Colard Mansion, ook Colart of Collaert (ca. 1430 - ?, na mei 1484), waarschijnlijk in Frankrijk geboren, was in de 15de eeuw in Brugge drukker en uitgever van hoofdzakelijk Franse teksten. Hij werkte samen met de Engels-Brugse drukker William Caxton.
De legende van de gevelde eik. Houtsnede uit de Metamorphoses, gedrukt door Colard Mansion in 1484, waarop rechts zijn portret is weergegeven (de man met de galnoot)Fragment uit Metamorphose, gedrukt door Colard Mansion in 1484. Bewaard in Openbare Bibliotheek Brugge.[1]Het drukkersmerk van Colard Mansion, zoals het gebruikt werd in Ovidius' Methamorphose (1484). Gevonden in OB-Brugge Inc. 3877 (f. [2c6] verso), Openbare bibliotheek Brugge.
Mansion had vanaf 1454 een boekhandel in Brugge. Hij was daarnaast vertaler, bewerker, kopiist en later ook drukker. Hij werd bekend als de eerste drukker van een boek met een kopergravure en als de drukker van het eerste boek in het Frans en van het eerste boek in het Engels.
In de tweede helft van de 15de eeuw kende het handgeschreven boek in Brugge nog heel wat belangstelling. Mansion verwierf veel opdrachten voor handschriften en Bourgondische luxemanuscripten. Bijzondere klanten deden een beroep op hem voor het schrijven of het vertalen van teksten, o.a. Filips de Goede, Filips van Crevecoeur, Filips van Hoorne en Lodewijk van Gruuthuse. Ook Jan Crabbe, abt van de Duinenabdij, bestelde een luxemanuscript bij Mansion, die veel belangstelling toonde voor het humanisme en contacten met Italiaanse scriptoria in Brugge onderhield.
Mansion behoorde tot de eersten in de Nederlanden om de uitvinding van Gutenberg na te volgen. Van de 25 uitgaven die hij in de jaren 1476-1484 drukte, zijn er twee in het Latijn en twee in het Engels, de overige zijn in het Frans. Het zijn meestal de eerste Franstalige uitgaven van teksten die al een Latijnse editie hadden. Vanaf 1470 werden in Parijs voor de Sorbonne Latijnse boeken gedrukt, maar nog voordat Parijs de hele productie in Frankrijk kon veroveren, speelden de steden Genève en Brugge ook al een belangrijke rol in de vervaardiging van Franstalige boeken.
?
Van Mansions drukken zijn vier Bourgondische werken gekend, gedrukt op voor de Nederlanden ongewoon grote vellen papier (38 op 54 cm voor twee bladen, terwijl normaal in de Nederlanden vellen van ca. 31 op 45 cm gebruikt werden). Mansion wilde met zijn gedrukte werken de pracht en praal van de Bourgondische handschriften evenaren.
Hij deed voor de verschillende productiefases van zijn boeken vermoedelijk een beroep op vaste medewerkers, bv. voor de boekverluchting i.s.m. met het atelier van de Meester van het Getijdenboek van Dresden, die in Brugge werkzaam was van 1470 tot 1484. De Metamorfosen (Ovidius) uit 1484 was zijn laatst bekende drukwerk.
In 1484 vertrok Mansion uit Brugge. Hij had tot dan een winkelruimte gehuurd in het beluik van de Sint-Donaaskerk, maar verliet die plots. In de akten van het kapittel van de kerk werd genoteerd Colard Mansion is gevlucht. Mogelijk was het omdat hij in geldnood verkeerde of hij verwikkeld werd in de spanningen die heersten tussen Brugge en aartshertog Maximiliaan. Wellicht week hij uit naar Doornik of naar Amiens, hoewel hierover geen zekerheid is. Waar en wanneer hij overleed is onbekend gebleven.
