[go: up one dir, main page]
Idi na sadržaj

Životinje

Uredi veze
S Wikipedije, slobodne enciklopedije
(Preusmjereno sa Životinja)
Životinje
Raspon fosila: Kriogen — Sadašnjost
Ilustracija bogatog diverziteta životinja
Ilustracija bogatog diverziteta životinja
Sistematika
DomenaEukaryota
CarstvoAnimalia
Linné, 1758.
Koljena
Tipovi

Životinje (latinski: Animalia) su višećelijski, Eukariota.[1][2][3][4] organizmi u biološkom carstvu Animalia. Uz nekoliko izuzetaka, životinje konzumiraju organski materijal, udišu kisik, imaju miocite i sposobne su da se kreću, mogu se razmnožavati seksualno i rasti iz šuplje sfere ćelija, blastule, tokom embrionalnog razvoja.

Do 2022. opisano je oko 2,16 miliona živih životinjskih vrsta - od kojih su oko 1,05 miliona insekti, preko 85 000 mekušci i oko 65 000 kičmenjaci. Procjenjuje se da na Zemlji postoji čak 7,77 miliona životinjskih vrsta. Dužina tijela životinja kreće se od 8,5 μm do 33,6 m. Oni imaju složenu ekologiju i interakciju jedni s drugima i svojim okruženjem, formirajući zamršene mreže hrane. Naučno proučavanje životinja je poznato kao zoologija, a proučavanje ponašanja životinja poznato je kao etologija.

Većina živih životinjskih vrsta pripada infrakingdomu Bilateria, visoko proliferativnoj kladi čiji članovi imaju bilateralno simetričan plan tijela. Postojeći bilaterijci uključuju bazalnu grupu Xenacoelomorpha, ali velika većina pripada dvije velike superfile: protostomia, koji uključuju tipove kao što su člankonošci, mekušci, pljosnati crvi, annelidi i nematode, itd; i deuterostomia, koji uključuju tri phyla bodljokožaca, poluhordate i hordate, pri čemu su potonji s kralježnjacima njegov najuspješniji podfil. Prekambrijski oblici života koji se tumače kao rane složene životinje već su bili prisutni u edijakarskoj bioti kasnog proterozoika, ali fosili primitivne spužve i drugih spekulativnih ranih životinja datirani su već u tonijsko razdoblje. Gotovo svi moderni životinjski tipovi postali su jasno utvrđeni u fosilnim zapisima kao morske vrste tokom kambrijske eksplozije, koja je počela prije oko 539 miliona godina (Mya), a većina klasa tokom ordovicijskog zračenja 485,4 miliona godina. Identificirana je 6.331 grupa gena zajedničkih za sve žive životinje; oni su možda nastali od jednog zajedničkog pretka koji je živio 650 miliona godina prije kriogenijskog perioda.

Historijski gledano, Aristotel je životinje podijelio na one s krvlju i one bez krvi. Carl von Linne je stvorio prvu hijerarhijsku biološku klasifikaciju za životinje 1758. svojom Systema Naturae, koju je Jean-Baptiste Lamarck proširio na 14 tipova do 1809. Godine 1874. Ernst Haeckel je podijelio životinjsko carstvo na višećelijske Metazoe (sada sinonim za Anima) Protozoe, jednoćelijski organizmi koji se više ne smatraju životinjama. U moderno doba, biološka klasifikacija životinja oslanja se na napredne tehnike, kao što je molekularna filogenetika, koje su efikasne u demonstriranju evolucijskih odnosa između taksona.

Ljudi koriste mnoge druge životinjske vrste za hranu (uključujući meso, jaja i mliječne proizvode), za materijale (kao što su koža, krzno i vuna), kao kućne ljubimce i kao radne životinje za transport i usluge. Psi, prva pripitomljena životinja, korišteni su u lovu, sigurnosti i ratovanju, kao i konji, golubovi i ptice grabljivice, dok se druge kopnene i vodene životinje love radi sporta, trofeja ili zarade. Životinje koje nisu ljudi također su važan kulturni element ljudske evolucije, jer se pojavljuju u pećinskoj umjetnosti i totemima od najranijih vremena, a često su zastupljene u mitologiji, religiji, umjetnosti, književnosti, heraldici, politici i sportu.

Porijeklo i fosilni tragovi

[uredi | uredi izvor]
Dunkleosteus je bio prethistorijska riba dužine oko 10 m.[5]

Preovladava uvjerenjr da životinje vode porijeklo od eukariotskih bičara.[6] Najbliži živući srodnici tih oblika su hoanoflagelati, čija morfologija podsjeća na hoanocite nekih spužvi (ćelije koje im pokrivaju unutrašnju površinu). Molekulsko-biološka istraživanja svrstavaju životinje u nadgrupu živog svijeta pod nazivom Opisthokonta, u koji spadaju i hoanoflagelati, gljive i nekolicina malenih parazitskih protista. Hoanoflagelati su dobili naziv po pozadinskoj poziciji biča (u tvorevini koja liči na kragnu), u pokretljivim ćelijama, što se također javlja i kod spermatozoida većine sisara, dok većina ostalih eukariota ima anteriorni bič.

