Das wohltemperierte Klavier
Das wohltemperierte Klavier, BWV 846-893 (Het welgetempereerde (= goed gestemde) klavier, dikwijls afgekort als WTK), is een van de hoofdwerken van Johann Sebastian Bach, geschreven voor klavecimbel, een in zijn tijd gangbaar toetsinstrument. Het wordt tegenwoordig ook vaak op de piano gespeeld.
Het goed gestemde slaat op de in die tijd revolutionaire welgetempereerde stemming van het instrument, een stemming waardoor het mogelijk was om in alle toonsoorten (redelijk) zuiver te spelen.
Opzet
bewerkenHet werk bestaat uit twee cycli, in twee banden daterend uit 1722 resp. 1740-1742, met in ieder boek voor iedere majeur- en mineurtoonsoort een preludium gevolgd door een fuga. Ieder boek bevat derhalve 24 preludia en fuga's. Aan elke set van preludium en fuga is een afzonderlijk nummer in de Bach-Werke-Verzeichnis (BWV) toegekend: band 1 loopt van BWV 846 tot en met 869, band 2 van BWV 870 tot en met 893.
Tabel van de praeludia en fuga's
bewerken| Praeludium en fuga nr |
Toonsoort | Voortekens | aantal stemmen van de fuga |
Praeludium en fuga nr |
Toonsoort | Voortekens | aantal stemmen van de fuga | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| band 1 | band 2 | band 1 | band 2 | |||||||
| 1 | C-majeur | geen | 4 | 3 | 2 | c-mineur | 3♭ | 3 | 4 | |
| 3 | Cis-majeur[2] | 7♯ | 3 | 3 | 4 | cis-mineur | 4♯ | 5 | 3 | |
| 5 | D-majeur | 2♯ | 4 | 4 | 6 | d-mineur | 1♭ | 3 | 3 | |
| 7 | Es-majeur | 3♭ | 3 | 4 | 8 | dis-mineur[3] | 6♯ | 3 | 4 | |
| 9 | E-majeur | 4♯ | 3 | 4 | 10 | e-mineur | 1♯ | 2 | 3 | |
| 11 | F-majeur | 1♭ | 3 | 3 | 12 | f-mineur | 4♭ | 4 | 3 | |
| 13 | Fis-majeur[4] | 6♯ | 3 | 3 | 14 | fis-mineur | 3♯ | 4 | 3 | |
| 15 | G-majeur | 1♯ | 3 | 3 | 16 | g-mineur | 2♭ | 4 | 4 | |
| 17 | As-majeur | 4♭ | 4 | 4 | 18 | gis-mineur | 5♯ | 4 | 3 | |
| 19 | A-majeur | 3♯ | 3 | 3 | 20 | a-mineur | geen | 4 | 3 | |
| 21 | Bes-majeur | 2♭ | 3 | 3 | 22 | bes-mineur | 5♭ | 5 | 4 | |
| 23 | B-majeur | 5♯ | 4 | 4 | 24 | b-mineur | 2♯ | 4 | 3 | |
Vertolkers
bewerkenHet Wohltemperierte Klavier werd aanvankelijk vooral als een nuttige verzameling oefenmateriaal beschouwd, maar toen Bachs muziek in de loop van de 19e eeuw weer in de belangstelling kwam, ontstond er steeds meer waardering voor de uitzonderlijke kwaliteiten van deze compositie als zelfstandig kunstwerk. Tegenwoordig wordt de cyclus algemeen erkend als een van Bachs grote meesterwerken, wat zich uit in het grote aantal vertolkers, zowel op klavecimbel als op piano.
De Zwitserse pianist Edwin Fischer legde tussen 1933 en 1936 als eerste het complete Wohltemperierte Klavier vast op 78 toerenplaten. Sindsdien hebben talloze musici het werk uitgevoerd en opgenomen, onder wie de klavecinisten Wanda Landowska, Ralph Kirkpatrick, Gustav Leonhardt, Richard Egarr, Ton Koopman, Pieter-Jan Belder en Léon Berben en de pianisten Tatjana Nikolajeva, Glenn Gould, Svjatoslav Richter, Maurizio Pollini, András Schiff, Vladimir Ashkenazy, Daniel Barenboim, Angela Hewitt, Keith Jarrett, Ivo Janssen en Pierre-Laurent Aimard. De Amerikaanse Rosalyn Tureck maakte opnamen van het WTK op zowel klavecimbel als piano.
