André Grétry

André Grétry
André Grétry
Fødd	8. februar 1741
Fødestad	Liège i Belgia
Død	24. september 1813 (72 år)
Dødsstad	Montmorency i Val-d'Oise ved Paris
Fødenamn	André-Ernest-Modeste Grétry
Opphav	Frankrike, Fyrstbispedømet Liège
Periode	Wienerklassisismen
Sjanger	Kammermusikk, opera
Verka som	Komponist
Gift med	Jeanne-Marie Grandon
Prisar	Ridder av Æreslegionen

André Ernest Modeste Grétry (fødd 8. februar 1741 i Liège i Fyrstbispedømet Liége i dagens Belgia, død 24. september 1813 i Montmorency i Val-d'Oise ved Paris) var ein komponist mest kjend for sine opéras comiques. Frå 1767 heldt han seg i Frankrike, og han tok fransk statsborgarskap.

Far til André var fiolinist ved kyrkjene St. Martin og St. Denis i Liège, og han gav sonen den første musikkundervisninga. Seinare byrja André som korgut i kyrkja Saint-Denis. I memoarane sine nemner han den strenge korleiaren Georges-Henri Wenick. Den første cembalo- og komposisjonsundervisninga fekk han av Nicolas Rennekin, seinare av Henri Moreau, kapellmeister ved St. Paul. Større tyding fekk den praktisk rettleiinga han fekk ved å oververe framføringane til eit italiensk operaselskap. Her høyrde han operaene til Galuppi, Pergolesi og andre meistrar, og det førte til eit ynske om å gjere eigne studium i Italia. For å skaffe seg økonomiske middel komponerte han i 1759 ei messe som han dediserte til kannikane av katedralen i Liège, og det var takka vere eit stipend frå dei at han i mars 1759 kunne byrje på eit fem års studium ved Collège de Liège i Roma. Ifølgje han sjølv oppnådde han aldri meir enn å verte ein middelmåtig harmonikar og kontrapunktikar.

Frå 1762 fekk han undervising av Giovanni Battista Casali, kapellmeister ved Laterankyrkja. I Roma komponerte han ein Confitebor som han sende til Liège, og for det romerske karnevalet i 1765 opera-intermezzoet (ein forløpar for operetten) La Vendemmiatrice som vart den første store suksessen hans. Han bestod ei prøve til det velrenommerte «Accademia dei Filarmonici» i Bologna, til dette førebudde han seg saman med Padre Martini. Medan han enno var i Italia komponerte han seks strykekvartettar som han seinare publiserte i Paris som opus 3.

Det skal ha vore etter å studert orkestreringa av ein av Pierre-Alexandre Monsigny sine operaer som han hadde lånt av sekretæren sin ved den franske ambassaden i Roma at han eigna seg til fransk komisk opera. På nyttårsdagen 1767 forlét han Roma, og budde ei kort stund i Genève der han levde av musikk- og komposisjonsundervisning, og dessutan vart kjend med Voltaire, og dessutan skreiv ein operette. Det var her han fekk den første kontakten sin med fransk musikk, og 1767 reiste han til Paris, der han etter ein relativt kort periode som ukjend og fattig musikar, mellom anna med hjelp av grev Gustaf Philip Creutz, den svenske ambassadøren, fekk suksess med dei komiske operaene sine Le Huron (1768) og Lucile (1769).

Seinare følgde fleire suksessar, mellom anna med Le tableau parlant, Zémire eit Azor, L'ami dei la maison, Raoul («Blaubart») og Richard Coeur-dei-Lion, der dei seinare har vore populære fram til vår tid.

Grétry skreiv rundt femti operaer i alt. Meisterstykka hans var Zémire eit Azor og Richard Coeur-de-lion – det første skriven 1771, den andre i 1784. Richard Coeur-de-lion vart indirekte knytt til ei stor historisk hending. I operaen finst romansen «O Richard, O mon Roi, l'univers t'abandonne», som vart sungen ved banketten som livvakta gav til offiserane ved garnison i Versailles den 3. oktober 1789, ei hending like «fatal som Thyestes si» noterte den satiriske skotske forfattaren Thomas Carlyle. Svaret til det franske folket på dette uttrykket for kongelojalitet som altså var lånt frå operaen til Grétry, var «Marseillaisen». Richard Cœur de Lion, som handla om den engelske kongen Rikard Løvehjarte, vart sidan omsett og tilpassa engelsk teater ved John Burgoyne.

Grétry var den første som skreiv for «tuba curva», eit instrument som i romersk tid var kjent som cornu. Han nytta tuba curva i musikken til gravferda til Voltaire ^[1]

Operaballet La caravane du Caire med eit hint av turquerie eksotisme i harpe- og triangel-akkompagnementet er eit bortførings- og redningseventyr av same type som Mozart sin Die Entführung aus dem Serail. Han hadde premiere i 1783 og vart verande i fransk repertoar i femti år.

Komponisten sjølv var ikkje upåverka av dei store hendingane han var vitne til, og titlane til ein del av operaene hans, som La rosière républicaine og La fête de la raison, har opplagde referansar til den epoken som dei vart skrivne i, men dei er meir pièces dei circonstance, prega av hendingane, og den republikanske entusiasmen som vart framvist var ikkje ekte. Noko meir vellukka var handsaminga til Grétry av klassiske emne. Styrken hans låg i karakterskildringa, og i å uttrykkje det vare og det som kanskje kan kallast for fransk stemning eller sinnelag. Instrumenteringa hans var derimot så svak at nokre av verka hans måtte skrivast om av andre komponistar for at dei skulle verte akseptable for moderne lyttarar.

I løpet av den franske revolusjonen mista han det meste av eigedomane sine, men trass politiske motsetnader rivaliserte dei påfølgjande regjeringane om å ære komponisten. Han mottok etterkvart utmerkingar og løn av mange slag, og republikken gjorde han til ein inspektør av konservatoriet, medan Napoléon Bonaparte utmerkte han med Æreslegionen og ein pensjon.

Grétry døydde i 1813 i kommunen Montmorency i Paris, i huset som tidlegare hadde høyrt til Jean-Jacques Rousseau. Femten år etter han døydde vart hjartet overført til fødestaden - løyvet vart først gjeve etter ei lengre rettssak. I 1842 vart ein større bronsestatue av komponisten sett opp i Liège.

• Denys le tyran, Nuova Era Records, Orchestra Internazionale d'Italia Conductor Francesco Vizioli. Cat: DR 3106. Utgjeve i 1991

I filmen Den raude fiolinen (1998) kan ein ved sida av den oscarbelønte originalmusikk til John Corigliano, høyre komposisjonar av Grétry.

Commons har multimedium som gjeld: André Grétry

• Jean-Marc Warszawski, "André Grétry"
• Jean-Marc Warszawski: "André Grétry"

Litteratur

• Brenet, Michael: Vie de Grétry (Paris, 1884)
• Breton, Joach. Le: Notice historique sur la vie et le ouvrages dei Grétry (Paris, 1814)
• Grétry, A. (nevøen hans): Grétry en famille (Paris, 1814)
• Hulst, Felix van: Grétry (Liege, 1842)
• L. D. S. Notice biographique sur Grétry (Bruxelles, 1869)