Paul Julien

Julien volgde het stedelijk gymnasium in Utrecht, waarna hij begon met een studie chemie aan de Universiteit Utrecht waar hij in 1923 cum laude zijn kandidaatsdiploma behaalde. Na een studiereis naar Nederlands-Indië in 1926 legde hij in 1930 succesvol zijn doctoraalexamen af. In 1933 promoveerde hij onder Hugo Rudolph Kruyt.

Van 1934 tot 1965 was Julien als scheikundeleraar verbonden aan het Rooms-katholiek meisjeslyceum in Den Haag.

Juliens hart lag bij de antropologie (destijds veelal aangeduid als etnologie), en aangespoord door arts Marianne van Herwerden startte hij met het maken van ontdekkingsreizen. In 1938 had hij al 10 expedities geleid. Hij trok steeds met een karavaan van inheemse dragers door het Afrikaanse oerwoud om onderzoek te doen. Aanvankelijk verrichtte hij onderzoek naar lichaams- en schedelmaten, maar later ook naar bloedgroepen en het voorkomen van o.a. slaapziekte onder de bevolking. Hij was een van de eersten die onderzoek deed naar de verwantschappen van pygmeeën en hun levenswijze en wereldbeeld.

Zijn belevenissen en ontmoetingen beschreef hij in een viertal boeken. Deze boeken zijn – zoals hij zelf in de inleiding van zijn eerste boek verklaart – geen wetenschappelijke vaklitteratuur, noch bellettrie. In Kampvuren langs de evenaar wil hij naar eigen zeggen slechts zijn belevingen fragmentarisch vastleggen en enkele belangrijke figuren die hij ontmoette, belichten. In De eeuwige wildernis staan met name de insecten die de mensen belagen centraal. Zijn Pygmeeën noemt hij in het voorwoord "Een boek dat over de kleine jagers van het Afrikaanse oerwoud spreken wil en deze primitieven niet op de eerste plaats als wetenschappelijk probleem wil zien, maar boven alles als medeschepselen en mensen naast ons." Het laatste boek van zijn hand was Zonen van Cham. Ook hield Julien radiovoordrachten voor de KRO over zijn reizen: van 1932 t/m 1938, in 1946/1947 en van 1949 t/m 1952.

Paul Julien reisde rond in Afrika in een tijd waarin dit continent nog nagenoeg geheel werd gekoloniseerd door West-Europese mogendheden. In deze tijd was de rooms-katholieke Kerk ook in Afrika nog op grote schaal missionair actief aanwezig. Voor Paul Julien waren de koloniale verhoudingen een vanzelfsprekend gegeven. Als gelovig rooms-katholiek diende hij op zijn tochten vaak de nooddoop toe aan stervenden. De 21ste-eeuwse lezer krijgt door zijn boeken inzicht in de koloniale en rooms-katholieke manier waarop in zijn tijd tegen de inwoners van Afrika werd aangekeken.

In zijn boeken richtte Paul Julien zich tot een breed publiek, mede met als doel om de toenmalige luisteraars naar zijn radiovoordrachten uitvoeriger te informeren over zijn ervaringen en inzichten. De in de jaren vijftig van de twintigste eeuw verschenen (en in vele talen vertaalde) herdrukken zijn aan de modernere spelling aangepast, waardoor de leesbaarheid van de boeken voor de huidige lezer geen probleem hoeft op te leveren. De erin opgenomen door Paul Julien gemaakte foto's zijn van hoge kwaliteit en nog te zien, deels ook online, in het Nederlands Fotomuseum.

Van 1947 tot 1949 was Julien voorzitter van het Nederlandsch Nationaal Bureau voor Anthropologie. Tevens was hij lid van het bestuur van het Koninklijk Nederlands Aardrijkskundig Genootschap.

• Langs Gotlands oude handelswegen. Tijdschrift Koninklijk Nederlandsch Aardrijkskundig Genootschap, vol. XLVI, 1929.
• Elektrokinese der zilverhalogeniden. Proefschrift, Utrecht 1933.
• Bloedgroeponderzoek der Éfé-Pygmeeën en der omwonende negerstammen. Uittreksel der Verhandelingen van het Koninklijk Belgisch Koloniaal Instituut. Brussel, Marcel Hayez 1935.
• Kampvuren langs de evenaar. Herinneringen aan tien jaar anthropologisch onderzoek in West- en Centraal Afrika. Amsterdam: Scheltens & Giltay, 1940; 11e druk, Amsterdam /Antwerpen, Atlas, 1998.
• De eeuwige wildernis. Vijftien jaar karavaanleven in equatoriaal Afrika. Scheltens & Giltay, Amsterdam, 1949; 4e druk, Amsterdam / Antwerpen, Atlas, 1998, ISBN 90 450 0191 8
• Pygmeeën. Vijfentwintig jaar dwergen-onderzoek in equatoriaal Afrika. Scheltens & Giltay, Amsterdam, 1953; 3e druk, Amsterdam: Olympus, 2007, ISBN 978 90 467 0006 8.
• Zonen van Cham. Onder Oost-Afrikaanse steppevolken. Scheltens & Giltay, Amsterdam, 1960.

De vier laatstgenoemde boeken verschenen in eerste druk vanaf 1940 bij uitgeverij Pelgrim in Eindhoven. Na de Tweede Wereldoorlog verschenen geheel herziene en geactualiseerde herdrukken bij uitgeverij Scheltens & Giltay in Amsterdam. In de jaren negentig verschenen enkele nieuwe edities bij andere uitgeverijen, aangevuld met nog niet eerder gepubliceerde foto's.

• Nieuwenhuizen, Peter: 'Paul Julien, de laatste ontdekkingsreiziger'. In: Tijdschrift Oud-Utrecht 94 (5), 2021, p.26-30.
• Nieuwenhuizen, Peter: 'Paul Julien als ontdekkingsreiziger en schrijver'. In: Boekenpost 27 (162), 2019, p.54-57.
• Nieuwenhuizen, Peter: 'Ontdekkingsreiziger Paul Julien: een chemicus, antropoloog, schrijver en verteller zoekt zijn weg in donker Afrika'. In: Büchmania Magazine 15, 2018, p.34-41.
• Wijs, Sonja: 'Capturing the Image of Africa: Paul Julien's Quest for the Origin'. In: Flip Bool, Mattie Boom, e.a. (eds.), Dutch Eyes: A Critical History of Photography in The Netherlands. Zwolle: Waanders, 2007, p.316–319 // Ned. ed.: 'Paul Juliens zoektocht naar de oorsprong', in: Flip Bool, Mattie Boom, e.a. (red.), Dutch Eyes; nieuwe geschiedenis van de fotografie in Nederland. Zwolle: Waanders, 2007, p.316–319.
• Veldhoen, Lex: 'Dr. Paul Julien: ontdekkingsreiziger, globetrotter, antropoloog'. In: Paul Julien, Eeuwige wildernis. Amsterdam: Atlas 1998, p.193–213.
• Julien, Dr. Paul Frédéric Joseph Alphonse in Digitale Versie Persoonlijkheden in het Koninkrijk der Nederlanden in woord en beeld

• Foto's uit het boek 'pygmeeën' in het Nederlands Fotomuseum
• Interview op 97-jarige leeftijd.
• In memoriam Paul Julien (KRO)
• Kampvuren langs den evenaar (online bij de DBNL)
• Chemistry Tree: Paul F.J.A. Julien Details en Family Tree