[go: up one dir, main page]
Wikipedia

Paul Henri Thiry d'Holbach: verschil tussen versies

Interactief door geschiedenis bladeren
← Oudere bewerking
Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud
VisueelWikitekst
Pbg (overleg | bijdragen)
2.466 bewerkingen
vam -> van
 
(48 tussenliggende versies door 28 gebruikers niet weergegeven)
Regel 1:
[[Bestand:D'Holbach.jpg|thumb| Paul Henri Thiry d’Holbach]]
'''Paul-Henri Thiry, baron d’Holbachd'Holbach''' ([[Edesheim]], [[Rijnland-Palts]], [[8 december]] [[1723]] -– [[Parijs]], [[21 januari]] [[1789]]) was een [[Duitsland|Duits]]-[[Frankrijk|Franse]] geleerde en [[Materialisme (filosofie)|materialistisch]] filosoof. Hij behoorde tot de [[De verlichting|Verlichting]].
 
== Leven ==
Paul Heinrich Dietrich Thiry werd in een rijke [[Rooms-katholiek|katholieke]] familie geboren als zoon van Johann Jacob Thiry, een [[wijnboer]] en Jacoba Holbach in de Duitse [[Paltsgraafschap aan de Rijn|Palts]]. In [[1731]] vestigdeging hij zich metbij zijn oom, baron [[François Adam d'Holbach]], in [[Parijs]] wonen. Hij studeerde rechten te [[Leiden]] van 1744-1748, waartot hij1748.<ref>Hij schreef zich inschreefin als ''Paulus Holbach Baro Palatinus'' (= [[Baron (titel)|Baron]] uit de Palts) en woonde in Leiden.</ref> Tijdens vakanties verbleef hij op het landgoed van zijn oom te [[Heeze-Leende]] en in 1749 keerde inhij naar Parijs terug. Hij werd advocaat bij het [[1749Parlement van Parijs]], naarmaar Parijsoefende terugdit ambt nooit uit. Zijn titel van baron, waaronder hij bekend zou worden, erfde hij pas bij de dood van zijn oom.
Hij trouwde met zijn nicht Basile Geneviève Suzanne Daine. Ze overleed een jaar later dan zijn oom François Adam d'Holbach, twee maanden na de bevalling van hun zoon François Paul Nicolas. Verliefd op zijn schoonzuster Charlotte-Suzanne Daine (gestorven op 16 juni 1814 op 81-jarige leeftijd), hertrouwde hij met haar, dankzij een pauselijk verkregen toestemming, waarvoor hij betalen moest. Zij kregen twee dochters en een zoon erbij. De oudste, uit het eerste huwelijk, werd raadsman in het parlement, de andere kapitein van de dragonders. Een van de dochters trouwde met de [[Markies de Chastenay]] en de andere met een [[Graaf van Nolivos]].▼
 
In 1749 trouwde d'Holbach met zijn nicht Basile Geneviève Suzanne Daine. Ze overleed twee maanden na de bevalling van hun zoon François Paul Nicolas en een jaar later dan zijn oom François Adam d'Holbach. Op haar sterfbed in 1754 werd ze getormenteerd door de gedachte aan eeuwige verdoemenis.<ref>Ritchie Robertson, ''The Enlightenment. The Pursuit of Happiness 1680-1790'', 2020, [https://books.google.be/books?id=FZ2zDwAAQBAJ&pg=PT219#v=onepage&q&f=false p. 219]</ref> Volgens de Italiaanse bezoeker Alessandro Verri was d'Holbach hierdoor zo sterk aangedaan dat het hem bevestigde in zijn atheïsme en hij het vanaf dan met veel vuur verdedigde.
Hij werd advocaat bij het [[Parlement van Parijs|Parlement]], maar oefende dit ambt nooit uit.
 