1479: Opera : De caelesti hyerarchia. De ecclesiastica hyerarchia. De divinis nominibus. De mystica theologia. Epistolae, vertaald uit het Grieks door Ambrosius Traversarius
1480: Art de bien mourir (anoniem), vertaald uit het Latijn
tussen 1477 en 1484: La doctrine de bien vivre en ce monde, Johannes Gerson, vertaald uit het Latijn
voor juni 1481 (Engels): Valere Maxime (het leven van de heilige Sint-Hubertus), opgedragen aan Philips van Hoorne
1482: Dyalogue des creatures, vertaald door Mansion uit het Latijnse Dialogus creaturarum
1484: Ovide moralisé, Franse prozabewerking, eerste uitgave van de Metamorphosen van Ovidius geïllustreerd met houtsneden, uitgave mei 1484[5]
Dit is zijn laatste bekende werk en werd als Bible des poëtes viermaal herdrukt in Parijs tussen 1493 and 1531.
Onbekend tijdstip van uitgave
Distichon van Cato
Les Evangiles des quenouilles (anoniem, circa 1480)
La doctrine de bien vivre en ce monde (of Donat espirituel) door Jean Gerson
La Danse des aveugles door Pierre Michault, secretaris van Karel de Stoute
Invectives contre la secte de Vauderie
Adevineaux amoureux
Incunabels van Mansion zijn verspreid over collecties in West-Europa, de grootste verzamelingen bevinden zich in Parijs en in de Openbare Bibliotheek van Brugge, waar 16 exemplaren van 10 verschillende werken bewaard worden.[6]
In de tentoonstelling Haute Lecture by Colard Mansion: vernieuwing van tekst en beeld in middeleeuws Brugge zijn voor het eerst in de geschiedenis alle edities van Mansion samengebracht. Dit is mogelijk geworden door de nauwe samenwerking tussen de Openbare Bibliotheek Brugge en Musea Brugge. Ook de medewerking van de Bibliothèque Nationale de France in Parijs is van onschatbare waarde geweest. Deze bibliotheek bezit wereldwijd de meest uitgebreide collectie Mansion-incunabelen en participeert met deze verzameling wiegendrukken volop in de tentoonstelling. Haute Lecture is een open luik naar de bruisende internationale boekenwereld in het laatmiddeleeuwse Brugge. De expo brengt evenzeer het verhaal van het vallen en opstaan van de beginnende Brugse boekdrukkunst. Boekdrukkers en kunstenaars werkten samen, inspireerden elkaar, behaalden grote successen, maar gingen soms ook de mist in. In deze tijd van innovatie was Colard Mansion op zoek naar schaalvergroting. Met één been stond Mansion in de manuscriptentraditie, met het andere engageerde hij zich in de ontwikkeling van het gedrukte boek. De tentoonstelling werd gehouden van 1 maart tot en met 3 juni 2018 in het Groeningemuseum in Brugge.[7]
(cat.) De vijfhonderdste verjaring van de boekdrukkunst in de Nederlanden, 1973
(cat. tentoonstelling) Willian Caxton. An exhibition to commemorate the quincentenary of the introduction of printing into England, uitgave door The British Library, 1976, blz. 30 en 35.
(cat. tentoonstelling) Th. KREN en Scot MC KENDRICK (eds), Illuminating the Renaissance - The triumph of Flemish manuscript painting in Europe, Los Angeles (J. Paul Getty Museum) en Londen (Royal Academy of Arts), 2003, ISBN 9780892367030
(cat. tentoonstelling) Evelien HAUWAERTS, Evelien DE WILDE en Ludo VANDAMME (eds), Colard Mansion. Incunabula, Prints and Manuscripts in Mediëval Bruges, Musea Brugge, 2018, ISBN 97861614391 (In het cultureel tijdschrift Brugge die Scone werd in maart 2018 een blaam uitgereikt aan het stadsbestuur en de museumdirectie van Brugge, omdat de catalogus uitsluitend in het Engels werd uitgegeven, met artikels en bijdragen hoofdzakelijk vertaald uit het Nederlands).
Ludo VANDAMME, Haute lecture by Colard Mansion, in: Brugge die Scone, 2018.