Navolging
bewerkenVeel componisten volgden Bach en componeerden ook een cyclus van 24 preludes en fuga's. Zo liet Dmitri Sjostakovitsj zich in navolging van Vsevolod Zaderatski beïnvloeden door Das wohltemperierte Klavier toen hij in 1950 zijn 24 Preludes en fuga's opus 87 schreef. Hij rangschikte ze echter niet zoals Bach, maar zoals Frédéric Chopin dat met zijn 24 preludes opus 28 had gedaan. Chopin overigens liet zijn preludes niet volgen door een fuga en ook Sjostakovitsj heeft een serie van 24 preludes zonder fuga's gecomponeerd (opus 34).
Literatuur
bewerken- Hans Brandts Buys: Het Wohltemperierte Klavier van Johann Sebastian Bach. Ontstaan, geschiedenis en bouw van het werk benevens bespreking van vele vraagstukken, aanteekeningen en verklaringen ten dienste van luisteraars en bespelers van toetsinstrumenten, bewonderenden ter uitbreiding hunner kennis, onbekenden ter wegwijzing naar deze schatten, voorzien van tabellen en verlucht met vele notenvoorbeelden. Van Loghum Slaterus, Arnhem, 1942.
- Siglind Bruhn: J.S. Bachs Wohltemperiertes Klavier. Analyse und Gestaltung. Edition Gorz, Waldkirch 2006, 4 dln. ISBN 3-938095-05-9 ook online te raadplegen
- Ludwig Czaczkes: Analyse des Wohltemperierten Klaviers. 2 dln. Österreichischer Bundesverlag, Wien 1965.
- Johann Nepomuk David: Das Wohltemperierte Klavier. Der Versuch einer Synopsis. Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1962.
- Alfred Dürr: Johann Sebastian Bach. Das Wohltemperierte Klavier. Bärenreiter, Kassel u. a. 1998; 3e druk 2008. ISBN 978-3-7618-1229-7
- Cecil Gray: The Forty-Eight Preludes And Fugues Of J. S. Bach. Oxford University Press, 1938.
- Hermann Keller: Das Wohltemperierte Klavier von Johann Sebastian Bach. Werk und Wiedergabe. Bärenreiter, Kassel 1965, herdruk 1994, ISBN 3-7618-1200-0
- Ralph Kirkpatrick: Interpreting Bach's Well-Tempered Clavier: A Performer's Discourse of Method, New Haven: Yale University Press, 1987. ISBN 0-300-03893-3
- David Ledbetter: Bach's Well-Tempered Clavier: The 48 Preludes and Fugues. New Haven: Yale University Press, 2002. ISBN 0-300-09707-7
- Fritz Rothschild: A Handbook to the Performances of the 48 Preludes and Fugues of J.S. Bach, Adam & Charles Black, Londen, 1955.
- Yo Tomita, Richard Rastall: The Genesis and Early History of Bach's Well-tempered Clavier, Book II: a composer and his editions, c. 1738-1850. Aldershot, Ashgate, 2 dln., 2008.
Externe links
bewerken- Piano-opname en bladmuziek (Open Well-Tempered Clavier project)
- Discografie Das wohltemperierte Klavier, 1900-1949, 1950-1959, 1960-1969, 1970-1979, 1980-1989, 1990-1999, 2000-2009, 2010-2018
- ↑ De tekst luidt: Das Wohltemperirte Clavier oder Præludia, und Fugen durch alle Tone und Semitonia, so wohl tertiam majorem oder Ut Re Mi anlangend, als auch tertiam minorem oder Re Mi Fa betreffend. Zum Nutzen und Gebrauch der Lehrbegierigen Musicalischen Jugend, als auch derer in diesem studio schon habil seyenden besonderem Zeitvertreib auffgesetzet und verfertiget von Johann Sebastian Bach. p. t: Hochfürstlich Anhalt-Cöthenischen Capel-Meistern und Directore derer Camer Musiquen. Anno 1722.
- ↑ De praeludia en fuga's in Cis-majeur (7♯) worden soms getranscribeerd naar Des-majeur (5♭).
- ↑ Alleen het praeludium van band 1 staat in es mineur, de fuga in dis. Sommige uitgevers kozen ervoor, al of niet stilzwijgend, driemaal naar es-mineur te transcriberen.
- ↑ De praeludia en fuga's in Fis-majeur (6♯) worden soms getranscribeerd naar Ges-majeur (6♭).