▲Hij trouwdehertrouwde met zijn nicht Basile Geneviève Suzanne Daine. Ze overleed een jaar later dan zijn oom François Adam d'Holbach, twee maanden na de bevalling van hun zoon François Paul Nicolas. Verliefd op zijn schoonzuster Charlotte-Suzanne Daine (gestorven op 16 juni 1733-1814 op 81-jarige leeftijd), hertrouwdewaarvoor hij met haar, dankzij een pauselijkpauselijke verkregen[[Dispensatie toestemming,(kerkelijk waarvoor hij betalenrecht)|dispensatie]] moestbetaalde. Zij kregen twee dochters en een zoon erbij. De oudste zoon, uit het eerste huwelijk, werd raadsmanraadsheer in het [[Parlement (Koninkrijk Frankrijk)|parlement]], de andere kapitein van de [[dragonders]]. Een van de dochters trouwde met de [[Markiesmarkies de Chastenay]] en de andere met een [[Graafgraaf van Nolivos]].
Holbach was een [[encyclopedist]] die meewerkte aan de [[Encyclopédie]] van [[Denis Diderot|Diderot]] en [[Jean Le Rond d'Alembert|d’Alembert]] vanaf [[1751]]. Daar redigeerde hij de bijdragen over de [[metallurgie]], de [[geologie]], de [[geneeskunde]], de [[mineralogie]] en de [[chemie]].
 
D'Holbach was een [[encyclopedist]] die vanaf 1751 meewerkte aan de [[encyclopédie]] van [[Denis Diderot|Diderot]] en [[Jean Le Rond d'Alembert|d'Alembert]]. Hij redigeerde bijdragen over [[metallurgie]], [[geologie]], [[geneeskunde]], [[mineralogie]] en [[chemie]]. Iedere donderdag en zondag hield hij open huis in zijn woning in de toenmalige Rue Royale Saint Roch (thans Rue des Moulins). Bij deze diners schoven vele beroemdheden en vrienden aan, zoals [[d'Alembert]], [[Jean-Jacques Rousseau|J-J. Rousseau]], [[Claude-Adrien Helvetius|Helvetius]], en buitenlanders zoals [[Friedrich Melchior Grimm]], [[Adam Smith]], [[David Hume]], [[Laurence Sterne]], [[Ferdinando Galiani]], [[Cesare Beccaria]], [[Joseph Priestley]], [[Horace Walpole]], [[Edward Gibbon]], en [[David Garrick (acteur)|David Garrick]]. Tijdens deze ontvangsten werden de artikelen van de Encyclopédie geredigeerd. D’HolbachD'Holbach redigeerdeschreef er zelf eenzo'n 376-tal. DeAls woning"Encyclopédiste" wasverkeerde hij ook in de toenmaligekring Ruevan Royale[[Étienne SaintBonnot Rochde Condillac|Condillac]], die[[Marmontel]], thans[[Jean RueLe desRond Moulinsd'Alembert|Alembert]], heet.[[Claude HijAdrien isHelvétius begraven|Helvétius]], in[[Anne eenRobert anoniemJacques grafTurgot in|Turgot]], [[Nicolas de nabijgelegenCondorcet|Condorcet]] Egliseen Saintin Rochmindere mate ook [[Voltaire]].▼
Vanaf [[1760]] begon Holbach met het uitgeven van filosofische werken, vaak onder schuilnaam of onder de naam van iemand die reeds was overleden, zoals [[Jean-Baptiste Mirabaud]], [[abbé Bernier]], Boulanger, enzovoorts. Dit deed hij om moeilijkheden met de autoriteiten te vermijden, want zijn geschriften waren anticlericaal, anti-[[christelijk]], en nadrukkelijk [[Atheïsme|atheïstisch]], [[Materialisme (filosofie)|materialistisch]] en [[Fatalisme|fatalistisch]]. Dit laatste wil zeggen dat hij dacht dat het menselijk handelen, evenals dat van de natuur, uit noodzaak voortkomt.▼
Hij was een der eerste [[Lijst van prominente atheïsten|atheïstische auteurs]]. [[Jean Meslier]] was ongetwijfeld zijn enige voorganger. Hij deed geen enkele tegemoetkoming aan het [[deïsme]], zoals [[Voltaire]], noch aan het [[pantheïsme]]. Hij stierf enkele maanden voor de bestorming van de [[Bastille Saint-Antoine|Bastille]]. Hij wordt beschouwd als een der auteurs van de [[De verlichting|Verlichting]].
 
