Dodo
| Dodo Status: Uitgestorven (1681)[1] | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||
| Een reconstructie van de dodo. | |||||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| Soort | |||||||||||||||
| Raphus cucullatus Linnaeus, 1758 | |||||||||||||||
| [[Bestand: | |||||||||||||||
| Voormalig leefgebied: Mauritius | |||||||||||||||
Afbeeldingen op  Wikimedia Commons
| |||||||||||||||
Dodo op  Wikispecies
| |||||||||||||||
| |||||||||||||||
De dodo (Raphus cucullatus) was een loopvogel op het eiland Mauritius. Het dier was ongeveer een meter hoog en kon venijnig van zich afbijten met zijn grote snavel. Verder was hij vrij hulpeloos. Hij kon niet vliegen en leefde van fruit en planten, mogelijk ook kleine prooidieren en had geen natuurlijke vijanden.
Een duif
De dodo behoort samen met de Rodrigues solitaire (Pezophaps solitaria) tot de Raphidae, een vogelfamilie uit de orde Columbiformes (duiven en dodo's).
Onderzoekers van de Universiteit van Oxford (Engeland) hebben in 2002 genetische monsters genomen van overblijfselen van de dodo, de Rodrigues solitaire en 35 nog voorkomende duivensoorten; zij wilden de stamboom van deze dieren ontdekken. Het onderzoek bevestigde dat de dodo en de Rodrigues solitaire elkaars nauwste verwanten waren. Verrassender was de uitkomst dat de dodo en de Rodrigues solitaire diep genesteld waren in de duivenfamilie. Met andere woorden, sommige vliegende duivensoorten waren nauwer verwant aan de dodo dan aan andere vliegende duivensoorten. De dodo en de Rodrigues solitaire zijn het meest verwant aan de manenduif (Caloenas nicobarica), een duif uit Zuidoost-Azië. Bijna net zo nauw verwant zijn de kroonduiven (Goura sp.) uit Nieuw-Guinea. Weer een andere verwant van de dodo is de Tandduif (Didunculus strigirostris), met haar dodo-achtige snavel.[1]
Evolutie
Onderzoek heeft aangetoond dat de proto-dodo/solitaire en de voorouder van het duivengeslacht Caloenas uit elkaar gingen in het midden tot late Eoceen (rond 43 Ma). De dodo en de solitaire gingen uit elkaar in het late Oligoceen (rond 26 Ma). Deze data zijn interessant, omdat ze veel verder terugliggen dan de eilanden Mauritius en Rodrigues. Geologisch bewijs laat zien dat Mauritius ontstond uit een reeks vulkaanuitbarstingen, waarvan de oudste plaatsvond rond 7 Ma. Rodrigues werd pas rond 1,5 Ma gevormd. De genetische afstand tussen de dodo en de Rodrigues solitaire kan dus niet ontstaan zijn door isolatie op de twee eilanden.
Boringen in de zee hebben laten zien dat onderzeese heuvelruggen rond het Mascarenen-Plateau in het late Oligoceen boven de zeespiegel uitkwamen en daarna langzaam zonken. Onmiddellijk valt op dat de tijd waarin de dodo en de solitaire uiteengingen, overeenkomt met het eerste bewijs van land in de Mascarenen-eilandengroep. Dit geeft aanleiding tot het vermoeden dat de soorten op vroegere eilanden ontstaan zijn, voordat ze hun weg vonden naar Mauritius en Rodrigues. De dodo en de Rodrigues solitaire bereikten de eilanden door de lucht, waar ze later allebei, onafhankelijk van elkaar, evolueerden tot niet-vliegende vogels.
Verdwijning
De eerste vermelding van de dodo kwam in 1507 van Portugese zeelieden onder leiding van Kapitein Pedro de Mascarenhas. Het eiland Mauritius bleef onbewoond totdat de Nederlanders het eiland in 1638 koloniseerden. Ze noemden het eiland naar prins Maurits, de zoon van Willem van Oranje.
