Навахо

Навахо
Diné, Naabeehó

Навахоанци
Вкупен број
300,048 (2011)[1]
Подрачја со значајно население
САД (Навахо нација, Аризона, Ново Мексико, Јута)
Јазици
навахо јазик, англиски јазик
Вероисповед
традиционални верувања, христијанство
Сродни народи
останати апачиски народи

Народот навахо (навахо јазик: Diné) е втората најголема етничка група од сите староседелски народи во Северна Америка, со 338.443 жители според пописот од 2005 година. Навахо нацијата има свое независно владеачко тело што ги управува староседелските резервати на територијата на САД. Традиционалниот навахо јазик е сѐ уште зборуван во регионот, но исто така голем број луѓе зборуваат и англиски јазик. Тие самите се нарекуваат „Diné“, што во превод значи „народот“.

Народот Навахо зборуваат на јазик кој припаѓа на групата на атабаскански јазици. Народите кои зборуваат атабаскански јазици некогаш биле еден голем народ кои најверојатно живееле и дошле од територијата околу Големото Робовско Езеро во денешните територии на Канада и за кои се верува дека го поминале Беринговиот Проток многу порано. Денес овој народ и сродни народи на Навахо живеат во Јута, Колорадо, Ново Мексико и Аризона кои се доселиле тука од претходната нивна татковина во Канада. Исто така, атабаскански народи живеат и во Алјаска и во северните делови на Канада. Значајно е да се напомене дека сè уште живее домородно население околу Големото Робовско Езеро. Сродни народи на атабасканците е народот Апаче, на пример, кои живеат во југозападни САД и нивниот јазик е дел од јужните атабаскански јазици. Апаче и Навахо луѓето сè уште можат да се разберат меѓу себе, иако со векови се одделени, како во километри така и временски.

Археолошки и историски докази покажуваат дека атабаскански предци на народите Навахо и Апаче навлегле во југозападните дело на САД после 1000 година со зголемување на населението во 13 век. Оралната традиција на Навахо народот потврдува дека ова се случило и ги опишуваат своите патешествија. Така, според традицијата на Навахо народот од Големите Канадски Паркови се вели дека Навахо потекнуваат од изумрено племе наречено Наха кое живеело во регионот Нахани западно од Големото Робовско Езеро.^[2]

Оралната традиција на народот исто така сугерира долга врска со народот Пуебло.^[3] и желбата да се присвојат туѓи идеи и да се приспособат кон својата култура. Трговијата помеѓу народите Пуебло и атабасканските племиња била важна за двата народа. Шпанските записи велат дека до средината на 16 век, народот Пуебло тргувал со пченка и памук за месо од бизон и материјали за камени алатки од Атабасканците кои патувале до нив или живееле околу нив. Во XVIII век шпанските записи велат дека Навахо имал голем број на домашни животни и големи површини со пченка. Така, најверојатно тие прифатиле голем дел културни и трговски елементи од народот Пуебло и околните староседелски народи.

Шпанците за првпат го употребуваат терминот Навахо, „ Apachu de Nabajo“ во 1620 година со кој ги именувале луѓето од долината Чама, регион источно од реката Сан Хуан и северозападно од Санта Фе. До 1640-те, терминот ’Навахо’ започнал почесто да се користи за тие народи. Шпанските записи од 1670 година велат дека тие живееле во регион наречен Динетах, кој бил 100 км оддалечен западно од долината Рио Чама. Во 1780 година, Шпанците испратиле воена експедиција против Навахо во јогозападниот и западниот дел од територијата, поточно во регионите на Маунт Тејлор и планините Чуска во Ново Мексико.

Во последние 1000 години, Навахо живееле во период каде ја проширувале својата територија и го зацврстувале својот идентитет и значајност спрема останатите околни народи. За тоа придонеле честите воени напади и трговијата со Апаче, Пуебло, Уте, Комаче и со Шпанците.

Навахо конфликтите со европските дојденици траеле околу 300 години. Од перспектива на навахо народот, Европејците биле сметани за друго племе. Традиционално, различни градови и села биле гледани како посебни племиња или банди од навахо. Шпанците почнале да основаат воени сили по реката Рио Гранде во 17 век кон исток кон Динетах (навахо татковината). Шпанците забележале дека апаче групи се населувале по градовите и притоа успешно ги потиснувале шпанците од таа област и тоа довело до револтот Пуебло во 1680 година. Јавањето и тргувањето биле главни елементи од навахо културата и тоа довело до зголемување на воведувањето на коњите од страна на шпанците. Шпанците основале нови тврдини со кои се обезбедиле новите шпански населени места а со тоа ги одделиле апачи и навахо населението од шпанското население. Последично на таквата ситуација, европските доселеници земале и киднапирале домородно население а како воизврат истото го правеле и навахо населението. Тоа траело сè до доаѓањето на американците во 1840 година.