▲Vanaf [[1760]] begon D'Holbach met het uitgeven van filosofische werken, vaak onder schuilnaam of onder de naam van iemand die reeds was overleden, zoals [[Jean-Baptiste de Mirabaud]], [[Étienne-Alexandre Bernier|abbé Bernier]], [[Nicolas Antoine Boulanger]], enzovoorts. Dit deed hij om moeilijkheden met de autoriteiten te vermijden, want zijn geschriften waren anticlericaalantiklerikaal, anti-[[christelijk]], en nadrukkelijk [[Atheïsme|atheïstisch]], [[Materialisme (filosofie)|materialistisch]] en [[FatalismeDeterminisme (filosofie)|fatalistischdeterministisch]]. Dit laatste wil zeggen dat hij dacht dat het menselijk handelen, evenals dat van de natuur, uit noodzaak voortkomt. Hij was een der eerste [[Lijst van prominente atheïsten|atheïstische auteurs]], met [[Jean Meslier]] als bekendste voorganger. Hij deed geen enkele tegemoetkoming aan het [[deïsme]], zoals [[Voltaire]], noch aan het [[pantheïsme]].
D’Holbach maakte gebruik van enkele bekende mensen voor de totstandkoming van zijn werken. Een aantal daarvan zijn herzien en gecorrigeerd door [[Diderot]], zoals het ''Système de la nature'', dat door Diderot van voetnoten werd voorzien en aangevuld met een laatste hoofdstuk. Ook schreef hij een nauwgezette samenvatting van het werk ''Le vrai sens du système de la nature'', die gepubliceerd werd in de uitgave van [[1820]].▼
 
▲D’HolbachD'Holbach maakte gebruik van enkele bekende mensen voor de totstandkoming van zijn werken. Een aantal daarvanvan die werken zijn herzien en gecorrigeerd door [[Diderot]], zoals het ''Système de la nature ou des lois du monde physique et du monde moral'' (1770), dat door Diderot van voetnoten werd voorzien en aangevuld met een laatste hoofdstuk. Ook schreef hij een nauwgezette samenvatting van het werk ''Le vrai sens du système de la nature'', diedat gepubliceerd werd in de uitgave van [[1820]].
Als erkend geleerde werd Thiry lid van de Academie der Wetenschappen van onder meer [[Pruisische Academie van Wetenschappen|Berlijn]] (1752), [[Mannheim]] (1766) en [[Sint-Petersburg]] (1780).▼
 
▲Als erkend geleerde werdwas ThiryD'Holbach lid van dediverse Academiewetenschappelijke deracademieën, Wetenschappenwaaronder die van onder meer [[Pruisische Academie van Wetenschappen|Berlijn]] (1752), [[Mannheim]] (1766) en [[Sint-Petersburg]] (1780). Hij oefende invloed uit op de Nederlandse [[Patriotten]]beweging.
 
[[Bestand:Paul Heinrich Dietrich Baron d'Holbach.jpg|thumb|left| Paul Henri Thiry d’Holbach]]
 
Hij stierf in 1789, enkele maanden voor de [[bestorming van de Bastille]]. Hij is begraven in een anoniem graf in de [[Église Saint-Roch (Parijs)|Église Saint-Roch]].
▲Iedere donderdag en zondag hield hij open huis. Bij deze diners schoven vele beroemdheden en vrienden aan, zoals [[d'Alembert]], [[Jean-Jacques Rousseau|J-J. Rousseau]], [[Claude-Adrien Helvetius|Helvetius]], en buitenlanders zoals [[Melchior Grimm]], [[Adam Smith]], [[David Hume]], [[Laurence Sterne]], [[Ferdinando Galiani]], [[Cesare Beccaria]], [[Joseph Priestley]], [[Horace Walpole]], [[Edward Gibbon]], en [[David Garrick (acteur)|David Garrick]]. Tijdens deze ontvangsten werden de artikelen van de Encyclopédie geredigeerd. D’Holbach redigeerde er zelf een 376-tal. De woning was in de toenmalige Rue Royale Saint Roch, die thans Rue des Moulins heet. Hij is begraven in een anoniem graf in de nabijgelegen Eglise Saint Roch.
 
