Pandemie

Een pandemie is een epidemie van een besmettelijke ziekte, op wereldwijde schaal. Het woord is een neologisme, afgeleid van de Oudgriekse woorden: παν (pan) geheel, en δῆμος (dêmos) volk.

Veroorzakers van een pandemie

Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) kan een pandemie ontstaan wanneer aan de volgende drie eisen is voldaan:

het opkomen van een ziekte die nieuw is voor de populatie
de ziekte infecteert mensen en veroorzaakt zware klachten
de ziekte verspreidt zich gemakkelijk onder de bevolking

Een ziekte die wijdverspreid is of veel mensen doodt is niet per definitie pandemisch; de ziekte moet daarvoor ook infecterend zijn. Zo is kanker een ziekte die veel doden veroorzaakt, maar niet van mens op mens overdraagbaar is, en daarmee geen pandemische ziekte.

Factoren die een rol spelen bij het samenspel van mens, dier en omgeving bij een pandemie:^[1]

Demografie
Consumptie
Gezondheidssystemen
Klimaat
Grondgebruik
Dieren in het wild
Handel
Landbouwpraktijk
Toerisme
Economische kracht
Reizen

Toename risico op pandemieën in de 21e eeuw

Viroloog Marion Koopmans (Erasmus MC) waarschuwde in 2018 voor de toenemende kans op pandemieën.^[2]

Virussen verspreiden zich namelijk gemakkelijker en beter door:

bevolkingsgroei en verstedelijking en het ontstaan van vele megasteden;
toename van de voedselproductie en veehouderij;
wereldwijd reizen en handelen;
de vergrijzing;
veranderingen in het klimaat en in ecosystemen (zie ook Opwarming van de Aarde).

Zes pandemische fases, zoals gehanteerd door de WHO

De WHO hanteert zes verschillende 'pandemische fases' om de verspreiding van ziektes te classificeren.

Hieronder een overzicht van die fases, in het geval van griepvirussen:

Pandemie-alarmfases van de WHO^[3]
Fase	Beschrijving
1	Er circuleren geen dierlijke griepvirussen waarvan bekend is dat ze infecties veroorzaken bij mensen.
2	Van een dierlijk griepvirus is bekend dat het een infectie heeft veroorzaakt bij een mens. Het virus wordt daarom als een mogelijke veroorzaker van een pandemie gezien.
3	Een dierlijk of menselijk-dierlijk griepvirus heeft enkele gevallen of kleine clusters van besmetting veroorzaakt bij mensen. Er is geen sprake van grootschalige overdracht van het virus van mens op mens.
4	Van het dierlijke of menselijk-dierlijke griepvirus is bevestigd dat er sprake is van overdracht van mens op mens, wat betekent dat de kans op een uitbraak zeer aanwezig is. Fase 4 betekent een significante verhoging van het risico op een pandemie, maar een pandemie is nog niet onvermijdelijk.
5	Hetzelfde griepvirus heeft uitbraken veroorzaakt in twee of meer landen in dezelfde WHO-regio.^[4] Deze fase geeft aan dat een pandemie waarschijnlijk is.
6	Naast de criteria van fase 5 heeft het griepvirus een uitbraak veroorzaakt in minstens een ander land in een andere WHO-regio. Deze fase geeft aan dat er sprake is van een pandemie.^[4]
Post-piekperiode	Het aantal ziektegevallen daalt in de meeste landen. Aangezien pandemieën vaak in golven optreden is het niet ondenkbaar dat het aantal ziektegevallen vervolgens weer gaat stijgen.
Post-pandemische periode	De activiteit van de virussen is terug op het normale niveau.

Lijst van pandemieën

Historische pandemieën

Pest: van de 14e tot de 19e eeuw endemisch in Europa en soms pandemisch
- Pest van Justinianus: 541-543
- Zwarte Dood: 1347-1352
- Derde pestpandemie: 1895-1912

Moderne influenza-pandemieën

Hieronder een lijst met de belangrijkste moderne influenza-pandemieën.^[5]^[6]^[7]

Russische griep (1889-1890)
Spaanse griep (1918-1920), verspreidde zich wereldwijd en veroorzaakte 500 miljoen zieken en 20 tot mogelijk 100 miljoen doden.
Aziatische griep (1957) met een miljoen doden.
Hongkonggriep (1968) met 700.000 doden.
Mexicaanse griep (van 11 juni 2009 tot augustus 2010) met ten minste 13.763 doden.

