ယောဂဳ၊ ဘဒ္ဒန္တ
သဒ္ဒါမ္ဂး ယောဂဳ၊ ဝိနယ်မ္ဂး ကေသရ၊ ဝါကျမ္ဂး ဆကလျာဏ [၁]
ရဴသာ်ဝွံ အကြီုထေရ်ပိဇကု မပြာကဋ်ဒယှ်တှ်ဒၟံင်ဂှ် ဇၟာပ်ညးမကတ်ပရိယတ္တိဂမၠိုင် ဂွံမိင်လဝ်အိုတ်ကီုရ။
ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ယောဂဳ (ဘဒ္ဒန္တဂုဏဝံသ)ဂှ် ဒယှ်တှ်ပြာကဋ် ပ္ဍဲအရာလေပ်သဒ္ဒါရ။
ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘဒန္တကေသရ (ဇာတိကွာန်ဘာခတဵု ဂဇအ်ဘာဝေဠုဝန် ကွာန်ဖအံက်)ဂှ် ပ္ဍဲအရာဝိနယ် စဳကၠးယးတၟးတုဲ ဒ္ဂေတ်အးၚးတဴရ။
ကျာ်ဇၞော်အ္စာကလျာဏ (ဇာတိကွာန်ခရီုကံကြိက်) ဂဇအ်ဘာဖျေံလိခ်ပ္ဍဲတိုက်ခ္ဍ: ဍုင်ပံင်)ဂှ် ပ္ဍဲအရာဝေင်ဝါကျစဳကၠးတဴရ။ ပုထဇန်မ္ဂး ဆကလျာဏ ဒဵုၜိုတ်ဏံ ဒယှ်တှ်ကၠုင် ပ္ဍဲသာသနာပရိယတ္တိမန်ရ။ ရဴသာ်ဝွံ ညးမကေင်ဒှ်ကွး ကျာ်ဇၞော်အ္စာကလျာဏ တၠဂုဏ်အ္စာဇၞော် ဘဒန္တဝိသုဒ္ဓ(အဂ္ဂမဟာပဏ္ဍိတ- ဥက္ကဌ ဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယ) တၟံကၞေင် ကေင်လဴလဝ် အဃောညးချူလိခ်တံ တိုန်ကၠုင်လိခ်ဇရေင်ညးတေံရ။
ပၞောဝ်ထေရုပ္ပတ္တိ ကျာ်ဇၞော်အ္စာလိခ်ဇၞော် ပိဇကုတံဂှ် ထေရုပ္ပတ္တိ ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳမွဲဂှ် ၜိုတ်ဂၠိုက်ဂၠာသ္ပဂွံသုတေသနဂှ် မိက်ဂွံပတိုန်ထ္ၜး တြးသၠဲကဵုညိရ။
ဇာတိဍုင်ကွာန်ညး
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳ (ဘဒန္တဂုဏဝံ) ဝွံ
- ဇာတိ - ကွာန်ခတောန်
- ဘာမန်၊ ပွိုင်ဍုင်ပံင်ရ။
- ယၟုမိမ- နာဲသ မိထဝ်ယာဲ
ဂကောံကောဒေံ ကောန်မွဲမိကရောံညးဂမၠိုင်ဂှ်-
- မိမှုင်
- မိၚိုဲယှုင်
- နာဲဍောတ်
- နာဲလဝ် (ကျာ်ဇၞော်ယောဂဳ)
- မိဟတှ်ေ
- နာဲထိင် - ဂမၠိုင် မဒှ်အိုတ်ရ။
တရဴကတ်ပညာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]သၞာံသက္ကရာဇ် ညးမံင်ဘာ ဗ္တောန်ပညာ ယၟုအ္စာမူလညးဂမၠိုင်ဂှ်ကီု သၞာံညးကတဵုဒှ် သာမဏီ၊ခမဳတဂှ်လေဝ် ဂၠာဲသၟာန်ဟွံဂွံရ။ (ပ္ဍဲလိက်ထေရုပ္ပတ္တိ ညံင်အံင်လဝ် ပိဋကတ္တယပါရဂူ ဍုင်သဓီုဂှ် နွံဒၟံင်ရောင် သ္ဂးရ)
