Elisabeth (musical)

Elisabeth vertelt het levensverhaal van Elisabeth van Oostenrijk-Hongarije (Keizerin "Sisi"), en wijkt hierin sterk af van de geromantiseerde Sissi-films uit de jaren vijftig met Romy Schneider in de hoofdrol. Haar vluchtgedrag en verlangen naar de dood komen in deze interpretatie duidelijk uit de verf; er wordt meer recht gedaan aan het karakter van haar schoonmoeder Sophie. Uiteindelijk wordt de moord door Luigi Lucheni in 1898 afgeschilderd als een omarming van de dood. Er wordt ook een tijdsbeeld geschilderd met als elementen; verval van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie, opkomend nationalisme, antisemitisme en revolutie.

De musical werd met name in Wenen na de wereldpremière in 1992 een groot succes. De Nederlandse productie wijkt iets af van de originele, aangezien Joop van den Ende en zijn team de vrije hand hebben gekregen om de show "toegankelijker te maken voor het Nederlandse publiek". Historische thema's kregen minder aandacht of werden achterwege gelaten ten behoeve van de persoonlijke ontwikkeling van Elisabeth en haar relatie met de Dood.

Naast de Nederlandse productie waren er ook producties te zien in Boedapest, Hongarije, waar sindsdien de musical regelmatig op het programma staat van het Operette Theater in Boedapest.

De Duitse première in 2001 was een succes. Pia Douwes speelde wederom de titelrol en werd later vervangen door Maike Boerdam, ook een Nederlandse. Boerdam mocht de show openen in Stuttgart met een Nederlandse understudy: Annemieke van Dam. Later heeft ook de Nederlandse Wietske van Tongeren deze rol in Stuttgart mogen spelen. Douwes kroop nog een keer in rol van Elisabeth in Stuttgart, om de productie daar af te sluiten.

In Wenen werd Elisabeth weer op de planken gebracht in 2003. Nadat Maya Hakvoort Pia Douwes verving in 1994, mocht eerstgenoemde ook nu weer deze rol vertolken. In december 2005 viel het doek voor Elisabeth in Wenen. De cast van de Weense repriseversie is later ook op tournee naar Japan en Italië gegaan.

Vanaf april 2008 was Elisabeth in het Theater des Westens in Berlijn en ook in Zürich te zien in een nieuwe regie van Harry Kupfer, die ook verantwoordelijk was voor de oerversie (en de daarop gebaseerde repriseversie) in Wenen. De productie stond tot 27 september 2008 in Duitsland en was van 20 maart tot 19 april 2009 in de Stadsschouwburg van Antwerpen te zien met een overwegend Vlaamse cast. Daarna heeft de productie verder getoerd door Duitsland met Annemieke van Dam als eerste bezetting van Elisabeth.

In juni 2017 vond Elisabeth in concert plaats: 18 jaar na de Nederlandse première kwam een groot gedeelte van de oude castleden weer samen voor een reünieconcert met als decor Paleis het Loo. De cast bestond uit Pia Douwes (Elisabeth), Jeroen Phaff (Franz Joseph), Stanley Burleson (De Dood), Doris Baaten (Sophie), Wim Van Den Driessche (Luigi Lucheni) en Addo Kruizinga (Rudolf), bijgestaan door een orkest onder leiding van Maurice Luttikhuis. Er waren zeven shows van maandag 12 tot en met zaterdag 17 juni 2017. Per show konden 4000 mensen luisteren, alle shows waren uitverkocht. De componist Sylvester Levay was maandag 12 juni eregast bij de première.

Er zijn een paar veranderingen vergeleken met de Nederlandse uitvoering in 1999. Zo zijn er voor de versie van 1999 teksten bij bedacht. De Vlaamse versie lijkt het meest op het originele hoe hij ooit was in Wenen.

