Ôfira

I Ôfira dia seranan-tsambo na faritra resahina ao amin' ny Baiboly izay fantatra amin' ny filazana azy fa nanana harem-be, indrindra ny volamena. Voalaza ao amin' ny Baiboly fa naharay volamena sy hazo sarobidy sy vatosoa sy vangin' elefanta ary vorombola mameno sambo avy any Ôfira isaky ny telo taona ny mpanjaka Sôlômôna^[1]. Hatramin' izao dia tsy fantatra marina ny toerana eto amin' izao tontolo izao nisy an' i Ôfira nefa maro ireo nandroso petra-kevitra nanondro faritra na firenena na tanàna izay heveriny ho nisy an' i Ôfira: any Amerika, any Azia, aty Afrika sns.

Ao amin' ny Baiboly jiosy amin' ny teny hebreo (Tanakh) dia אוֹפִיר / ʼÔphîr no iantsoana an' i Ôfira. Ao amin' ny Baiboly jiosy amin' ny teny grika (Septoajinta) dia izao koa no iantsoana an' i Ofira: Ōpheír, Sōphír, Sōpheír ary Souphír^[2].

Araka ny Bokin' ny Genesisy (Gen. 10) izay mitanisa ny anaran' ny firenena nisy tamin' izay, dia anaran' ny iray amin' ireo zanaka lahin' i Jôktana, taranak' i Sema, ny hoe Ôfira. Mamerina miresaka izany koa ny Bokin' ny Tantara (1Tant. 1) sy ny Bokin' ny Mpanjaka. Izao ny sombiny araka ny hita ao amin' ny Baiboly prôtestanta malagasy (Ny Baiboly):

"²² Ny zanakalahin' i Sema dia Elama sy Asyra sy Arpaksada sy Loda ary Arama. ²³ Ary ny zanakalahin' i Arama dia Oza sy Hola sy Gatera ary Masy. ²⁴ Ary Arpaksada niteraka an' i Sela; ary Sela niteraka an' i Ebera. ²⁵ Ary Ebera niteraka roa lahy: ny anaran' ny iray natao hoe Palega, satria tamin' ny androny no nizarana ny tany; ary Joktana no anaran' ny rahalahiny. ²⁶ Ary Joktana niteraka an' i Almodada sy Salefa sy Hazarmaveta sy Jera ²⁷ sy Hadorama sy Ozala sy Dikla ²⁸ sy Obala sy Abimaela sy Sheba ²⁹ sy Ofira sy Havila ary Jobaba; ireo rehetra ireo no zanakalahin' i Joktana." (Gen. 10.22-29)

Ao amin' ny boky apôkrifan' ny Testamenta Vaovao dia ahitana izao soratra izao ny boky atao hoe Zohin-Karena: "Ary ireo zanak' i Ôfira, izany hoe i Senda, dia i Loforona notendrena ho mpanjakan' izy ireo, izay nanorina an' i Ôfira tamin' ny vato volamena; ankehitriny ny vato rehetra ao Ôfira dia volamena".

Efa fantatra tamin' ny andron' i Davida mpanjaka ny fisian' i Ôfira sy ny harenany:

"³ Ary koa, noho ny fitiavako ny tranon' Andriamanitro dia omeko ho an' ny tranon' Andriamanitra, ho fanampin' ny zavatra rehetra novoriko hanaovana ny tempoly masina, izay volamena sy volafotsy ananako, ⁴ dia talenta volamena telo arivo, volamena avy any Ofira, ary talenta volafotsy voadio fito arivo hapetaka amin' ny rindrin' ny isan-efi-trano, ⁵ ny volamena hanaovana ny fanaka volamena ary ny volafotsy hanaovana ny fanaka volafotsy sy hanaovana ny fanaka volafotsy sy hanaovana ny asa samy hafa rehetra izay hataon' ny tanan' ny mpiasa mahay tao-zavatra. Iza ary no mazoto hitondra fanatitra ho an' i Jehovah anio?" (1Tant. 29.3-5)

Ny Bokin' ny Mpanjaka sy ny Bokin' ny Tantara dia miresaka ny amin' ny fandefasana iraka tany Ôfira nataon' ny mpanjaka Solomona sy ny mpanjaka Hirama (mpanjakan' i Tiro) avy ao Eziona-Gebera, seranan-tsambo ao amin' ny Ranomasina Mena, izay nitondra volamena sy vato sarobidy sy zavatra hafa koa rehefa niverina:

"²⁶ Ary Solomona mpanjaka nanao sambo tao Ezion-gebera, izay ao anilan' i Elota, ao amoron' ny Ranomasina Mena, amin' ny tany Edoma. ²⁷ Ary Hirama nampandeha ny vahoakany tamin' ny sambo, dia matilô izay nahay ranomasina, hiaraka amin' ny vahoakan' i Solomona. ²⁸ Ary nankany Ofira ireo, dia naka talenta volamena roa-polo amby efa-jato, ka nentiny tany amin' i Solomona mpanjaka izany." (1Mpanj. 9.26-28)^[3]

Nandefa iraka tany koa ny mpanjaka Jehosafata (na Josafata), mpanjakan' i Jodà, nefa tsy nahomby izany. Voaresaka ao amin' ny boky hafa ao amin' ny Baiboly ny hoe "volamenan' i Ofira".

"⁴⁹ Ary Josafata nanao sambon' i Tarsisy folo hankany Ofira haka volamena; nefa tsy lasa ireo sambo ireo, fa nahavakiana tao Ezion-gebera." (1Mpanj. 22.49)

Ny mpandalina Baiboly sy ny arkeôlôga ary ny olona maro samihafa dia samy nanandrana namaritra ny toerana mety nisy an' i Ôfira.

Ny olona sasany dia mihevitra fa any amin' ny tapany atsimo-andrefan' i Iemena na ao amin' ny faritr' i Iemena ankehitriny na any India no nisy an' i Ofira.

Ny Dictionary of the Bible nosoratan’ i Sir William Smith, navoaka tamin’ ny taona 1863^[4], dia nanamarika fa ny teny hebreo ilazana ny boloky dia thukki, izay avy amin’ ny teny tamoly tranainy ilazana ny vorombola hoe thogkai sy ny teny singaley hoe tokei, izay miaraka amin’ ny teny tamoly hafa ilazana ny vangin' elefanta sy ny landihazo sy ny rajako izay resahina ao amin’ny Baiboly hebreo. Izany petra-kevitra momba ny toerana nisy an’ i Ôfira ao Tamilakkam izany dia tohanan’ ny mpahay tantara hafa koa^{[5] [6] [7]}. I Poovar sy i Beypore dia heverina koa ho izany toerana izany izay hita ao amin’ ny morontsirak’ i Kerala^{[8] [9]}.

Tany aloha tamin' ny taonjato faha-19 dia nihevitra i Max Müller sy ny manam-pahaizana hafa fa i Ofira dia tsy iza fa i Abhira, izay eo amoron’ ny renirano Indosy, ao amin’ ny Fanjakan' i Gujarati ankehitriny ao India. Araka an' i Benjamin Walker dia tanàna ao amin' ny foko abira i Ofira^[10].

Ao amin’ ny lovantsofina jiosy dia toerana iray any India i Ôfira, avy amin’ ny anaran’ ny iray amin’ ireo zanaka lahin’ i Joktana^[11]. Ny mpandinika ilay voanteny tamin’ ny taonjato faha-10, i David ben Abraham al-Fasi, dia nihevitra fa i Serendip, anarana tranain’ i Srilanka, no Ôfira^[12].

Ilay mpiara-dia amin’ i Vasco de Gama atao hoe Tomé Lopes dia nanazava fa i Ôfira dia anaran’ i Zimbaboe Lehibe tany aloha, tanàna ao Zimbaboe, foiben’ ny fivarotana volamena any amin’ ny faritra atsimon' i Afrika tamin’ ny andron' ny Fahaterahana Indray, na dia fantatra ankehitriny fa tany amin’ ny Andro Antenatenany no nisian’ ireo zavatra hita amin’ ny sisam-paharavan’ i Zimbaboe Lehibe, izany hoe taty aoriana lavitra ny fotoana niainan’ i Sôlômôna. Ny fanondroana an’ i Sofala ao Môzambika ho i Ôfira dia voaresaka ao amin’ ny boky Paradise Lost (11.399-401), ankoatry ny boky maro tsotra na ara-tsiansa hafa.