== Werk ==
D'Holbach plaatste de redelijke mens aan de basis van zijn [[natuurfilosofie]]. Zijn uiteindelijke doel was om de moraal en ieder godsdienstig principe te herleiden tot enkel natuurlijke beginselen. In zijn samenvattende werk ''Système de la nature'', dat zich soms voordoet als een verzameling van uiteenlopende argumenten die soms in tegenspraak zijn met elkaar, verdedigt hij het atheïsme, het materialisme en het fatalisme (wetenschappelijk [[determinisme (filosofie)|determinisme]]) tegen ieder religieus of deïstisch beginsel.
 
De verschijning van zijn ''Système de la nature'' stuitte op geweldige tegenwerking:. Het parlement veroordeelde het boek op last van de regering, op 18 augustus 1770. Het boek werd verbrand aan de voet van de grote trap van het paleis. Ook de ''Contagion sacrée'' werd verbrand, samen met nog vier van zijn werken. Vervolgens trachtten tal van auteurs, waaronder [[Voltaire]], om de stellingen uit ''Système de la nature'' te ontzenuwen.
 
Er worden vijftig werken aan hem toegeschreven, waaronder filosofische werken en theologiekritieken, en werken over de chemie, de natuurkunde, de metallurgie, de geologie, politiek en recht. Holbach oefende invloed uit op de Nederlandse [[Patriotten]]beweging.
 
Als "Encyclopédiste" verkeerde [[Holbach]], in de kring van [[Étienne Bonnot de Condillac|Condillac]], [[Marmontel]], [[Jean Le Rond d'Alembert|Alembert]], [[Claude Adrien Helvétius |Helvétius]], [[Anne Robert Jacques Turgot |Turgot]], [[Nicolas de Condorcet|Condorcet]] en in mindere mate ook [[Voltaire]].
 
== Heeze ==
Paul Henri Thiry d'Holbach trouwde op 11 december 1749 met zijn nicht [[Basile Geneviève Suzanne Daine]] en kreeg de heerlijkheid [[Heeze]], [[Leende]] en [[Zesgehuchten]] met [[Kasteel Heeze]] van zijn oom als huwelijksgeschenk. Basile stierf kort(26 naaugustus (26-8-1754) twee maanden na de bevalling van hun zoon François Paul Nicolas en een jaar na het overlijden van zijn oom François Adam d'Holbach (1753) in Parijs. Drie dagen na het Franse en Brabantse opnemen van hetde inventaris van Kasteel Heeze voor de Franse erfgenamen van Daine, probeerde Paul d'Holbach alles te verkopen (1756). Jan van Oudshoorn uit Rotterdam overleed echter voor de koop was afgerond. Zijn weduwe moest de afkoopsom tot en met 1758 betalen.
In [[1759]] verkocht hij het kasteel Heeze aan [[Jan Maximiliaan van Tuyll van Serooskerken (1710-1762)]]. De financiële afhandelingen door de erfgenamen duurden tot 1775 voordat baron d'Holbach los was van Kasteel Heeze en zijn Heerlijkheid.<ref>httphttps://www.dbnl.org/tekst/_doc003197101_01/_doc003197101_01_0008.php | DBNL en werkgroep 18e eeuw 'Holbach et les Pays-Bas'</ref>
 
Of Paul Henri nog vaak in Heeze kwam, is niet bekend. Hij verbleef meestal in [[Parijs]] of op kasteel [[Grandval (Frankrijk)|Grandval]].
 
== Varia ==
Volgens d'Holbach schuilde in ieder mens in meerdere of mindere mate "le désir d'être despote": de (meestal heimelijke) wens anderen hun wil op te leggen en te bepalen hoe de maatschappij zou moeten worden ingericht.
 