Elisabeth: Nederlandse Cast - Hoogtepunten (1999)

1. Proloog, Lucheni's verhoor (5:52) - Kees Coolen, Wim Van Den Driessche, Stanley Burleson, Jeroen Phaff, Doris Baaten, Addo Kruizinga & Ensemble
2. Als jij (2:24) - Pia Douwes & Nico Schaap
3. De laatste dans (3:48) - Stanley Burleson & Ensmeble
4. Mijn leven is van mij (4:05) - Pia Douwes
5. Mama, waar ben je? (2:42) - Robbert Klein & Stanley Burleson
6. Elisabeth, doe open liefste (4:05) - Pia Douwes, Jeroen Phaff & Stanley Burleson
7. Melk (2:16) - Wim Van Den Driessche & Ensemble
8. Jij gaf mij dit schrijven/Mijn leven is van mij (reprise) (3:32) - Jeroen Phaff, Pia Douwes & Stanley Burleson
9. Kitsch (3:26) - Wim Van Den Driessche
10. Zonder gêne (3:09) - Nicole Hermans, Wim Van Den Driessche & Ensemble
11. Niets, niets, echt niets (2:54) - Pia Douwes
12. Er valt een zwarte schaduw (4:23) - Stanley Burleson, Addo Kruizinga & Ensemble
13. Was ik jouw spiegel maar (4:03) - Addo Kruizinga & Pia Douwes
14. Mayerling-Dodendans (1:01) - Ensemble
15. Schepen in de nacht (4:32) - Pia Douwes & Jeroen Phaff
16. De sluier valt (2:24) - Pia Douwes, Stanley Burleson & Ensemble

Elisabeth: Mijn Leven is van Mij (single) (1999)

1. Mijn leven is van mij (single version) (3:10) - Pia Douwes
2. Mijn leven is van mij (album version) (4:05) - Pia Douwes
3. De laatste dans (3:48) - Stanley Burleson & Ensemble
4. Videoclip

Elisabeth: Nederlandse Cast - Promo CD (2000)

1. Elisabeth compilatie - Mijn leven is van mij/Er valt een zwarte schaduw/Elisabeth, doe open liefste/Schepen in de nacht/De laatste dans/Mijn leven is van mij (reprise) (8:01) - Pia Douwes, Stanley Burleson, Addo Kruizinga, Jeroen Phaff & Ensemble
2. Zoals je wilt en hoopt (3:46) - Pia Douwes, Jeroen Phaff, Wim Van Den Driessche, Doris Baaten, Margot Giselle & Nicole Hermans
3. Tussen hemel en aarde (3:23) - Jeroen Phaff & Pia Douwes

Elisabeth: Vlaamse Cast - Promo CD (2009)

1. Als ik dansen wil (3:24) - Ann Van den Broeck & Dieter Troubleyn

Maike Boerdam - Dichterbij Broadway (2010)

Maike Boerdam heeft een eigen cd uitgegeven in 2009 waar zij haar versie zingt van Mijn leven is van mij

1. Maanlicht (3:47) - Maike Boerdam
2. Hoe moet ik van hem houden (3:39) - Maike Boerdam
3. Huil niet om mij, Argentina (5:01) - Maike Boerdam
4. Vannacht (2:39) - Maike Boerdam & Freek Bartels
5. Lach het maar weg (3:48) - Maike Boerdam
6. Mijn leven leef (3:21) - Maike Boerdam
7. Ik ken hem te goed (3:23) - Maike Boerdam & Simone Kleinsma
8. Denk aan mij (3:24) - Maike Boerdam & Freek Bartels
9. Mijn droom (3:33) - Maike Boerdam
10. Allerlaatste nacht (3:42) - Maike Boerdam & Tony Neef
11. Met één blik (3:45) - Maike Boerdam
12. Meisje aan het vensterraam (3:56) - Maike Boerdam & Henk Poort
13. Mijn leven is van Mij (3:56) - Maike Boerdam

Op 30 en 31 oktober 2005 werd in Theater an der Wien een volledige dvd-opname van de musical gemaakt, die in zowel Duitsland als Oostenrijk verkrijgbaar is. De rolverdeling op de dvd is als volgt:

