'imatge de la divesa Persefòne dins los cultes, es donc pas esglasianta, qu'es jòs l'aspècte de Corèa qu'es onorada e non pas coma sobeirana dels mòrts. Lo mite de Persefòne es tanben celebrada als mistèris célébré de Samotràcia ont es identificada à la divesa Axioquersa, e a Pella en relacion amb de mistèris dionisiacs^[4].

Divinitat infernala, Persefòne es tanben a l'origina una divesa de l'agricultura tot coma sa maire. Pels Grècs, la fertilitat del sòl es estrechament ligada a la mòrt, e los grans de semença son servats a l'escur pendent los meses d'estiu, abans las semenalhas de la davalada. Aqueste retorn de la vida après l'ensebeliment es simbolizat pel mite de Persefòne de per abans raubada, puèi tornada mercé als rites dels mistèris d'Eleusis se caracterisant coma de cultes amb mistèris que se sap pas lo contengut^[5].

Mas pas cap de mite se contenta de simbolizar la materialitat de la vida, e aqueste allegorisme agrari a pas res misteriós: es plan clar que per venir espig, la grana deu èsser ensebelida dins la tèrra. Aquesta significacion agrària justifica donc pas ela sola qu'une iniciacion aja estat necessària per participar als mistèris d'Éleusis. Una interessanta interpretacion psicologica e morala del mite foguèt donada per Paul Diel : « Per que los Mistèris d'Eleusis ajan un sens prigond que la compreneson exigís l'iniciacion, cal que l'allegorisme inicial aja subit la transformacion en simbolisme mitic cargat d'una secrèta significacion psicologica », çò escrich^[6].Es a dire , qu'en lengatge mitic, l'inframond, qu'Ades n'es lo sobeiran, es sempre lo simbòl del subconscient: es a dire dins l’ambiguïtat, lo sòrn. Mas, tota repression d'un desir exaltat e copable subís de biais inexorable son castig. Precisament, dins la tradicion orfica, las filhas del parelh infernal (Persefòna-Ades) son d'Erinias en d'autres tèrmes, de divinitats cargadas del castig dels copables: D'un vejaire simbolic, la culpabilitat es la consequéncia (es a dire la filha) del desir reprimit (Persefòna) casèt jos la presa de la lei sobeirana del subconscient (Ades). Mas lo desir reprimit pòt èsser liberat de la perseguiment per las Erinias, mercé a l'intervencion de l'esperit que permet la presa de consciéncia de l'error e de la culpa: es aquesta solucion que simboliza l'intervencion de Zèus (l'esperit illuminant) sus l'òrdre de que Persefòna quita per una partida de l'annada l'inframond, e renaís (la grana ven espig), per rejónher Demetèr d'entre los divinitats olimpianas: aquesta aventura fa tanben lo compte del simbolisme prigond del pan, manjar terrèstre fondamental que se trapa èsser, dins totes los mites, lo simbòl de la noiritura de l'alma e de la ment.

Una autra interpretacion, de natura metafisica e religiosa, foguèt donada per la filosòfa Simone Weil, per que « la beutat es la tenda mai frequenta que se servís de Dieu per dobrir l'alma al buf d'el naut. « la beutat est le piège le plus fréquent dont se sert Dieu pour ouvrir l'âme au souffle d'en-haut. » Persefòna seriá lo simbòl de l'alma sedisida per la beutat del mond, l'Imne omeric a Demetèr descriu en efièch un prada plan bèla dins una natura plasenta: « Lo perfum del narcís fasiá risolar lo cèl tot entièr en naut, e la tèrra entièra, e tot lo conflament de la mar. A pèna la joventa aja parat la man que s'èra fach presa. Èra casuda dins las mans del Dieu vivant. Quand n'èra sortida, aviá manja la grana de la milgrana que'n foguèt ligada per sempre. Èra pas pus verge. Èra l'esposa de Dieu »^[7]. L'inframond ont Persefòna foguèt menada e deguèt demorar simboliza lo patiment expiatòri, la « Nuèch dels Sens » e la grana de milgrana es la semença de la gràcia dins l'alma.