De dodo was slecht bestand tegen de gevolgen van de kolonisatie. Er zijn veel verhalen in omloop dat dodo's in groten getale door de matrozen als etenswaar van het eiland gehaald zijn, maar de archeologische en historische bronnen spreken dat tegen. De Nederlanders noemden hem de walgvogel, omdat het vlees na twee dagen koken nog steeds niet eetbaar was. Ook in het afval van het Nederlandse fort is geen dodo-bot te vinden, wel allerlei botten van door de kolonisten ingevoerde diersoorten zoals varkens en geiten. Waarschijnlijk is het dier vooral uitgestorven omdat de dieren die met de schepen meekwamen, zoals ratten de dodo het leven, bijvoorbeeld het nestelen, onmogelijk maakten. De ratten hebben waarschijnlijk de eieren van de dodo opgegeten.
De laatste waarnemingen van de dodo zijn gedaan in 1662, 1638, 1631, 1628, 1627, 1611, 1607, 1602, 1601 en 1598. Een ontsnapte slaaf, Simon genaamd, beweerde dat hij nog in 1674 een dodo gezien had. Het laatste verslag van levende dodo's stamt uit 1681, toen Benjamin Harry, de eerste stuurman van de Berkeley Castle, met zijn schip bij Mauritius aanlegde. Er zijn twijfels over de betrouwbaarheid van deze latere waarnemingen. De Franse Hugenoot François Leguat, die in 1693 op Mauritius aankwam, maakte in zijn verslag geen melding meer van de dodo, zodat we kunnen aannemen dat hij toen verdwenen was.[2][3]
Als datum van uitsterven wordt het vaakst 1662 genoemd, toen de dodo op een eilandje bij Mauritius werd waargenomen door Volkert Evertsz. De dodo moet toen al erg zeldzaam geweest zijn, aangezien een eerdere waarneming 24 jaar eerder was gedaan. Maar de dodo overleefde waarschijnlijk nog een tijdlang na 1662 zonder dat iemand er een zag. Ook wordt vaak het jaartal 1681 genoemd voor het uitsterven. De wetenschappers David Roberts en Andrew Solow schreven in 2003 in het blad Nature dat ze een statistische methode ontwikkeld hadden waarmee berekend kon worden hoe lang een soort waarschijnlijk overleefde na de laatste waarneming. Ze gebruikten de tien laatste waarnemingen van de dodo en kwamen tot de conclusie dat de dodo waarschijnlijk pas rond 1690 uitgestorven is. [4][5]
Overblijfselen
Het opmerkelijke is dat van vele uitgestorven vogelsoorten er een geprepareerde vogel aanwezig is (opgezette vogel of balg). Van de dodo is er echter geen enkele bewaard gebleven; alleen diverse botjes resteren. In het universiteitsmuseum voor natuurlijke historie in het Engelse Oxford, bevindt zich de enige intacte dodokop in de wereld, maar deze is voor het publiek niet te bezichtigen. Er zit gedroogd vel rondom deze kop, en een complete poot is nog aanwezig. Deze overblijfselen zijn afkomstig van het ooit opgezette exemplaar in het Ashmolean Museum in Oxford. Dat exemplaar werd in opdracht van de directeur in 1755 nagenoeg geheel verbrand; alleen de kop en de poot zijn dus nog over. In Kopenhagen bevindt zich nog een beroemde schedel. Het Nationaal Natuurhistorisch Museum in Leiden bezit negentiende-eeuwse afgietsels van zowel de poot uit Oxford als de schedel uit Kopenhagen. Tevens heeft dit museum twee dijbenen, vier scheenbenen en vier middenvoetsbeentjes in zijn bezit.
Het East-London Museum in Zuid-Afrika is in het bezit van een origineel dodo-ei, dat echter in het archief wordt bewaard. In het museum wordt een replica tentoongesteld.
We kunnen alleen via de overblijfselen, beschrijvingen, tekeningen en schilderijen een idee krijgen hoe een dodo er ongeveer uit gezien kan hebben. Bovenstaande tekening is ook speculatief, daar geen enkel schilderij een exacte overeenkomst toont met een andere weergave.
