Tutoyeren of vousvoyeren: verschil tussen versies
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
k Kleon3 heeft pagina Tutoyeren hernoemd naar Tutoyeren of vousvoyeren: In overeenstemming met meeste andere taalversies; zie Overleg. |
|||
| (21 tussenliggende versies door 13 gebruikers niet weergegeven) | |||
Regel 1:
'''Tutoyeren''' (Frans ''tutoyer'' van ''tu'' = jij en ''toi'' = jou) of '''jij-zeggen''' is iemand aanspreken met ''[[jij]]'', ''je'' of ''jou''. Men gebruikt dus géén "[[u (voornaamwoord)|u]]", de [[beleefdheidsvorm]]. Het tegenovergestelde (wél ''u'' zeggen) wordt wel '''vousvoyeren''' genoemd, naar het Franse woord ''vous'' (het overeenkomstige Franse woord is overigens ''vouvoyer'' zonder s).
Het Nederlands kent ook de woorden '''jijen''', '''jouen''' en '''jijjouwen''', die alle dezelfde betekenis hebben.
Regel 8:
In veel talen, waaronder het moderne Engels, bestaat geen onderscheid tussen tutoyeren en vousvoyeren, maar men heeft ook daar de keuze iemand wel of niet met de voornaam aan te spreken, zodat er tóch een vorm van tutoyeren bestaat.
Tutoyeren kan als onbeleefd gelden, afhankelijk van de relatie en leeftijd van de sprekers
In [[Vlaanderen]] en Zuid-[[Nederland]] is in de omgangstaal de oude vorm [[gij]] (ge), waarvan [[gij|u]] de objectsvorm is, nog algemeen gebruikelijk, zowel in een vertrouwelijk als in een formeel register (hoewel voor dat laatste ook vaak "u" wordt gebruikt). In het onderwijs worden alleen de vormen "jij" en "je" aangeleerd, maar onder invloed van het dialect en de Vlaamse tussentaal blijft "gij"/"ge" dominant in de spreektaal.
Regel 31:
Vousvoyeren komt voor in de volgende vormen:
# Derde persoon: de spreker zegt niet "jij", maar "mijn heer" of "de koning" of "hij".
#* Duits: "Sie" (met meervoudige verbuiging van het [[werkwoord]]), voorheen ook "Er" en "Sie" (het laatste tegen vrouwen met enkelvoudige verbuiging)
#* Nederlands: "u"
#* Italiaans: "Lei"
Regel 52:
===Andere vormen===
Men tutoyeert niet alleen in de 2e persoon van het [[persoonlijk voornaamwoord]]. Ook in andere woorden kan men formeel of informeel zijn. Dit onderscheid geldt ook in het Engels.
Een voorbeeld is het gebruik van een voornaam, roepnaam of koosnaam.
Regel 65:
In de Bijbel komt vousvoyeren eigenlijk alleen voor als men een koning aanspreekt, of als de spreker achting wil uitdrukken. Voorbeelden zijn te vinden in Esther 5:8, Genesis 41:25-35, Genesis 33:13-14 (waar Jakob zijn eigen broer vousvoyeert), I Samuel 25:24-28. In moderne Bijbelvertalingen, zoals de [[Nieuwe Bijbelvertaling|NBV]] is dit niet altijd even duidelijk weergegeven, en worden bovendien de woorden "u" en "jij" gebruikt naar het inzicht van de vertaler.
In het [[Latijn]] werd aanvankelijk iedereen, tot aan keizers en goden toe, getutoyeerd.
Het huidige tutoyeren is overigens ontstaan uit het vousvoyeren in de vroege middeleeuwen. De huidige vormen "jij" en "gij" waren in die tijd namelijk nog hoofdzakelijk beleefdheidsvormen, waarbij het oudere "du" de normale enkelvoudsvorm was. Deze vorm werd echter na verloop van tijd als te onbeleefd beschouwd, waardoor men ten slotte iedereen ging vousvoyeren en de oude vorm helemaal verdween. Zodoende werden "jij" en "gij" zowel voor het enkelvoud als het meervoud gebruikt. Ditzelfde gebeurde ook in het Engels, waar het oude ''thou'' al in de tijd van [[William Shakespeare|Shakespeare]] aan het verdwijnen was, en de oude meervoudsvorm ''ye'' en later ''you'' de normale vorm werd ongeacht het aantal toehoorders. In de laatste paar eeuwen ontstond in het Nederlandse taalgebied echter een behoefte aan een nieuwe beleefdheidsvorm, waardoor in sommige streken en in het Standaardnederlands het huidige "u" ontstond. Historisch gezien is "u" dus eigenlijk ''dubbel'' gevousvoyeerd.
Regel 98:
Dat blijkt onder andere uit ''[[Woutertje Pieterse]]'', dat grotendeels in spreektaal geschreven is en uit de tweede helft van de 19e eeuw dateert.