Tamin' ny taonjato faha-19 dia nampitovy an' i Ôfira amin' i Zimbaboe ilay mpitady tany vaovao alemàna atao hoe Karl Mauch; izany hoe raha ny tena marina i Zimbaboe Lehibe izay nahitana sisam-paharavan-tanàna tranainy lehibe indrindra any amin' ny faritra atsimon' i Sahara talohan' ny vanimpotoan' ny fanjanahantany. Tsy nieritreritra an' io tanàna io ho naorin' ny razamben' ny mponina ao tamin' izany i Karl Mauch. I Zimbaboe Lehibe dia foibem-pitrandrahana volamena sady toerana fanaovana raharaham-barotra tany amin' ny tapany atsimon' i Afrika.

Ny sasany koa dia milaza fa any amin' ny morontsirak' i Afrika manamorona ny Ranomasina Mena izany, dia i Sômalia ankehitriny. Ity faritra ity dia fantatra fa toeram-pitrandrahana hatry ny ela. Io faritra io koa dia akaiky ny fari-tanin' ny mpanjakavavin' i Saba, izay mpampandefa entam-barotra. Araka ny lovantsofina dia mpanjakan' i Etiôpia i Menelik I zanany ka izany dia enti-manohana io petra-kevitra io.

Ny morontsiraka afrikanan’ ny Ranomasina Mena dia mety ho toerana mifanandrify kokoa amin’ izay tokony hisy an’ i Ôfira, ny anarany dia mety ho avy amin’ ny fitenin’ ny Afara, izay monina ao amin’ ny tany efitr’ i Dankil (Etiôpia sy Eritrea) eo anelanelan’ i Adulis sy i Jiboty.

Ny hoe Afri dia anarana latina nampiasaina mba hilazana ny mponin' i Kartago, izay nonina tao Afrika Avaratra, ao Tonizia ankehitriny. Taty aoriana io anarana io, izay nomena ny Faritanin' i Afrika rômana sy i Ifriqiya tamin’ ny Andro Antenatenany, izay niavian’ ny anaran’ ny kôntinenta afrikana, dia mety nanondro ny anaran' ny foko libiana tompontany tamin' ny voalohany.

Io anarana Afri io anefa matetika ampifandraisina amin' ny teny foinikiana (fenisiana) hoe afar izay midika hoe "vovoka", nefa ny petra-kevitra tamin’ ny taona 1981^[13] dia nilaza fa io teny io dia avy amin’ ny teny berbera hoe ifri (ifran, raha maro) izay midika hoe "zohy" "lavabato", izay mampahatsiahy ny olona nonina tanaty zohy^[14]. Heverina fa niavian’ ny teny hoe Ôfira koa izany anarana izany^[15].

Ny filazana ny amin' i Ôfira dia nanam-pifandraisana tamin' ny firohotan' ny Vazaha tany Afrika Atsimo, izay nanonofinofy hahita an' ilay tanànam-bolamena, dia i Ôfira na i Zand (avy amin' ny teny persana hoe زنگبار / Zanj ka ny hoe Zanji-bar dia midika hoe "Morontsiraky ny Mainty" hatramin' ny Andro Taloha ka niavian' ny anarana hoe Zanzibar), sahala amin' ireo voanjo tonga tany Amerika Atsimo izay nitady an' i El Dorado.

Tamin' ny taona 1568, raha nahita voalohany ireo Nosy Salômôna (any Ôseania) i Alvaro Mendaña, lehilahy espaniôla mpanao dia lavitra an-tsambo sy mpitady tany vaovao, dia nanao an' ireo nosy ireo ho i Ôfira ka nanome anarana azy araka izany^{[16] [17]}.

Ny teôlôjiana Benito Arias Montano (1571) dia nilaza fa i Ôfira dia mifandray amin’ ny anarana hoe Peroa, ka nilaza fa ny Peroviana tompontany no taranak’ i Ôfira sy i Sema^[18].

Ny Malagasy sasany, izay ahitana teôlôjiana, indrindra fa ireo izay mihevitra fa misy Jiosy amin' ny Malagasy, anisan' izany ny tenan' izy ireo, dia manao an' i Madagasikara ho ilay Ôfira resahina ao amin' ny Baiboly fa nahazoan' ny mpanjaka Sôlômôna volamena sy zava-tsarobidy betsaka hafa.