ပညာပရိယတ္တိဂှ် ညးကတ်ဗ္တောန်လဝ် ပ္ဍဲဇရေင်တမ်ဇိုင် ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘဒန္တပုပ္ဖရမ္မ ကံဏှာတ်ရောင် (ဂွံမိင်ကေတ်နူကျာ်ဇၞော်အ္စာပုပ္ဖရမ္မ နှေဟ်ဍုင်ရ) ပ္ဍဲဍုင်အင်ဝလေဝ် ညးအာကတ်လိက်ကီုရ။ ကာလညးအာကတ်လိက်ပ္ဍဲအင်ဝဂှ် ကွးဘာမာံအိုင်ဖေ ဇာတိကွာန်တံင်မောံ လၟုဟ်ကလိဂွံအာယုက် (၇၈) နွံပ္ဍဲဍုင်ပံင်လၟုဟ်ဂှ် မံင်လဝ်ကရောံညးပ္ဍဲအင်ဝ ကီုရ။ ဟိုတ်နူဖေက်ယဲဗရန်တုဲ ကလေင်စဴကၠုင်ရောင် သ္ဂးရ။ ကျာ်ဇၞော်ယောဂဳဝွံ စိုတ်ဓါတ်လုပ်ပေဲါသၟာန်လိက် ထတ်ဇၞော်လောန်ဂှ်ရ ဇကုညးကီု ကွးညးဂမၠိုင်ကီု ညးကဵုဒြဟတ် သွက်ဂွံလုပ်ပေဲါသၟာန်လိက်လၟိုန်ရ။ မွဲဝါဂှ် ကၠောန်ဗဒှ်သဘင်သၟာန်လိက်ဝိနယ်ၜါစံင် ပ္ဍဲကွာန်ဖအံက် ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘဒန္တသုန္ဓရ ဘာသၟိင် ဍုင်ပံင် လၟုဟ်ကလိဂွံအာယုက် (၈၀) ဂှ် သီုမဒှ်ဒၟံင်ယဲခၟင်ဂိဂှ်ဟင် လိင်ကွဳစက်လေဝ်ဟွံဂွံ နူပံင်ဘာကျာ် ကွာ်အာစဵုကဵုမုတ္တ ပူဂွဳဏာယာတ်ပ္ဍဲခၟင်တုဲ ဒးအာသွဟ်လိက်ရ။ (သာ်ဝွံ-ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘာသၟိင်လဴထ္ၜးရ)
ပေဲါသၟာန်လိက်ညးအံင်ဇၞးဂမၠိုင်
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]- ပ္ဍဲသဘင်သၟာန်လိက် ကလေင်လိက်ပထမ သၟိင်အလဵုအသီဂှ် ညးအံင်လဝ်တန်ပထမဇၞော်-ရ။ (ဓမ္မာစရိယအံင်ကီုဟာဂှ် မၞိဟ်တီဟွံမွဲရ)
- ပ္ဍဲသဘင်သၟာန်လိက် "သုဝဏ္ဏဘုမ္မိ ပိဋကတ္တယပါရဂူ" ဂှ်ဟီုမ္ဂး ညးအံင်လဝ်အိုတ်အး ဂွံလဝ်တဆိပ် "ပိဋကတ္တယပါရဂူ" ရောင်။
- ပ္ဍဲဍုင်အင်ဝလေဝ် ညးအာသွဟ်လိက်ၜါသၞာံ ညးအံင်ကၠုင်လဝ်ကီုရ။ (စေတဳယင်္ဂဏဟာ သကျသဳဟဟာ ဒးဒှ်မွဲမွဲရောင်ထေင်ရ)
(ပ္ဍဲသင်မန်ဂမၠိုင်ဟီုမ္ဂး
- ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳ ဘာကျာ်ဍုင်ပံင်
- ကျာ်ဇၞော်အ္စာခလံက်ခပြု ဘာတၟိ
- ကျာ်ဇၞော်အ္စာဘဒ္ဒန္တတေဇောဘာသ၊ (သာသနာမေဒိနဳ ကွာန်ကၟာမဵု တကံခၟိင်) ညးပိဇကုဝွံဟေင် ဂွံအံင်ဇၞးကၠုင်လဝ် "ပိဋကတ္တယပါရဂူ" ဍုင်သဓီုရောင်)