In de loop van de twintigste eeuw werd "gij" in het Standaardnederlands steeds minder gebruikelijk. Thans wordt "gij" als plechtig ervaren in Nederland en Suriname, wat te verklaren valt doordat het in beide landen alleen in plechtige teksten voorkomt. In Vlaanderen en grote delen van de Nederlandse provincies Noord-Brabant, Gelderland en Limburg is het echter nog heel gebruikelijk
Het Nederlands bevindt zich thans in de
==== Terug naar informeel taalgebruik ====
In de loop der geschiedenis zijn er dus steeds nieuwe beleefdheidsvormen ontstaan, men werd steeds beleefder. Omstreeks 1980 ging de trend in de omgekeerde richting: tegenwoordig zegt men al heel vaak "[[jij]]" tegen elkaar, bijvoorbeeld tegen ouders, werkgevers enz.
Onder [[ambtenaar|ambtenaren]] en collega's, ook tegen chefs, is tutoyeren tegenwoordig gebruikelijk. Op veel scholen in [[Nederland]] wordt tegenwoordig soms getutoyeerd tussen (jonge) leerkrachten en leerlingen. Dit geldt zeker in het hoger onderwijs, waar de leerlingen immers ook (bijna) volwassen zijn. In [[Frankrijk]] en [[Duitsland]] is dit veel minder gebruikelijk. In de bovenbouw van het Duitse middelbaar onderwijs is het tamelijk gebruikelijk voor leraren om de scholieren met de beleefdheidsvorm aan te spreken (''siezen''), vooral naarmate de leerlingen ouder zijn (per school en leraar verschillend, maar vaak vanaf ca. 16 jaar of bij meerderjarigheid) en dit wordt soms ook door leerlingen als een recht of eer gevoeld.
Het westelijk gedeelte van Nederland is binnen Nederland vrijwel het enige gedeelte van het land waar men soms nog "u" tegen ouders en familieleden zegt.{{bron?||2022|6|20}} Ook in streng-christelijke gezinnen komt het voor. Bewoners van de overige gebieden van Nederland zien dit thans als erg afstandelijk.
In het Nederlands is tutoyeren thans normaal tussen mensen die elkaar kennen en tegen jongeren. Jongeren moet ruim worden opgevat - iemand van 30 jaar kan zonder meer getutoyeerd worden.
Tegenwoordig ziet men ook dat bedrijven hun klanten tutoyeren, bijvoorbeeld op de website van internetbedrijven.
Wordt de klant persoonlijk aangesproken, dan zijn deze bedrijven wat conservatiever, vooral als de klant wat ouder is.
Verschillende mensen (waaronder columnisten en in november 2011 de [[Partij voor de Vrijheid|PVV]]-fractie in de Nederlandse [[Tweede Kamer der Staten-Generaal|Tweede Kamer]]) hebben geopperd dat scholieren weer "u" tegen hun leraren zouden moeten zeggen.{{Bron?||2022|6|28}}▼
▲Verschillende mensen (waaronder columnisten en in november 2011 de [[Partij voor de Vrijheid|PVV]]-fractie in de Nederlandse [[Tweede Kamer der Staten-Generaal|Tweede Kamer]]) hebben geopperd dat scholieren weer "u" tegen hun leraren zouden moeten zeggen.
====Vergelijking met andere talen====
Regel 126 ⟶ 122:
Noemenswaardig is de [[Herziene Statenvertaling]] uit 2010 waarin het woord "gij" niet meer voorkomt. Opmerkelijk is dat in plaats daarvan vrijwel steeds "u" wordt gezegd, ook tegen ondergeschikten. Alleen onder familieleden (maar niet tegen ouders) is het "jij". Dat betekent dat de Statenvertaling met de herziening heel beleefd is geworden.
De regels voor het tutoyeren zijn per taal verschillend en veranderen ook in de loop der tijd. Bij taalcursussen wordt dat vaak vergeten. Dan leest men in een leerboek Frans een verhaaltje waarin de Franse kinderen ''vous'' zeggen tegen hun ouders (wat onjuist is) omdat Nederlandse kinderen ''u'' zeggen (wat verouderd is).
=== Frans ===
Regel 134 ⟶ 132:
In het Frans is tutoyeren altijd vanzelfsprekend geweest tussen familieleden.
Buiten de familie werd zelden getutoyeerd - ook tegen kinderen zei men ''vous''.
Tegenwoordig worden kinderen wel getutoyeerd, maar niet door personeel, winkelbedienden en dergelijke.
Er zijn echtparen die elkaar vousvoyeren.
Verder is het mogelijk dat vrienden weer ''vous'' tegen elkaar zeggen als ze ruzie krijgen.
Regel 144 ⟶ 142:
Thans voelt een gemiddelde Engelsman, en vooral een uit Zuid-Engeland, het woordje ''thou'' niet als beleefd of onbeleefd, maar als ouderwets, plechtig of [[archaïsme|archaïsch]]. Er is echter nog steeds een onderscheid: men kan iemand enerzijds aanspreken met ''Mr'', ''Miss'' enz. en anderzijds met de voornaam.