Na het succes van Elisabeth in Concert in 2019 waren er plannen voor een nieuwe versie. In 2022 keerde de musical in concert terug met Maya Hakvoort als Elisabeth. Er zijn voor deze uitvoering een paar dingen veranderd, zo is het de eerste keer dat Elsiabeth door 2 vrouwen vertolkt zal worden een jongere versie en een oudere versie. De rollen verwisselen zich tijden het nummer (Ich gehör nur mir)

Zoals gebruikelijk bij Joop van den Ende, heeft hij tijdens een van de laatste try-outs een volledige live-registratie laten maken van de musical Elisabeth. Deze is echter niet verkrijgbaar. Er bestaat ook zo'n opname van de productie te Wenen 1992, Essen 2001 en Antwerpen 2009

Ter gelegenheid van de tiende verjaardag van de musical Elisabeth was er op 21 oktober 2002 een groot galaconcert in het Wiener Konzerthaus (Weense Concertgebouw). Het concert bestond uit optredens uit alle internationale versies die er van Elisabeth zijn geweest. De Duitstalige producties kregen de meeste aandacht (met name de oerversie in Wenen). Van de verschillende Duitstalige casts waren meerdere artiesten aanwezig. Van de overige internationale versies van Elisabeth waren alleen de oorspronkelijke hoofdrolspelers aanwezig.

Voor Nederland waren dit Pia Douwes, Stanley Burleson en Jeroen Phaff. Met z'n drieën zongen ze Elisabeth, doe open liefste in het Nederlands.

Burleson zong ook mee in Der letzte Tanz (de laatste dans) Hij zong het eerste couplet in het Nederlands, waarna een drietal Duitsers, Felix Martin, Thomas Borchert en Uwe Kröger, een Japanner, Ichiro Maki, en een Hongaar, Szilveszter P. Szabo afwisselend opvolgden, ieder in zijn of haar eigen taal. Ichiro Maki deed de rol als oud Takarazuka performer, in die revue spelen vrouwen alle rollen.

Hetzelfde gebeurde in Ich gehör nur mir (Mijn leven is van mij) waarin Douwes het laatste couplet voor haar rekening nam, in het Nederlands, ze zong die avond ook I belong to me (Ich gehör nur mir), een Engelstalige akoestische versie van Mijn leven is van mij en met Viktor Gernot (Franz-Joseph in de oerproductie in Wenen) Boote in der Nacht (Schepen in de nacht). Ook Maike Boerdam en Maya Hakvoort traden op. Ook zong iedereen der Schleier fällt (De Sluier valt) samen in hun eigen taal en aan het einde in het Duits.

Van deze avond is een cd met de hoogtepunten verkrijgbaar. Naar aanleiding van het jubileum gaf de Oostenrijkse Post ook een postzegel met als motief de musical Elisabeth uit.

• In Duitsland, Oostenrijk en zelfs in Zwitserland is de rol van Elisabeth vaak vertolkt door een Nederlandse (Vlaamse) actrice:

Pia Douwes

Wenen 1992-1994, Essen 2001-2002, Stuttgart 2006, Berlijn 2007-2008, Wenen 2019

Maya Hakvoort

Wenen 1994-1998, Wenen 2003-2005, Wenen 2023

Maike Boerdam

Essen 2002-2003, Stuttgart 2005-2006

Willemijn Verkaik

Thun 2006-2007

Annemieke van Dam

Stuttgart 2005-2008, Berlijn 2008, Zürich 2008-2009, Tournee door Duitsland en Oostenrijk 2009-2010, Tournee door Duitsland en Oostenrijk 2011-2012, Wenen 2012-2014.

• Annemieke van Dam heeft één keer de rol in het Nederlands vertolkt in Antwerpen.
• Toen de musical naar Essen ging, is het liedje Wenn Ich Tanzen Will toegevoegd. Dit liedje is gebruikt bij de uitvoering in Antwerpen. Voor het concert bij de koninklijke paleizen is bij Paleis het Loo en Paleis Soestdijk het liedje hertaald.

 

Mediabestanden die bij dit onderwerp horen, zijn te vinden op de pagina Elisabeth (musical) op Wikimedia Commons.