In oktober 2005 vonden enkele Nederlandse en plaatselijke onderzoekers in Mauritius vele honderden botten en resten van het milieu waar de dodo in geleefd zou hebben; die vondsten waren circa 2000 tot 3000 jaar oud. Hiermee zou voor het eerst een beeld geschetst kunnen worden van de leefwijze van de dodo.[6] Van 2 juni tot 3 juli 2006 graaft een team van Nederlandse, Britse en plaatselijke biologen, geologen en archeologen op Mauritius naar botten van de dodo. Doel van de expeditie is een reconstructie te maken van de wereld waarin de dodo leefde voordat de westerse mens voet aan land zette op Mauritius en de dodo uitroeide. De expeditie moet meer licht werpen op de oorzaken van het verdwijnen van de dodo en zijn ecosysteem.[7] Op 23 juni 2006 werd bekendgemaakt dat er een compleet skelet van een onderlichaam van een dodo gevonden is, alsmede veel omgevingsmateriaal. Er is zeer goede hoop dat in het gebied een volledig dodoskelet gevonden zal worden.
Dodoboom
Er werd voorheen gedacht dat een op Mauritius voorkomende boom, de Sideroxylon grandiflorum, aan het uitsterven was na de verdwijning van de dodo. Pas na het passeren van het spijsverteringskanaal zouden de zaden kunnen ontkiemen en deze verspreidingsrol zou de Dodo altijd hebben vervuld. Deze veronderstelde rol van de dodo in het ecosysteem zou daarna zijn vervangen door geïntroduceerde kalkoenen.
Deze theorie dat de dodo nodig was voor de succesvolle uitzaaiing van de boom, werd bedacht door Stanley Temple. Later is hierover uitgebreid debat geweest, en andere geleerden meenden dat de achteruitgang van de boom overdreven was of dat ook andere uitgestorven dieren de zaden verspreidden.
Er bestaat geen bewijs dat de zaden van de Sideroxylon grandiflorum eerst door het spijsverteringskanaal van de dodo moesten om te kunnen ontkiemen. Er zijn Sideroxylon grandiflorum-bomen die ontkiemden na de uitsterving van de dodo. De bomen zijn op Mauritius niet eens zeldaam. Het verhaal van de boom en de dodo, dat voor het eerst bedacht werd in het begin van de jaren zeventig van de vorige eeuw, berust naar nu blijkt, niet op waarheid.
Literatuur en trivia
- De dodo komt voor in het derde hoofdstuk van Alice's Adventures in Wonderland door de Britse schrijver Lewis Carroll.
- Jan Wolkers schreef een boek met de titel De walgvogel.
- De schrijver Boudewijn Büch was gefascineerd door de dodo en legde tijdens zijn leven een verzameling aan van naar eigen zeggen alle boeken die er ooit over de dodo geschreven zijn.
- In mei 2003 verscheen een biografie van de dodo door Jan den Hengst: De Dodo, portret van een pechvogel.
Bronnen
- ^ BBC News. 2003. "Scientists pinpoint dodo's demise". (http://news.bbc.co.uk/1/hi/sci/tech/3281323.stm) Downloaded on 01 February 2006.
- Fuller, E. 2000. Extinct birds. Oxford University Press, Oxford.
- Maas, P. 2006. Dodo - Raphus cucullatus. The Extinction Website.
- ^ Naturalis. 2005. "New Dodo bones discovered on Mauritius". Press Release (23 December 2005). Leiden, The Netherlands.
- ^ Naturalis. 2006. "Nieuwe Dodo-expeditie: Nederlands initiatief en interactief". Persbericht, 22 mei 2006. Leiden, Nederland.
- ^ Roberts, D.L., Solow, A.R. 2003. "Flightless birds: When did the dodo become extinct?" Nature 426, 245-245. Brief Communications.
- ^ Shapiro, B., Sibthorpe, D., Rambaut, A., Austin, J., Wragg, GM., Bininda-Emonds, O.R.P., Lee, P.L.M., Cooper, A. 2002. "Flight of the Dodo". Science 295, 1683.
- ^ Staub, F. 1996. "Dodos and Solitaires, Myths and Reality". Proceedings of the Royal Society of Arts & Sciences of Mauritius, vol 6, pp.89-122.
- Van den Hoek Ostende, L.W. 1999. Dodo - The archetype of an extinct animal. 300 Pearls - Museum highlights of natural diversity. Downloaded on 1 February 2006.
Externe links
- The Extinction Website (Nederlands & Engels)
- Naturalis (Nederlands)