Dins sa portada metafisica, inerenta al mite amb lo mistèra de la mòrt (la grana sebelida morís), lo mite del retorn sus tèrra de la divesa ofrís tanben als fidèls una promesa formala de la los resurreccion. Mas, aquesta significacion metafisica es inseparabla de la significacion morala, qu'Ades, fraire de Zèus, es lo jutge dels mòrts: un jutjament dels mòrts auriá pas cap de sens se la vida umana se resumava sonque a se noirir de pan terrèstre; ne pren un al contrari se la vida umana consistís a « exaltar pas de biais insensat lo besonh material »^[8].

Lo raubament de Persefòna es un subjèt frequent dins l'art:

• L'exemple mai conegut es lo grop del Bernin: Lo Rapte de Proserpina (1621-1622), marbre, 295 cm a la galará Borghèse, a Roma.
• Fresca de la tomba de Persefòna a Vergina, per Filoxenos d'Eretria (Sègle IV AbC)

• Rapte de Proserpina de Rembrandt (vèrs 1632).
• Proserpina de Dante Gabriel Rossetti (1874).

• Persefòna es l'eroïna de la benda dessenhada eponima de Loïc Locatelli Kournwsky, pareguda en 2017^[9].

• Persefòne es una de las 1 038 femnas representadas dins l'òbra contemporanèa de Judy Chicago, The Dinner Party, servada al Brooklyn Museum. Aquesta òbra se presenta jos la forma d'una taula triangulara de 39 convidats (13 per costat). Cada convidat essent una femna, figura istoric o mitic. Los noms de las 999 autras femnas figuran sul sòcle de l'òbra. Lo nom de Persefòna figura sul sòcle, i es associada a la divesa sèrp, cinquenten convidat de l'ala I de la taula^[10].

Persefòne inspirèt diferentas tragèdias e opèra, coma Jean-Baptiste Lully que compausèt una tragèdia lirica nomenada Proserpina en 1680. De sègles mai tard, es Igor Stravinskii dins las annadas 1930 que compausa un opèra nomenat Persefòna. Lo compositor britanic George Lloyd s'inspirèt del mite de Persefòna (Proserpina) per sa setena sinfonia al sègle XX.

• Lo Raubament de Persefòna (film grèc de Grigóris Grigoríou, 1956)
• Matrix Reloaded e Matrix Revolutions, films americans des Wachowski sortits en 2003.
• The Magicians (Persefòna es nomenada The Lady of the Underground e aquesta drech a un culte).

• Apollodòr, bibliotèca (I, 3, 1 ; I, 5, 1-3).
• Argonauticas orficas.
• Claudian, Rapte de Proserpina (passim).
• Esiòde, Teogonia (v. 912).
• Omèr, Odissèa (X).
• Igin, Fablas (CXLVI ; CLXVII).
• Imnes omerica (Demetèr, passim).
• Nonnos de Panopolis, Dionisac (V).
• Ovid, Fastes (IV, 417 et seg.), Metamorfòsis (V, 341-408 ; VI, 114).

• Delphine Ackermann , La déesse Koré Perséphone : mythe, culte et magie en Attique Koreas, 2017
• Neil Philip, Encyclopédie de la mythologie, Dieux, héros et croyances du monde entier, 2010
• Silvia S.M. De Carvalho, Les Mystères d'Eleusis, 1992
• Günter Zuntz, Persephone : Three Essays on Religion and Thought in Magna Graecia, 1973.
• Karl Kerenyi, Eleusis : Archetypal Image of Mother and Daughter, 1967.

• Déméter
• Enfèrns grècs

• Las representacions de Proserpina sus las monadas de l'Empèri roman