Huidige pandemieën

COVID-19 – Op 11 maart 2020 stelde de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) officieel vast dat de uitbraak van het nieuwe SARS-CoV-2-virus tot een pandemie had geleid.^[8] Begin maart 2022 werd het aantal van 6 miljoen doden wereldwijd gepasseerd.^[9]
Hiv/aids – Hoewel de WHO de term ‘wereldwijde epidemie’ gebruikt om hiv te beschrijven,^[10] gebruiken sommige wetenschappers de term 'pandemie'.^[11]

Media

In 2018 zette de Britse wiskundige Hannah Fry voor BBC Four een grootschalig, app-gestuurd sociaal experiment op om de verspreiding van een pandemie in kaart te brengen. Het project resulteerde in de documentaire Contagion! The BBC Four Pandemic.^[12] Het ontstaan van de coronapandemie vertoonde gelijkenis met haar experiment. ^[13]

Zie ook

Externe link

Zijn wij wel goed voorbereid op een pandemie? – Universiteit van Nederland

Bronnen, noten en/of referenties

↑ Preparing for Emerging Zoonotic Viruses
↑ Zijn wij wel goed voorbereid op een pandemie?. Universiteit van Nederland (26 november 2018).
↑ (en) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2691422
↑ ^a ^b De WHO onderscheidt een zestal regio's: de Afrikaanse regio, de regio van het oostelijke Middellandse Zeegebied, de regio van de Amerika's, de Europese regio, de regio van Zuidoost-Azië en de West-Pacifische regio.
↑ (August 2002). Realities and enigmas of human viral influenza: pathogenesis, epidemiology and control. Vaccine 20 (25–26): 3068–87. ISSN: 0264-410X. PMID 12163258. DOI: 10.1016/S0264-410X(02)00254-2.
↑ (October 2006). A History of Influenza. J Appl Microbiol 91 (4): 572–79. PMID 11576290. DOI: 10.1046/j.1365-2672.2001.01492.x.
↑ Ten things you need to know about pandemic influenza. World Health Organization (14 October 2005). Gearchiveerd op 23 september 2009. Geraadpleegd op 26 september 2009.
↑ WHO bestempelt corona-uitbraak officieel als pandemie, NU.nl, 11 maart 2020
↑ (en) COVID Live – Coronavirus Statistics. worldometer. Geraadpleegd op 23 maart 2022.
↑ WHO HIV/AIDS Data and Statistics. Geraadpleegd op 12 april 2020.
↑ Cohen, MS, Hellmann, N, Levy, JA (April 2008). The spread, treatment, and prevention of HIV-1: evolution of a global pandemic. The Journal of Clinical Investigation 118 (4): 1244–54. PMID 18382737. PMC 2276790. DOI: 10.1172/JCI34706.
↑ (en) Contagion! The BBC Four Pandemic. BBC Four.
↑ Jan Stevens, Hannah Fry organiseerde de algemene repetitie voor corona: 'Het kon nog véél erger'. Knack (14 april 2020). Geraadpleegd op 22 april 2020.

[1] Preparing for Emerging Zoonotic Viruses

[2] Zijn wij wel goed voorbereid op een pandemie?. Universiteit van Nederland (26 november 2018).

[3] (en) https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC2691422

[WHOregio-4] De WHO onderscheidt een zestal regio's: de Afrikaanse regio, de regio van het oostelijke Middellandse Zeegebied, de regio van de Amerika's, de Europese regio, de regio van Zuidoost-Azië en de West-Pacifische regio.

[5] (August 2002). Realities and enigmas of human viral influenza: pathogenesis, epidemiology and control. Vaccine 20 (25–26): 3068–87. ISSN: 0264-410X. PMID 12163258. DOI: 10.1016/S0264-410X(02)00254-2.

[6] (October 2006). A History of Influenza. J Appl Microbiol 91 (4): 572–79. PMID 11576290. DOI: 10.1046/j.1365-2672.2001.01492.x.

[7] Ten things you need to know about pandemic influenza. World Health Organization (14 October 2005). Gearchiveerd op 23 september 2009. Geraadpleegd op 26 september 2009.

[8] WHO bestempelt corona-uitbraak officieel als pandemie, NU.nl, 11 maart 2020

[9] (en) COVID Live – Coronavirus Statistics. worldometer. Geraadpleegd op 23 maart 2022.

[10] WHO HIV/AIDS Data and Statistics. Geraadpleegd op 12 april 2020.

[Cohen2008-11] Cohen, MS, Hellmann, N, Levy, JA (April 2008). The spread, treatment, and prevention of HIV-1: evolution of a global pandemic. The Journal of Clinical Investigation 118 (4): 1244–54. PMID 18382737. PMC 2276790. DOI: 10.1172/JCI34706.

[12] (en) Contagion! The BBC Four Pandemic. BBC Four.

[knackfry-13] Jan Stevens, Hannah Fry organiseerde de algemene repetitie voor corona: 'Het kon nog véél erger'. Knack (14 april 2020). Geraadpleegd op 22 april 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]