Men heeft in het Engels tegenwoordig geen mogelijkheid meer om een tegenstelling tussen het enkelvoud en het meervoud uit te drukken. Dit probleem wordt weleens ondervangen met woorden als ''you people'' (vergelijkbaar met "gijlieden") of het dialectische ''youse''. In de zuidelijke staten van de VS is het gebruik van ''y'all'' (samentrekking van ''you all'') zeer gebruikelijk.<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20081118195522/http://memphis.about.com/od/midsouthliving/qt/yall.htm ''How to Use "Y'all" Correctly''], About.com over het correcte gebruik van ''y'all''</ref> Informeel wordt in het Britse Engels ook wel ''you lot'' gebezigd. In de 18e eeuw gebruikte men bij het werkwoord ''to be'' nog een vorm als ''you was'' voor het enkelvoud en ''you were'' voor het meervoud.
Overigens is het een wijdverbreid misverstand dat het Engelse ''you'' afkomstig is van, en dus vergelijkbaar met, het Nederlandse "jij". Voor zover er een relatie kan worden getraceerd is ''you'' een fonetische afgeleide van "u" (in het Engels klinkt deze letter als "you").
Regel 152 ⟶ 150:
In het hedendaagse Duits gebruikt men ''Sie'', dus zowel de derde persoon als het meervoud.
[[God (monotheïsme)|God]] wordt altijd met ''Du'' aangesproken.
Kinderen tutoyeren (''duzen'') de oudere familieleden.
Overigens zeggen volwassenen vrijwel steeds ''Sie'' tegen elkaar, tenzij ze intieme vrienden zijn. De vraag om te ''duzen'' gaat steeds vanuit de oudere of hogergeplaatste persoon uit: ''Darf ich Sie duzen'', waarop de jongere of ondergeschikte dan antwoordt.
Sinds het eind van de
Ook in het leger wordt altijd ''Sie'' gezegd tegen een ondergeschikte. Ongevraagd een ondergeschikte ''duzen'' wordt als doelgerichte onbeleefdheid aangezien en door Duitse gerechtshoven als beledigend.
=== Spaans ===
Het Spaanse equivalent van "jij" is ''tú'' (bez. vnw. ''tu(s)''), met als meervoud ''vosotros'' of ''vosotras'' ("jullie") (bez. vnw. ''vuestro(s)'', ''vuestra(s)''). Voor "u" gebruikt het Spaans ''Usted'', dat ontstaan is uit ''vuestra merced'' (uwe genade). Bij het aanspreken van meerdere personen wordt het meervoud ''Ustedes'' gebruikt. De bijbehordende [[persoonsvorm]] neemt respectievelijk de derde persoon enkelvoud en meervoud aan.
''Usted'' en ''ustedes'' kunnen worden afgekort tot ''Ud'' en ''Uds'', ook wel ''Vd'' en ''Vds''.
''Vuestra merced'' is in principe vrouwelijk, maar het genus van ''Usted'' hangt af van de persoon die men aanspreekt. Dit in tegenstelling tot het Franse ''Majesté'', dat altijd vrouwelijk is.
In Zuid-Amerika is het informele ''vosotros'' ongebruikelijk en zegt men altijd ''ustedes'' tegen meerdere personen, ongeacht in welke relatie men tot hen staat.▼
Kinderen tutoyeren hun ouders altijd.▼
In Spanje verschillen de regels niet veel van de Nederlandse.
Evenals in Nederland wordt er tegenwoordig heel veel getutoyeerd, misschien zelfs meer dan in Nederland.
▲In Midden-Amerika, Zuid-Amerika
▲Kinderen tutoyeren hun ouders altijd.
== Grammatica ==
Regel 201 ⟶ 203:
== Protocol en vriendelijkheid ==
Het tutoyeren geldt in bepaalde gevallen als [[etiquette|onbeleefd]]. Hoe zwaar dit wordt opgevat is
Voor de aangesprokene zullen hartelijkheid en vriendelijkheid
==Literatuur==
▲Voor de aangesprokene zullen hartelijkheid en vriendelijkheid mogelijk zwaarder wegen dan [[protocol]].
*In ''[[Max Havelaar (boek)|Max Havelaar]]'' constateert Batavus Droogstoppel dat de opvoeding van het zoontje van Sjaalman gebrekkig is, want het kind zegt “jij” tegen Droogstoppel.
*[[Pietje Bell (personage)|Pietje Bell]] (1914) zegt, omdat hij nog klein is en de omgangsvormen nog niet kent, “jij” tegen de drogist. Daar oogst hij geen sympathie mee.
*De Engelsen in ''[[Alleen op de wereld]]'' spreken Frans met elkaar, wellicht uit beleefdheid voor Rémi, die alleen Frans kent. Rémi verbaast zich erover dat ze “vous” tegen elkaar zeggen. Later zal hij leren dat de Engelsen elkaar nooit tutoyeren. (In veel vertalingen komt dit niet voor.)
== Externe link ==
Regel 209 ⟶ 216:
==Voetnoten==
{{References
[[Categorie:Sociolinguïstiek]]
| |||