ကာလညးအာကေတ်လာဘ်အံင်ဂှ် ဒုင်စၟတ်တဲက္ၜင်ကျာဟွံဂွံတုဲ ဒးကလေင်စဴကၠုင်ဘာတုဲ ခြာဟွံလအ် ကတဵုဒှ်ယဲ စဵုကဵုပဝ်အာ ဟွံဒှ်အာကေတ်လာဘ်ဂှ်ရဂး။ ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳဝွံ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၃၁၀ သၞာံ၊ ဂိတုခ္ဍဲသဳပဝ်(စဴအာသွဝ်) ဃောဂဇအ်ဘာ ဖျေံဒၟံင်လိက်ပ္ဍဲဍုင်ပံင် ဘာကျာ်ရ။ ကၠာညးဟွံဂွံပဝ်ဏီ မွဲၜါသၞာံဂှ် ဒါယကာဍုင်လ္ဂုင် ဒုင်ဒကာတုဲ ညးအာလ္ၚောဝ်ဗုဒ္ဓဂယာ (အိန္ဒယ)တေံ ကလိနင်တၞံဇြဲဗောဓိ ညးတဵုလွဳပူဇဴလဝ် ပ္ဍဲဘာကျာ် ဍုင်ပံင်ဂှ် ဇၞော်ဂေါဝ်ဍိုပ်ဍဴ ဂွံဗဵုလ္ၚောဝ်ကေတ်မာန်တဴဒၟံင် စဵုကဵုလၟုဟ်ဂွံရ။
ဗီုညးရေင်တၠုင်ကၠုင်ပရေင်သာသနာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳဝွံ သ္ပပတံနူ တ္ၚဲက္ညကၠုင်ဂဇအ်ဘာကျာ် ဍုင်ပံင်တုဲ စဵုကဵုပဝ်စဴအာသွဝ်တေံ ဖျေံဒၟံင်လိက်သွဟ်ဒၟံင်လိက်ဟွံဂွံသ္ဂုတ်ခြာရ။ ပ္ဍဲလက်ထက်ပၞာန်ဂျပါန် အင်္ဂလိက် အြကာထောံဒၟံင်ဗုင်ဂှ် မံင်ပ္ဍဲကွာန်ဟွံဂွံတုဲ သီုကျာ်ဇၞော်အ္စာ သီုသင်ဂမၠိုင် ပဲါစှ်ေအာလ္ပာ်ဝါတုဲ ဖျေံပတိုန်ဒၟံင်လိက်ဗွဟ် ပ္ဍဲတာဲဝါဏီရောင်။
ကာလညးဖျေံဒၟံင်လိက် ပ္ဍဲဘာကျာ်ဍုင်ပံင် သက္ကရာဇ် ၁၃၀၃ သၞာံ၊ သၞာံကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဘာသၟိင် ဍုင်ပံင်လၟုဟ် က္ညကၠုင်မံင်ဂှ် လၟိဟ်သင်ကတ်လိက်နွံ (၆၈)ဇကုသ္ဂးရ။ ကျာ်ဇၞော်ဘာသၟိင် ဍုင်ပံင်(ဇာတိသာံလှေဝ်)ဝွံ အံင်လဝ် ဘာဗ္တောန်ကွတ်အ္စာ (ဆရာအတတ်သင်သိပ္ပံ) တုဲမှ သ္ပခမဳကၠုင်ကတ်လိက် ဇရေင်ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳဝွံတုဲ ကာလတိုန်ဝိနယ် ဖေက်အာပတ် (ဒုသ်)တုဲ ပ္တီရာံရ။ ကာလဂှ် ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳ ထ္ၜးဏာလပုဟ်တဲ ကုခရှ်မကွာ်တတ်အာ အရှာံဘာမွဲတုဲ-"တေ ခရှ်တေံ ဒးမံင်အာပတ်ကီုဟာနာဲ " ညးသၟာန်တုဲ ကျာ်ဇၞော်ဘာသၟိင်လၟုဟ်ဂှ် " ခရှ်မ္ဂး