Bahasa Ede
| Bahasa Ede | |
|---|---|
| Klei Êđê | |
| Asli kepada | Vietnam |
| Etnik | Orang Ede |
Penutur bahasa | 180,000 di Vietnam (2007) |
Austronesia
| |
| Rumi | |
| Kod bahasa | |
| ISO 639-3 | Salah satu:rad – Radeibh – Bih |
| Glottolog | rade1240 Radebiha1246 Bih |
| ELP | Bih |
Bahasa Ede (bahasa Ede: klei Êđê; bahasa Vietnam: tiếng Ê-đê atau tiếng Ê Đê) ialah ahli dalam keluarga bahasa Austronesia di selatan Vietnam. Mungkin terdapat beberapa penutur di Kemboja. Ia merupakan ahli subkumpulan keluarga bahasa Cam, dan berkait rapat dengan bahasa Cam di tengah Vietnam.[1]
Loghat
[sunting | sunting sumber]Doan Van Phuc (1998:24)[2] menyenaraikan sembilan loghat bahasa Ede. Mereka dituturkan kebanyakannya di Wilayah Daklak di rantau Tanahtinggi Tengah di Vietnam.
- Bahasa Kepa: dituturkan di seluruh Buon Ma Thuot
- Bahasa Krung: dituturkan di Eahleo dan Krong Nang; sesetengah orang Krung juga tinggal dalam kalangan orang Carai di Wilayah Carai
- Bahasa Adham: dituturkan di Krong Buk, Krong Nang, dan Eahleo
- Bahasa Ketul: dituturkan di Krong Bong dan bahagian selatan Krong Pak
- Bahasa Drao (Kodrao): dituturkan di Medrak (di perpekanan Krong Jing, Kuemta dan Eatrang)
- Bahasa Blo: dituturkan di Medrak (penduduk kecil)
- Bahasa Epan: dituturkan di Medrak (penduduk kecil)
- Bahasa Medhur: dituturkan di Eakar dan Medrak; juga di Wilayah Carai dan Wilayah Puen
- Bahasa Bih: dituturkan di Krong Ana dan di bahagian selatan Buon Ma Thuot
Bahasa Bih, yang mempunyai kira-kira 1,000 penutur, mungkin merupakan bahasa yang terasing.[3] Tam Nguyen (2015) melaporkan hanya terdapat 10 penutur bahasa Bih daripada populasi etnik kira-kira 400 orang.
Subkumpulan baka (patrilineal) orang Ede yang dikenali sebagai Hmok atau Hmok Pai ditemui di kawasan Buon Ma Thuột (Phạm 2005:212).[4]
Pengelasan
[sunting | sunting sumber]Đoàn Văn Phúc (1998:23) [2] menyediakan klasifikasi berikut untuk loghat Ede. Đoàn (1998) juga menyediakan senarai kosa kata 1,000 perkataan untuk kesemua sembilan loghat Ede.
- Kawasan 1
- Kawasan 1.1 : Krung, Kepa, Adham
- Kawasan 1.2 : Drao. Epan, Ketul
- Blo (campuran kawasan 1.1 dan 1.2, serta Medhur)
- Kawasan 2
- Medhur
- Bih
Đoàn Văn Phúc (1998:23) [2] memberikan peratusan kognat berikut yang membandingkan antara bahasa Kepa dengan lapan loghat Ede yang lain, dengan bahasa Bih sebagai loghat yang paling berbeza.
| Loghat | Peratusan kognat dengan bahasa Kepa (%) |
|---|---|
| Bahasa Krung | 85.5 |
| Bahasa Adham | 82.0 |
| Bahasa Ketul | 82.0 |
| Bahasa Medhur | 80.0 |
| Bahasa Blo | 82.0 |
| Bahasa Epan | 85.0 |
| Bahasa Drao | 81.0 |
| Bahasa Bih | 73.0 |
Kosa kata
[sunting | sunting sumber]| Bahasa Ede | Maksud |
|---|---|
| Khoa sang | Orang yang paling tua/atas dari segi umur dan kuasa |
| Dega | Protestan Kristian (satu perkataan identiti E-de) |
| Ih | awak/kamu |
| Ung | suami |
| Ñu | dia |
| Diñu | mereka |
| Drei | kita |
| Khap | cinta |
| Bi êmut | benci |
| idai | adik |
| ami | ibu/emak |
| yah | nenek/nek |
| ae | datuk/atuk |
| Ama | ayah/bapa/bapak |
| Jhat | hodoh, buruk |
| Siam | cantik |
| Siam mniê | gadis cantik |
| Jak | baik |
| Khap | cinta |
| Brei | beri |
| Djŏ | benar |
| Nao | pergi |
| Kâo | saya/aku |
| anăn | nama |
| Čar | negara |
| Čiăng | mahu/ingin/suka(?) |
| Aê Diê | Tuhan |
| Blŭ | bercakap |
| Klei blŭ | bahasa |
| Bur | bubur nasi |
| Êmong | gemuk |
| Êwang | kurus |
| Jŭ | hitam |
| Hriê/hrê | menjadi daripada |
| Mơ̆ng | daripada |
| Sa, dua, klâo, pă, êma | satu, dua, tiga, empat, lima |
| Nam, kjuh, sa-băn, dua-păn, pluh | enam, tujuh, lapan, sembilan, sepuluh |
| Čar Mi/čar amêrik | Amerika |
| Čar Kŭr | Kemboja |
| Anak | orang |
| Hriăm | belajar |
| Roă/ruă | bunyi tidak senang/sakit |
| Buôn Ama Y'Thuôt | Buon Ma Thuot |
| Čih | taip/tulis |
| Klei Mi | bahasa Inggeris |
| Klei Êđê | bahasa Ede |
| loo | Banyak |
| klei brang | bahasa Perancis |
Fonologi
[sunting | sunting sumber]Ejaan ditunjukkan dalam huruf condong.