Prvi fosili koji su vjerovatno ostaci životinja javljaju se u formaciji Trezona u Južnoj Australiji.[7] Smatra se da su to bili rane spužve. Pronađeni su u stijenama koje su datirane na oko 665 miliona godina.

Naredni mogući najstariji fosil životinja potiče iz kraja prekambrija, prije oko 610 miliona godina, a spada u tzv. edijakarijsku biotu.[8] Međutim, vrlo ih je teško dovesti u vezu sa kasnijim fosilima. Neki od njih možda predstavljaju pretke današnjih oblika životinja, ali su možda i odvojene grupe, pa, ako se to potvrdi, uopće i ne spadaju u životinje.

Osim njih, preci najpoznatijih koljena životinjskog carstva javljaju se više ili manje u isto vreme tokom kambrija, prije oko 542 miliona godina.[9] Još uvek je predmet rasprava da li taj događaj, koji se naziva kambrijskom eksplozijom, predstavlja brzu divergenciju među različitim grupama ili promenu uslova u staništu zbog kojih su se njihovi ostaci lakše fosilizirali.

Neki paleontolozi smatraju da su se životinje pojavile mnogo prije kambrijske eksplozije biodiverziteta, moguće čak i prije milijardu godina.[10] Fosilizirani tragovi, poput otisaka tijela i jazbina, iz ere tonija ukazuju na prisustvo triploblastulnih crva, sličnih metazoama, približno iste veličine (širine oko 5 mm) i kompleksnosti kao gliste. Početkom ovog geološkog perioda, prije oko milijardu godina, došlo je do smanjenja diverziteta stromatolita, što može ukazivati na pojavu životinja koje su se njima hranile, budući da im je, nakon permsko-trijaskog i ordovicijsko-silurskog izumiranja diverzitet također porastao. Međutim, otkriće tragova koji su vrlo slični onima iz današnjih stijena, stvara nalaz ostataka ogromnog jednoćelijskog protista Gromia sphaerica, koji baca sumnju u njihov status dokaza rane evolucije životinja.[11][12][13]

Procjenjuje se da je izumrlo čak 99,9% svih životinja koje su ikada postojale.[14]

Osobenosti

[uredi | uredi izvor]

Životinje su živa bića, koja svoju energiju ne dobijaju fotosintezom nego se hrane drugim životinjskim ili biljnim organizmima a za disanje treba im kisik. Većina životinja je pokretna i ima čula. Prirodno-naučno gledano i čovjeka treba smatrati životinjom. Biologija ponašanja je pokazala, da životinje na višem stepenu razvoja koriste komplicirane uzorke ponašanja i određene znakove koje nazivamo i govor životinja (glasanjem, mimikom, i sl.). Pored čovjeka, i neke životinje pokazuju, bar u naznakama, sposobnost apstraktnog mišljenja. Međutim, osim čovjeka nije poznata ni jedna životinjska vrsta koja bi mogla stvoriti "visoko razvijenu" kulturu. Razlikovanje koje u većini jezika postoji između čovjeka i životinje, naučno gledano, nije održiva. Životinje se najčešće poistovjećuju sa višećelijskim organizmima, međutim tu se u zadnje vrijeme pojavljuje čitav niz raznih teorija, i vjerovatno će potrajati još neko vrijeme dok se razjasne i općenito prihvate mišljena o čitavom nizu, po navedenoj definiciji, graničnih slučajeva.[15][16]

Životinje i čovjek

[uredi | uredi izvor]

Ljudska vrsta (Homo sapiens) također pripada carstvu Animalia, iz kojeg ga izdvajaju samo dostignuća kulture, u najširem smislu riječi.

Od najranijih vremena čovjek životinje poštuje, klanja im se, bori se s njima i drži ih kao korisne ili domaće.

Prema uzajamnom odnosu, čovjek životinje dijeli na:

Prema primitvnim uvjerenjima nekih istočnih naroda, svete životinje mogu biti žive inkarnacije životinja-bogova, koje su, primjerice u Starom Egiptu, vjerovatno bile poštovane. Tokom ritualnih postupaka životinje mogu služiti i kao žrtve.

