Sorċid

Sorċid
	Soricidae spp.; Sorex araneus (quddiem) u Crocidura russula (fl-isfond)
Klassifikazzjoni xjentifika
Renju:	Animalia;
Phylum:	Chordata;
Sottodiviżjoni:	* Crocidurinae Myosoricinae; Soricinae; ;
Klassi:	Mammalia;
Infraklassi:	Eutheria;
Superordni:	Laurasiatheria;
Ordni:	Soricomorpha;
Familja:	Soricidae; G. Fischer, 1814

Is-Sriċed jew Sorċidi (Soricidae) huma familja ta' mammiferi sorikomorfi msejħin komunement ġrieden ta' ġeddumhom twil jew ġrieden ta' ħalqhom twil.^[1])

Deskrizzjoni

Is-sriċed huma mammiferi żgħar li jixbħu l-ġurdien, jiġu mit-talpa u huma karatterizzati b'geddum twil bil-ponta u suf artab u bellusi ta' lewn kannella-griż. Għalkemm minn barra jidher qisu ġurdien b'imnieħru twil, is-sorċid mhuwiex roditur: il-familja tas-sriċed tappartieni għall-ordni tas-sorikomorfi. Is-sriċed għandhom ħames swaba' f'saqjhom waqt li r-rodituri għandhom erbgħa. Ma rridux inħalltuhom mat-Tupaiidae u Macroscelididae li jappartienu għall-ordnijiet oħra.

Is-sriċed huma żgħar, il-parti l-kbira huma daqs ġurdien. L-ikbar speċi hi dik tas-Suncus murinus tal-Asja tropikali li huma 15 ċm twal u jiżnu 100 gramma, waqt li l-iżgħar hi dik tas-Suncus etruscus li huma 3.5 ċm twal u jiżnu 2 grammi u li huma l-iżgħar mammiferi ħajjin li nafu bihom.

L-10% tal-massa tas-sriċed hi kkonċentrata f'moħħu, u għalhekk għandu rapport moħħ/massa tal-ġisem relattivament għoli.

Distribuzzjoni

Is-sriċed huma mifruxin ma' kważi d-dinja kollha, barra Ginea l-Ġdida, l-Awstralja u New Zealand, waqt li fl-Amerika t'Isfel jgħixu biss fil-parti tat-Tramuntana. Il-familja tas-sriċed fiha xi 376 speċi, ir-raba' l-ikbar numru fost il-mammiferi, wara il-Muridae, Cricetidae u Vespertilionidae.

Bijoloġija

Ġeneralment is-sriċed huma annimali tal-art li jieklu ż-żerriegħa, insetti, dud u varjetà kbira ta' ikel fil-weraq u l-veġetazzjoni folta, oħrajn jispeċjalizzaw f'li jixxabtu mas-siġar jew jgħixu taħt l-art jew taħt il-borra jew isibu l-ikel mill-ilma.

Għandhom għajnejhom żgħar, imma jisimgħu u jxommu ħafna. Huma attivi żafna u jieklu ħafna, b'metaboliżmu għoli iżjed mis-soltu. Is-sriċed kuljum jieklu kwantità ta' ikel ekwivalenti għal 80-90% tat-toqol ta' ġisimhom. Ma jibernawx.

Waqt li r-rodituri għandhom inċisivi li jibqgħu jikbru matul ħajjithom kollha, snien is-sriċed jittiklulhom il-ħin kollu, problema kbira għalihom għax jitilfu s-snien tal-ħalib qabel jitwieldu u hekk ikollhom sett wieħed biss x'jużaw.

Is-sriċed jiddefendu t-territorju tagħhom: ikeċċu l-għedewwa u jaċċettaw il-kumpanija biex jgħammru biss. Ħafna jħaffru taħt l-art biex jaħżnu l-ikel jew biex jaħarbu mill-predaturi.

Il-mara tista' twelled għaxar darbiet fis-sena, it-tqala tieħu minn 17 sa 32 jum. Il-mara spiss tibqa' tqila fil-jiem wara li twelled u bil-ħalib matul it-tqala, u l-frieħ jinfatmu meta jitwieled il-boton ta' wara. Is-sriċed għandhom għomor medju ta' bejn 12 u 30 xahar.

Is-sriċed għandhom karatteristiċi mhux tas-soltu għall-mammiferi: xi speċi huma velenużi waqt li oħrjan jużaw l-ekolokazzjoni, kif jagħmlu l-friefet il-lejl u l-balieni bis-snien. Kontra l-parti l-kbira tal-mammiferi, dawn huma mogħnija bl-għadam żigomatiku.

Tassonomija

Hemm 376 speċi ta' sriċed f'26 ġeneru, miġburin fi tliet sottofamilji: Crocidurinae, Myosoricinae u Soricinae. Barra minn hekk il-familja fiha wkoll is-sottofamilji estinti Limnoecinae, Crocidosoricinae, Allosoricinae u Heterosoricinae.

Familja Soricidae
- Sottofamilja Crocidurinae
  - Crocidura
  - Diplomeson
  - Feroculus
  - Paracrocidura
  - Ruwenzorisorex
  - Scutisorex
  - Solisorex
  - Suncus
  - Sylvisorex
- Sottofamilja Myosoricinae
  - Congosorex
  - Myosorex
  - Surdisorex
- Sottofamilja Soricinae
  - Tribù Anourosoricini
    - Anourosorex
  - Tribù Blarinellini
    - Blarinella
  - Tribù Blarinini
    - Blarina
    - Cryptotis
  - Tribù Nectogalini
    - Chimarrogale
    - Chodsigoa
    - Episoriculus
    - Nectogale
    - Neomys
    - Nesiotites
    - Soriculus
  - Tribù Notiosoricini
    - Megasorex
    - Notiosorex
  - Tribù Soricini
    - Sorex

Speċi li jgħixu f'Malta u Għawdex

Ġurdien ta' geddumu twil
Crocidura sicula
Ġurdien ta' ħalqu twil
Suncus etruscus

Biblijografija

Wilson, D. E.; Reeder, D. M. Mammal Species of the World, 3rd edition, Johns Hopkins University Press, ISBN 0-8018-8221-4

Noti

^ F'Malta u Għawdex jgħixu żewġ speċi: Crocidura sicula (Ġurdien ta' geddumu twil) u Suncus etruscus (Ġurdien ta' ħalqu twil). Però l-ismijiet bil-Malti mhux dejjem konsistenti u jistgħu jinqalbu jew jintużaw għat-tnejn.

[1] F'Malta u Għawdex jgħixu żewġ speċi: Crocidura sicula (Ġurdien ta' geddumu twil) u Suncus etruscus (Ġurdien ta' ħalqu twil). Però l-ismijiet bil-Malti mhux dejjem konsistenti u jistgħu jinqalbu jew jintużaw għat-tnejn.

[1]