Kolonialisme

Kolonialisme betekent et stichten, oonderhoolden, oetbreaden en weenst halen van ne kolonie op een aander groondgebeed as et egene. Met et woard wörd ook wal es een antal skelle sosjale verbaanden bedoold tusken den kolonialen macht en de inheemse volker in et koloniseerde gebeed.

Koloniseren betekent et oetbreaden van groondgebeed duur nen zelfregearenden stoat. In et verleden besleut de koloniseerder vake oawer et lot van de inheemse volker, of ze verplaatst of zelfs ummebracht wörden. Doarduur hef kolonialisme nen slechten naam ekregen. Stoaten dee as koloniseert, besteurt duur mekaar de middelen, et waark, en de maarkt van de kolonie. Wiedters köant ze staarken invlood hebben op de wieze woarop as de inheemse leu met mekaar mut umme goan, wat ze mut geleuwen en wat vuur ne sproake of ze kuieren mut. Bie kolonisasie kan noar ne oawertuging of ne riege geleuwe wezen wörden um et systeem good te kuieren. Duurdet koloniseerders meanden at de egene kiek op et leawen en et geleuf de juuste is, konnen ze et good kuieren. In wat laanden wör et zelfs as plicht ezeen um neet-blaanke volker "ne fatsoenlike beskawing" bie te brengen. Dit wör in et Engels de white man's burden (de last van den blaanken) eneumd.

In Europa warren verskeadene laanden tusken et 16de en 20ste joarhoonderd drok met opzetten van kolonies in Azië, Afrika en Amerika. Bie den anvaank was et bedoold um de egene ekonomie te verstaarken ten koste van de tegenstaanders. Doarumme meugen de kolonies eerst eankel haandel driewen met et moderlaand. Tegen et middeln van et 19de joarhoonderd gavven et staarke Britse Riek et merkantilisme en haandelsverboden op. Zee kömmen met et vrieje haandels-idee, zoonder alle verboden en tarieven.