ဟွံဒးအာပတ်ရကျာ်" ကလေင်ဂရင်ပ္တီတုဲ "အေ သ္ပလကျာ်မ္ဂး ဍေံဒးအာ အပတ်ညိတွဵုရ လ္ပရာံအာဖ္ဍောတ်လိက်အာ ဂွံဒှ်ကုသိုလ်" ညးသ္ဂးရ။ ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳ ကဵုသြဝါဒဂၠေံဂၠေံသာ်ဝွံတုဲ ကောန်နာဲမိက်ဂွံရာံဂှ် ဒှ်ဒၟံင်ကျာ်ဇၞော် ပ္ဍဲဘာသၟိင် ဍုင်ပံင် စဵုကဵုလၟုဟ် အာယုက် (၈၀)ဏီရ။
မွဲဝါပၠန် ကောန်ပၞာန်ဂျပါန် ကေုာံ ရဲကောန်ကင်ဂမၠိုင် ကၠုင်ပ္တီညး ဟိုတ်နူကောန်နာဲ ကောန်ထပိုယ်ဂမၠိုင် အာကၠုင်ဒၟံင် အကာလ ဗ္တံဒမၠုဂှ်လေဝ် " ဗှ်ေတံသဳနွံမူစိရော ဗှေ်တံဂွံညာတ်မံင်ဒုသ် ခမဳသင်" ကျာ်ဇၞော်အ္စာ ဟီုအရေဝ်သာ်ဝွံ မွဲပါင်ဓဝ်ဟေင်ဂှ် ရဲပၞာန်တံသ္ဒကလေင်စဴအာအိုတ်ရ။
ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳဝွံ ဍိုက်ပေင်တဴကေုာံအပ္ပိစ္ဆဂုဏ် (အောန်ပၟိက်) တဴဗွဲမလောန်တုဲ စသုင်မံင်စံင်ဟွံရပ်အလံင် ကာလတိက်လေဝ် ဟွံဒးရုဲဒၞဲါ ဂွံသပိုင်မွဲဂတှေ်ဍောတ် ဂၞဳဆုဒကုတ် ဓလာဲတမ်ဒယိုင်တုဲ တိက်တဴရ။ ဟီုဂးစဂလာန်လေဝ် အောန်တဴရ။ ဆဂးဂှ် ကာလသ္ဒးပ္တုဲစ မပ္တံကဵုကံဇၞော်သၟတ် ဖ္ဍောတ်မ္ၚဵုဗှ်ကမ်မ္ဂး ညးရုဲစှ်သင်ဖ္ဍောတ်ဒး စဳကၠး ပ္ဍဲအက္ခရ်ပိုဒ်ဗျဉ်တံဂှ်ဟေင် ကဵုဗှ်ဖ္ဍောတ်ရ။ သ္ပဂရုကဵုအက္ခရ်ပါဠိပါင်ကျာ်ရောင် သ္ဒးသ္ဂးရ။
ဗီုညးဍိုဟ်ကေက် ပ္ဍဲအရာဗ္တောန်ပညာ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳဝွံ ပ္ဍဲခေတ်ပၞာန်ဂျပါန် အင်္ဂလိက်တံကၠုင်ဖျေံဗဒိုပ်ဒပ်ပၞာန် ပ္ဍဲဘာညးတုဲ ညးကတ်လ္ၚတ် အရေဝ်လိက်ပတ် ဂျပါန် အင်္ဂလိက်တံ ဟီုမာန် ဗှ်ချူမာန်ရ။ ဘာသာ ဟိန္ဒူလေဝ် ညးလေပ်ရ။ လိက်ညး လိက်အင်္ဂလိက် ဟိန္ဒူတံဂှ် အဃောချူလိက်တံ ဒှ်ကွးဘာထပိုယ် ပ္ဍဲဘာကျာ် ဂွံဆဵုကေတ်ဒၟံင်ဏီရ။ ကုကွးဘာ မာံအုင်မိုင်(မက္ဍိုက်ကၠဴ) ကတောဝ်ဟွံမိင် ဟီုအရေဝ်ဟွံဂွံဂှ်လေဝ် ညးဗ္တောန်ဗကတ်ကဵု လိက်မန် ဗၟာ အင်္ဂလိက် ကၠိုဟ်စိုတ် ဗှ်ချူလေပ် သီုပိဘာသာရ။ နာဲအုင်မိုင်ဝွံ ကာလဇၞော်ဗျူဏံ သ္ပလဝ်ကပ္ပိယ ပ္ဍဲဘာကျာ် ဘာဓမာနုဂ္ဂဟ သီုၜါဘာဂှ်ရ ပရောညးတေံ သင်တံကေင်တီလဝ် နွံဂၠိုင်ဒၟံင်ရ။