Започнувајќи од пролетта 1864, околу 9.000 навахо мажи жени и деца биле присилени на долг пат или долга прошетка околу 300 милји до Форт Самер во Ново Мексико. Ова Ова бил најголем резерват основан од страна на владата на САД. Но тоа било голем неуспех. Најпрво било дизајнирано да се има вода во резерватите, храна, дрва и основни средства за околу 4.000 до 5.000 луѓе, но голем број на други племиња почнале дас е доселуваат на таа територија и населението станало пребројно. Целата таа Голема Прошетка остана голем срам и неправичност за денешните САД.

• Bailey, L. R. (1964). The Long Walk: A History of the Navaho Wars, 1846–1868.
• Bighorse, Tiana. (1990). Bighorse the Warrior. Ed. Noel Bennett, Tucson: University of Arizona Press.
• Brown, Dee (1970). Bury My Heart at Wounded Knee. ISBN 0-330-23219-3.
• Navajos in the Catholic Church Records of New Mexico 1694–1875. Window Rock, Arizona: Research Section, The Navajo Tribe. 1968.
• Clarke, Dwight L. (1961). Stephen Watts Kearny: Soldier of the West. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press a
• Downs, James F. (1972). The Navajo. New York: Holt, Rinehart, and Winston.
• Son of Old Man Hat. Lincoln, Nebraska: Bison Books & University of Nebraska Press. 1967. LCCN 44-2654.
• Forbes, Jack D. (1960). Apache, Navajo and Spaniard. Norman, OK: University of Oklahoma Press. LCCN 60-13480.
• Gilpin, Laura. (1968). The Enduring Navaho. Austin: University of Texas Press.
• Gold, Peter (1994). Navajo & Tibetan Sacred Wisdom: The Circle of the Spirit. Rochester, Vermont: Inner Traditions International. ISBN 0-89281-411-X..
• Hammond, George P. and Rey, Agapito (editors) (1940). Narratives of the Coronado Expedition 1540–1542. Albuquerque: University of New Mexico Press.
• Henderson, Richard.(1994). “Replicating Dog Travois Travel on the Northern Plains.” Plains Anthropologist, V39:145–59
• Iverson, Peter. (2002). Diné: A History of the Navahos. Albuquerque: University of New Mexico Press. ISBN 0-8263-2714-1
• Kelly, Lawrence (1970). Navajo Roundup, Pruett Pub. Co., Colorado.
• Kluckholm, Clyde & Leighton, Dorothea (1946). The Navaho. Cambridge: Oxford University Press.
• Loewen, James. W. (1999). Lies Across America. Pages 100–101; The New Press.
• McNitt, Frank. (1972). Navajo Wars. Albuquerque: University of New Mexico Press.
• Hosteen Klah: Navajo Medicine Man and Sand Painter. Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press. 1964. LCCCN 64-20759.
• Plog, Stephen. Ancient Peoples of the American Southwest. Thames and London, LTD, London, England, 1997. ISBN 0-500-27939-X.
• Compiled (1973). Roessel, Ruth (editor). Navajo Stories of the Long Walk Period. Tsaile, Arizona: Navajo Community College Press.
• Compiled (1974). Roessel, Ruth (уред.). Navajo Livestock Reduction: A National Disgrace. Tsaile, Arizona: Navajo Community College Press. ISBN 0-912586-18-4.
• Terrell, J. U. (1970). The Navajos.
• Underhill, Ruth M. (1956). The Navahos. Norman: The University of Oklahoma Press.
• Witherspoon, Gary. (1977). Language and Art in the Navajo Universe. Ann Arbor: University of Michigan Press.

• Middle Ground Project Архивирано на 22 ноември 2008 г. - Универзитет во Северно Колорадо
• Навахо Архивирано на 5 септември 2015 г. - информации од Јута
• Краток преглед на Навахо
• Навахо изработувачи на сребро, од Вашингтон Метјус, 1883 од проектот Гутенберг
• Навахо институт за социјална правда Архивирано на 18 април 2021 г.
• Информации за навахо накит
• Navajo Artcrafts Страна создадена од студенти од Грејхилс Академија од Тексас
• Навахо плетење Архивирано на 19 јуни 2013 г.
• Историски слики за Навахо Архивирано на 6 декември 2008 г., Тимоти О'Саливан фотограф
• Навахо-шпански речник Архивирано на 28 март 2008 г.
• Навахо туризам - страна за навахо туризам
• Непрофитабилна навахо уметност Архивирано на 29 септември 2007 г.