Vokal
[sunting | sunting sumber]| Depan | Pusat | Belakang | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| pendek | panjang | pendek | panjang | pendek | panjang | |
| Tinggi | ĭ /i/ | i /iː/ | ư̆ /ɨ/ | ư /ɨː/ | ŭ /u/ | u /uː/ |
| Sedang | ê̆ /e/ | ê /eː/ | ơ̆ /ə/ | ơ /əː/ | ô̆ /o/ | ô /oː/ |
| Rendah | ĕ /ɛ/ | e /ɛː/ | ă /a/ | a /aː/ | ŏ /ɔ/ | o /ɔː/ |
- Vokal /ɨ ɨː, ə əː/ juga boleh didengar sebagai [ɯ̈ ɯ̈ː, ɤ̈ ɤ̈ː] yang lebih berbelakang-pusat.
Konsonan
[sunting | sunting sumber]| Bibir | Gusi | Lelangit | Velar | Glotis | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| Sengauan | m /m/ | n /n/ | ñ /ɲ/ | ng /ŋ/ | ||
| Hentian | nirsuara | p /p/ | t /t/ | č /c/ | k /k/ | /ʔ/ |
| terhembus | ph /pʰ/ | th /tʰ/ | čh /cʰ/ | kh /kʰ/ | ||
| tersuara | b /b/ | d /d/ | j /ɟ/ | g /ɡ/ | ||
| sedutan | ƀ /ɓ/ | đ /ɗ/ | dj /ʄ/ | |||
| Geseran | s /s/ | h /h/ | ||||
| Aproksiman | w /w/ | l /l/ | y /j/ | |||
| Rhotan | r /r/ | |||||
- /w/ boleh juga didengari sebagai [β̞] yang lebih dwibibir.
- Bunyi konsonan penghujung yang diglotiskan /wʔ, jʔ, jh/ didengari hanya pada kedudukan hujung.[5]
Rujukan
[sunting | sunting sumber]- ^ "Rade (klei Êđê)". Omniglot (dalam bahasa Inggeris).
- ^ a b c Đoàn, Văn Phúc (1998). Từ vựng các phương ngữ Êđê / Lexique des dialectes Êđê [Vocabulary of Rade Dialects] (dalam bahasa Vietnam). Hanoi: Đại học quốc gia Hà Nội and École française d'Extrême-Orient.
- ^ Nguyen, Tam (2013). A Grammar of Bih (Tesis). University of Oregon.
- ^ Phâm, Côn Sơn (2005). Non nước Việt Nam: sắc nét trung bộ (dalam bahasa Vietnam). Hanoi: Phương Đông Publishers.
- ^ Đoàn 1993.
Bacaan lanjut
[sunting | sunting sumber]
- Đoàn, Văn Phúc (1993). Ngữ âm tiếng Êđê [Ede language phonetics] (dalam bahasa Vietnam). Hà Nội.
- Sở giáo dục và đào tạo tỉnh Đắk Lắk – Viện ngôn ngữ học Việt Nam (2012). Ngữ pháp tiếng Êđê [Ede Grammar] (dalam bahasa Vietnam). Hà Nội: Nhà xuất bản giáo dục Việt Nam.
- Ủy ban nhân dân tỉnh Đăk Lăk – Sở giáo dục – Đào tạo – Viện ngôn ngữ học Việt Nam (1993). Từ điển Việt – Êđê [Vietnamese – Rade Dictionary] (dalam bahasa Vietnam). Đăk Lăk: Nhà xuất bản giáo dục.
- Linh, Nga Niê Kdam (2013). Nghệ thuật diễn xướng dân gian Ê Đê, Bih ở Dăk Lăk [Rade and Bih Folk Performing Arts in Dak Lak] (dalam bahasa Vietnam). Hà Nội: Nhà xuất bản Thời Đại. ISBN 978-604-930-599-3.
- Tharp, James A.; Buon-ya, Y.-Bham (1980). A Rhade–English Dictionary with English-Rhade Finderlist. Pacific Linguistics Series C – No. 58 (dalam bahasa Inggeris). Canberra: The Australian National University. doi:10.15144/PL-C58. hdl:1885/144435. ISBN 978-0-85883-217-6.
Pautan luar
[sunting | sunting sumber]- Abjad dan sebutan
- Arkib ELAR Dokumentasi Bih
- Waddington, Ray. "Indigenous Peoples of the World – The Ede". www.peoplesoftheworld.org. Dicapai pada 2019-11-21.