ပရောပရာထေရုပ္ပတ္တိ ကျာ်ဇၞော်အ္စာယောဂဳ ဂၠိုက်ဂၠာဲသၟာန်သၟုက်ဂွံဆၜိုတ်ဏံရ မဒှ်တုဲ သီုကဵုဟွံဍိုက်ပေင် မ္ဒးချူပတိုန်ထ္ၜးဏာဆဝွံဟေင်ဂှ် အောန်စိုတ်ဗွဲမလောန်ရ။ ထေရုပ္ပတ္တိ ပူဂိုလ်တၠပညာဒယှ်တှ် သွက်သ္ဂောံပ္တောံဗက် ကေတ်စနဲကဲ ခိုဟ်မာန်တံဂှ် ဂစာန်ဂၠိုက်ဂၠာဲ ဓမံက်ပ္တိုန်ထိင်ဒက် မင်မွဲဇၟာပ်ညးအဲတုဲ ချူပတိုန်ထ္ၜး လဴပူကဵု ကောန်ဗွဲကြဴ စဴဗွဲဂတတံ ဂၠိုင်ဂၠင်မာန်မ္ဂး ဂကူ ဘာသာ သာသနာ ပိုယ်မန်လေဝ် သ္ဂောံဂဵုလဟဵုဇၞော်မောဝ်တိုန်ဂၠိုင်ရောင်ဟွံသေင်ဟာအဴ။
တင်စၟတ် [၂]
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]ပ္ဍဲရာမညနိကာ ဘာကျာ်ဝွံ တိုက်လိက်ပိုတ်သ္ကုတ်အာ မွဲချိုန်ခဏတုဲ ပ္ဍဲသက္ကရာဇ် ၁၃၁၈-သၞာံ ကျာ်ဇၞော်အ္စာသာရ ဇာတိညးဘာဍောတ်ခရိုက်ကလိ၊ ဍုင်ရေဝ် ဒကာဍုင်ပံင်ဂမၠိုင် က္ညနိမန်နင်နူဍုင်အင်ဝ အဃောညးမကတ်ဒၟံင်လိက်ဂှ်တုဲ က္ညစိုပ်ကၠုင်ဂ္ဇံဘာ ဒှ်နွံပိုန်ဗက်ဂှ် ပံက်တိုက်ပရိယတ္တိ၊ ကွးဂမၠိုင် ဟုပ်ဗိုင်ကောံကၠုင် စဵုကဵု ၅၀၊ ၆၀ ဇကုပြင်၊ သင်ဂၠိုင်အာ နူဒကာဘာကျာ် မၞုံၜိုတ် ၅၀ တၠဓဝ်ဟေင်ရ။ သင်ဂၠိုင် သင်အောန်ဟွံဟီု ညးဖျေံကၠုင်ဒၟံင်လိက်လၟိုန်။ ပ္ဍဲသၞာံ ၁၃၃၀ ဂိတုစဲ ကြပ်အတးစှ်ေ ပ္ဍဲအခိင်ညးမကြပ် စဴသွတ်ဏံကီုလေဝ် သင်နွံဗၞတ်ၜိုတ် ၁၀ ဇကု တိုန်ဒၟံင်ဝိနယ် လိက်ဇၞော်ဇၞော်အိုတ်ဏီ။ (အာယုက် ၅၅၊ ဝှ် ၃၅ စဴသွဝ်) မပ္တံကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ ပုပ္ဖ၊ (ဘာက္ၜင်ထဝ်) ကျာ်ဇၞော်အ္စာတၠ သြဘာသ (ဘာရုင်ဒါန်) တၠဂုဏ်အ္စာယဳ၊ ဘဒ္ဒန္တပညာသာမိ (ဘာသဳ၊ဍုင်ရေဝ်) တံဂှ် ဒှ်ကွးညးသီုဖအိုတ်တုဲ နာဲစန္ဒောဘာသ (ဟိတဓရဂကောံ ရာမညဓမ္မာစရိယ) ကျာ်ဇၞော်ဇိနေယျ (ဥက္ကဌသံဃ နာယက ပွိုင်ဍုင် ကျာ်မြဟ်) လၟုဟ်ဂှ် ဒှ်ကောန်ကွးညး လက္ကရဴအိုတ်ရောင်။
နိဿဲ
[ပလေဝ်ဒါန် | ပလေဝ်ဒါန် တမ်ကၞက်]- ကၞပ်လိက်ဝင်စၟတ်သမ္တီသဘင်ရတုသြန် ဂကောံရာမညဓမ္မာစရိယ။ သၞာံတက်တြး ၁၉၉၇ နိုဝေန်ဘာ ၁၄