Klasifikacija

[uredi | uredi izvor]

Prema savremenim shvatanjima životinje su jedan od carstava eukariota. Obično se djele na tri podcarstva: Mesozoa, Parazoa i Eumetazoa koja obuhvataju 39 tipova – koljena. Najveći broj vrsta spada u zglavkare (Arthropoda).
Napomena: Među prvim zagradama je broj poznatih subhijerarhijskih kategorija, a među drugima: broj opisanih vrsta.[17]

Broj postojećih vrsta

[uredi | uredi izvor]

Životinje se mogu podijeliti u dvije široke skupine:

Polovina svih opisanih vrsta kičmenjaka su ribe, a tri četvrtine svih opisanih vrsta beskičmenjaka su insekti. U sljedećoj su tableli navedeni broj opisanih postojećih vrsta za svaku glavnu podgrupa životinja, prema procijenama za Crvene liste ugroženih vrsta, 2014.[22][23]

Relativnu učešće broja vrsta na ukupnom životinjskom stablu
Grupa Slika Subgrupa Procjena broja opisanih vrsta
Kičmenjaci Ribe 32.900
Vodozemci 7.302
Gmizavci 10.038
Ptice 10.425
Sisari 5,513
Ukupni broj vrsta kičmenjaka: 66.178
Beskičmenjaci Insekti 1,000.000
Mehkušci 85.000
Rakovi 47.000
Korali 2.000
Pauci 102.248
Baršunasti crvi 165
Potkovičasti rakovi 4
Ostale 68.658
Ukupni broj vrsta beskičmenjaka: 1,305.075
Ukupni broj svih vrsta životinja: 1,371.253

Preko 95% opisanih životinjskih vrsta su beskičmenjaci.

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ McKenna, M. C., Bell, S. K. (1997). Classification of Mammals: Above the species level. New York: Columbia University Press. ISBN 0-231-11013-8.
  2. ^ Sofradžija A., Šoljan D., Hadžiselimović R. (1996): Biologija 1, Svjetlost, Sarajevo, ISBN 9958-10-686-8.
  3. ^ Kavanagh, M. (1983). A Complete Guide to Monkeys, Apes and Other Primates. New York: Viking Press. p. 18. ISBN 0-670-43543-0.
  4. ^ Linnaeus, Carolus (1758). Systema naturae per regna tria naturae :secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis (jezik: latinski) (10. izd.). Holmiae (Laurentii Salvii). Arhivirano s originala, 10. 10. 2008. Pristupljeno 22. 9. 2008. CS1 održavanje: nepreporučeni parametar (link)
  5. ^ Monster fish crushed opposition with strongest bite ever
  6. ^ Campbell, Niel A. (1990). Biology (2nd izd.). Benjamin/Cummings Pub. Co. str. 560. ISBN 978-0-8053-1800-5.
  7. ^ http://www.nature.com/ngeo/journal/vaop/ncurrent/full/ngeo934.html.
  8. ^ Costa, James T.; Darwin, Charles (2009). The annotated Origin: a facsimile of the first edition of On the origin of species. Harvard University Press. str. 308. ISBN 978-0-674-03281-1.
  9. ^ Milsom, Clare; Rigby, Sue (2009). Fossils at a Glance. John Wiley and Sons. ISBN 978-1-4051-9336-8.
  10. ^ Campbell N. A., Reece J. B. (2005): Biology, 7th Ed. Pearson, Benjamin Cummings, ISBN 978-0-8053-7171-0.
  11. ^ http://www.biology.duke.edu/johnsenlab/pdfs/pubs/sea%20grapes%202008.pdf.
  12. ^ https://web.archive.org/web/20081216211211/http://www.biology.duke.edu/johnsenlab/pdfs/pubs/sea%20grapes%202008.pdf.
  13. ^ http://www.msnbc.msn.com/id/27827279/ Arhivirano 18. 2. 2009. na Wayback Machine.
  14. ^ http://www.bbc.co.uk/lastchancetosee/sites/about/extinction.shtml The thing about extinction.
  15. ^ Hutchins M. (2003): Grzimek's animal life encyclopedia, 2nd ed. Gale, Detroit: Gale, ISBN 0787657778.
  16. ^ Cresswell J. (2010): The Oxford dictionary of word origins, 2nd edition. Oxford University Press, New York, ISBN 978-0-19-954793-7.
  17. ^ http://globalspecies.org/ntaxa/109518 Arhivirano 23. 10. 2015. na Wayback Machine Global Species.
  18. ^ Campbell N. A. (1990): Biology. 2nd Ed. Benjamin/Cummings Pub. Co., ISBN 978-0-8053-1800-5.
  19. ^ Behringer R. R. et al., Eds(2008): Emerging model organisms: a laboratory manual, Volume 1 (illustrated Ed.). Cold Spring Harbor Laboratory Press, ISBN 978-0-87969-872-0.
  20. ^ Hall B. K., Hallgrímsson B., Strickberger M. W. (2008): Strickberger's evolution: the integration of genes, organisms and populations. Jones & Bartlett Learning, ISBN 978-0-7637-0066-9.
  21. ^ Hamilton G.: Kingdoms of life – Animals (Enhanced eBook). Lorenz Educational Press, ISBN 978-1-4291-1610-7.
  22. ^ The World Conservation Union (2014): IUCN Crvena lista ugroženih vrsta, 2014.3. Pregled: Statistika globalno ugroženih vrsta.
  23. ^ Table 1: Numbers of threatened species by major groups of organisms (1996–2014).

Vanjski linkovi

[uredi | uredi izvor]
Preuzeto iz "https://bs.wikipedia.org/w/index.php?title=Životinje&oldid=3656006"