== Bibliografie ==
* 1767 - [https://books.google.gr/books?id=JLFaAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''De l'imposture sacerdotale : ou Recueil de pièces sur le clergé'']. Vert. van: 1. A true picture of popery. 2. P. Giannone, Professione di fede. 3. Popery a crafit. 4. Priestanity. 5. Apology for the danger of the Church, etc. 6. The creed of an independent Whig
* 1768 - [https://books.google.gr/books?id=qYJjAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Lettres philosophiques : sur l'origine des préjugés, du dogme de l'immortalité de l'ame, de l'idolâtrie & de la superstition; sur le systême de Spinosa & sur l'origine du mouvement dans la matiere'']. Vertaald uit het Engels van John Toland
* 1768 - [https://books.google.gr/books?id=LLRaAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''La contagion sacrée, ou histoire naturelle de la superstition'']. Door Paul-Henri-Thiry d'Holbach, die voorgeeft het werk van Jean Trenchard en Thom. Gordon uit het Engels te hebben vertaald
* 1768 [https://books.google.gr/books?id=bEcqoT4iN5sC&printsec=frontcover ''Les prêtres démasqués ou Des iniquités du clergé chrétien'']. Ouvrage trad. de l'anglais. Auteur: Paul-Henri-Thiry d'Holbach
* 1768 - [https://books.google.gr/books?id=C4lnAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Examen des prophéties qui servent de fondement à la religion chrétienne, avec un Essai critique sur les prophêtes & les prophéties en général'']. Vert. van Anthony Collins' "A discourse of the grounds and reasons of the Christian religion"
* 1769 - ''Discours sur les miracles de Jésus-Christ'' [https://www.delpher.nl/nl/boeken/view?coll=boeken&identifier=dpo:8518:mpeg21 Tome premier], [https://www.delpher.nl/nl/boeken/view?coll=boeken&identifier=dpo:8525:mpeg21 Tome second]. Vert. van Thomas Woolston's: A discourse on the miracles of our Saviour. London, 1727
* 1769 - [https://books.google.gr/books?id=rpplAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''De la cruauté religieuse'']
* 1769 - [https://books.google.gr/books?id=6a1aAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Essai sur la nature et la destination de l'ame humaine'']. Par A. Collins; trad. de l'Anglois, sur la derniere ed. rev. & corr. par l'auteur
* ca. 1770 - [https://books.google.gr/books?id=MMdmAAAAcAAJ&printsec=frontcover''Lettres à Sophie'']
* 1770 - [https://books.google.gr/books?id=AolnAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Tableau des saints, ou Examen de l'esprit, de la conduite, des maximes & du mérite des personnages que le christianisme révere & propose pour modèles'']
* 1770 - [https://books.google.gr/books?id=SoZjAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''L'esprit du judaïsme : ou Examen raisonné de la loi de Moyse, & de son influence sur la religion chrétienne'']. Has been wrongly attributed to Anthony Collins. Cf. Revue d'hist. littéraire de la France, v. 46, 1939, p. 221
* 1770 - [https://books.google.gr/books?id=U4ZjAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Essai sur les préjuges, ou, de l'influence des opinions sur les moeurs et sur le bonheur des hommes. Ouvrage contenant l'apologie de la philosophie'']. Par D. M. (= César Chesnau DuMarchais). Het werk wordt ook toegeschreven aan Paul-Henri-Thiry d' Holbach
* 1770 - [https://books.google.gr/books?id=v4tnAAAAcAAJ&printsec=frontcover''Examen critique de la vie & des ouvrages de Saint Paul avec une dissertation sur Saint Pierre'']. Par feu M. Boulanger. Waarschijnlijk geschreven door Paul-Henri-Thiry d'Holbach; ook toegeschreven aan Peter Annet. Zie Vercruysse, 1770-D2. Cat. BN, vol. 3 (1924), kol. 400: "traduit de l'anglais de Peter Annet par le baron d'Holbach"
* 1770 - [https://books.google.gr/books?id=uPtaAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Histoire critique de Jésus-Christ, ou, Analyse raisonnée des Evangiles'']
* 1772 - [https://books.google.gr/books?id=QrJaAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Le bon-sens, ou Idées naturelles opposées aux idées surnaturelles'']. Auteur: Paul Henri Thiry d'Holbach. Later gepubl. op naam van Jean Meslier
* 1772 - ''L'antiquité dévoilée par ses usages, ou Examen critique des principales opinions, cérémonies et institutions religieuses et politiques des différens peuples de la terre'' [https://books.google.gr/books?id=pgVpAAAAcAAJ&printsec=frontcover Tome premier], [https://books.google.gr/books?id=1AVpAAAAcAAJ&printsec=frontcover Tome second], [https://books.google.gr/books?id=_AVpAAAAcAAJ&printsec=frontcover Tome troisieme]. Boulanger. Bewerkt naar het ms. door Paul-Henri-Thiry d'Holbach. Met korte biografie van Boulanger door Denis Diderot
* 1774 - [https://archive.org/details/bim_eighteenth-century_le-vrai-sens-du-systme-_1774/page/n1/mode/2up ''Le vrai sens du système de la nature'']
* 1780 - [https://archive.org/details/systmedelanatu02holb/page/n5/mode/2up ''Système de la nature ou des lois du monde physique et du monde moral'']
* 1782 - [https://books.google.gr/books?id=OE9kAAAAcAAJ&printsec=frontcover ''Le bon-sens ou idées naturelles opposées aux idées surnaturelles'']
* 1820 ''La morale universelle, ou Les devoirs de l'homme, fondés sur sa nature''. Bevat: T. 1 : Théorie de la morale. T. 2 : Pratique de la morale. T. 3 : Des devoirs de la vie privée
 