Tao amin' ny Hasim-boky III (1519-1522), pp.112-138 ao amin' ny boky Colección general de documentos relativos a las Islas Filipinas existentes en el Archivo de Indias de Sevilla^[19], hita indray tao amin' ny Archivos de Indias de Sevilla, tao Espaina. Ny Tahirin-kevitra faha-98 dia miresaka ny fomba hahitana ny tany misy an’ i Ôfira. Ny mpitari-dalana dia nanomboka ao Cape of Good Hope ao Afrika Atsimo, mankany India, mankany Birmania, mankany Somatra, mankany Moluccas, mankany Bôrneô, mankany Sulu, mankany Sina, ary amin’ ny farany mankao Ôfira, izay lazainy fa i Filipina. Na miorina amin’ ny hevitry ny manampahaizana aza ireo toerana hafa rehetra mety ho nisy an’ i Ôfira, dia io ihany no hany toerana mety ho marina izay tohanan’ ny tahirin-kevitra voasoratra.

• Sôlômôna
• Tempolin' i Jerosalema
• Jiosy

1. ↑ Schroff, Wifred H. (1912), The Periplus of the Erythræan Sea: Travel and Trade in the Indian Ocean, New York: Longmans, Green, and Company - p. 41.
2. ↑ Mahdi, Waruno (1999), "The Dispersal of Austronesian boat forms in the Indian Ocean", in Roger Blench; Matthew Spriggs, Archaeology and Language III; Artefacts, languages and texts, Routledge, pp. 144–179, ISBN 0-415-10054-2, p. 154.
3. ↑ Jereo koa: 1Mpanj. 10.1; 2Tant. 8.17-18; 2Tant. 9.10.
4. ↑ Smith, William, A dictionary of the Bible, Hurd and Houghton, 1863 (1870), pp.1441
5. ↑ Ramaswami, Sastri, The Tamils and their culture, Annamalai University, 1967, pp.16
6. ↑ Gregory, James, Tamil lexicography, M. Niemeyer, 1991, pp.10
7. ↑ Fernandes, Edna, The last Jews of Kerala, Portobello, 2008, pp.98
8. ↑ Menon, A. Sreedhara (1967), A Survey of Kerala History, Sahitya Pravarthaka Co-operative Society [Sales Department]; National Book Stall, p. 58
9. ↑ Aiyangar, Sakkottai Krishnaswami (2004) [nivoaka voalohany tamin'ny taona 1911], Ancient India: Collected Essays on the Literary and Political History of Southern India, Asian Educational Services, pp. 60–, ISBN 978-81-206-1850-3
10. ↑ Walker, Benjamin (1968), Hindu World: An Encyclopedic Survey of Hinduism, Volume 2, Allen & Unwin, p. 515
11. ↑ Josephus, Antiquities of the Jews (Book 8, chapter 6, §4), s.v. Aurea Chersonesus
12. ↑ Solomon Skoss (ed.), The Hebrew-Arabic Dictionary of the Bible, Known as `Kitāb Jāmiʿ al-Alfāẓ` (Agron) of David ben Abraham al-Fasi, Yale University Press: New Haven 1936, vol. 1, p. 46.
13. ↑ Names of countries, Decret and Fantar, 1981
14. ↑ "The Berbers", by Geo. Babington Michell, p 161, 1903, Journal of the Royal African Society.
15. ↑ Lipiński, Edward (2004), Itineraria Phoenicia Studia Phoenicia 18, Peeters Publishers, ISBN 978-90-429-1344-8; p. 200.
16. ↑ Hogbin, H. Ian, Experiments in Civilization: The Effects of European Culture on a Native Community of the Solomon Islands, New Yprk: Schocken Books, 1970 (1939), pp.7-8.
17. ↑ Hogbin, H. In, Experiments in Civilization: The Effects of European Culture on a Native Community of the Solomon Islands, New York: Schocken Books, 1970 (1939), pp.7-8
18. ↑ Shalev, Zur (2003). "Sacred Geography, Antiquarianism and Visual Erudition: Benito Arias Montano and the Maps in the Antwerp Polyglot Bible" Archived Febroary 25, 2021 at the Wayback Machine (PDF). Imago Mundi. 55: 71. doi:10.1080/0308569032000097495. Notsidihina tamin'ny 17/01/2017.
19. ↑ Compañía General de Tabacos de Filipinas. Colección general de documentos relativos a las Islas Filipinas existentes en el Archivo de Indias de Sevilla. Tomo III--Documento 98, 1520-1528. pp. 112–138.