== Externe links ==
* [http://perso.wanadoo.fr/fatalisme/holbach.htm D’Holbach of het materialistisch fatalisme van de Verlichting]
* [http://www.hollebeek.nl//family/parent/genhold.html Genealogie Holbach door N.J. Hollebeek te Gouda]
* [https://web.archive.org/web/20120616194950/http://www.holbach-foundation.org/baronholbach_bio.html Gegevens van de Holbach Vereniging/Holbach Foundation]
* [http://dlib.rsl.ru/viewer/01004443136#?page=1 online versie van ''Système de la nature'', te raadplegen via de Russische staatsbibliotheek]
* [https://www.bbc.co.uk/programmes/b009ydlj Materialism - BBC Radio 4 Podcast Series "In Our Time" - Moderator: Melvin Brag]
 
==Literatuur==
* J. Vercruysse: ''Holbach et les Pays-Bas'' In: Documentatieblad Werkgroep 18e eeuw 11-12, 1971. [httphttps://www.dbnl.org/tekst/_doc003197101_01/_doc003197101_01_0008.php (tekst bij DBNL)]
* Philipp Blom: The wicked company. New York, Basic Books, 2010. In het Nederlands uitgebracht als ''Het verdorven genootschap.''. Amsterdam, De Bezige Bij, 2010. ISBN 978 90 234 5831 9. Ook vertaald als: Böse Philosophen: Ein Salon in Paris und das vergessene Erbe der Aufklärung. Hanser, München 2011, ISBN 978-3-446-23648-6 in het Nederlands uitgebracht als ''Het verdorven gezelschap''. ISBN 978 90 234 5831 9
 
{{Appendix}}
{{Bibliografische informatie}}
 
{{DEFAULTSORT:Holbach, Paul}}
[[Categorie:Duitse adel]]
[[Categorie:Duits filosoof]]
[[Categorie:Frans filosoof]]
[[Categorie:DuitsHeer schrijvervan Heeze|Paul H]]
[[Categorie:Frans schrijverVerlichtingsfilosoof]]
[[Categorie:DuitseFrans adelencyclopedist]]
[[Categorie:AtheïstDuits atheïst]]
[[Categorie:HeerFrans van Heezeatheïst]]
[[Categorie:18e-eeuws filosoof]]
Overgenomen van "https://nl.wikipedia.org/wiki/Paul_Henri_Thiry_d%27Holbach"