Lumbard ucidental

Quest articol chì l'è in la Vedrina de la Wikipedia

Quel articul chì l'è scrivüü in Lumbard, cun l'urtugrafia insübrica ünificada.

El lumbard ucidental (o insübrich) l'è vöna di du variant principal de la lengua lumbarda. L'è parlaa int i zonn de Milan, Com, Lecch, Pavia, Vares, Lod, Nuara, Verbania, in Brianza, in Ümléna, in Valtelena e in Svizra (in Tisin e in part di Grisun). Gh'hinn anca di part nord de l'Emilia ch'i pudrissen vess cunsideraa insübrich, ma per adess l'esista no'na classificaziun presisa. Par quel pruposit chì, giamò del 1853 el Biondelli el faseva nutà che el piasentin el gh'aveva tüt dü i vucal türbaa del lumbard (la /ø/ e la /y/), roba che la sücedeva no int la püssee part di parlad emilian. A la fin parò el Biondelli el classificava el piasentin cume emilian (pütost che lumbard) de passag.

Per savenn pussee, varda l'articol Urtugrafii del Lumbard.

I möd de scriv in lumbard ucidental a hinn sustanzialment dü: vünn che 'l trà ispiraziun de l'urtugrafia leteraria milanesa (cumpagna de quela piemuntesa e ligüra) e vünn alter che 'l pò vess ciamaa de ispiraziun svizara (che l'è quel in del qual l'è scrivü quel articul chì). Del prim hinn carateristigh i grafema /oeu/ e /u/, a la francesa, menter del segund invezi i grafema /ö/ e /ü/, a la tudesca. La magiur part di urtugrafii l'è basada sura vün di dü mudei. Un'altra pruposta de urtugrafia la saria quela del lenguista Geoffrey Hull, in del cuntest de una lengua padanesa che la picaria dent tüt i lenguv gal-italigh e returumanigh.

articuj definii mascülin feminin singular el/ol/ul/äl/u(r)/al1 la/ra plüral i i/le

articuij minga definii mascülin feminin singular un/ün/an una/üna/ina, un'/ün' plüral di di

1. In certi cuntest la vucal de l'articul definii la pö drucà, o diventà 'na schwa, in quej cas chì l'articul el pö vess scrivüü cun l'apostrofi (pres. 'l/'r)

	singular	plüral
1ma pers.	mì/me/men	nün(ch)/nü(m)/nögn
2da pers.	tì/te	vialter1/violter1/violtri, vü2
3za pers. (m)	lü	lur/lui
3za pers. (f)	lee	lur/lui

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (vialtar). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumün quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

2. Int i püssee tant variant del lumbard ucidental, gh'è na distinzion fra vialter/violter e vü: i prim i henn i prunom plural nurmal, mentr'inveci el second l'è la version che la se dröva per rivolgess a 'na persona per la qual se gh'ha rispet, e donca l'è plüral dumà gramaticalment, perchè in efeti la se riferiss a 'na persona singula (in certi dialet el "vü" l'è diventaa arcaich, e quela fünzion chì l'è passaa al "lü").

	singular	plüral
1ma pers.	me1 (-m)	se/si1 (-ss)
2da pers.	te1 (-t)	ve1 (-v)
3za pers. (m)	el1 (-l)	i/je1 (-j)
3za pers. (f)	la (-la)	i/je1 (-j)

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (es. ma, ta, e.i.v.). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumün quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

Int i question, el clitich el pö spustass dop del verb:
1. lü el dis -> 'sa disel?
2. lee la dis -> 'sa disla?

Int la tabela de sura, la part tra parentes l'è la furma post-verbala.

In certi variant insübrich, quel spustament chì l'è ubligatori, mentr'inveci in alter variant (suratüt variant del Milanes) questa strütura l'è 'dree perdess, e donca (1) e (2) i diventen (3) e (4):
3. 'se'l dis?
4. 'se la dis?

'L Lumbard ucidental 'l marca la diferenza intra mas'c e femena fin al nümer tri:

mas'c	femena
vün/vön	vüna/vöna
dü	dò/du
tri	trè

I alter nümer i gh'hann dumà una versión (La "e" atonega la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet, e 'l nümer el pö vess scrivüü anca cun la "a" (quatar). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa. Quij cas chì i henn ripurtaa chì suta cun la vucala etimulogica).

4) quater/quatru
5) cinch/sinch/cinqu/cenchi
6) ses/sesi
7) set/seti
8) vot/votu
9) növ/nöi
10) des/desi
11) vündes/vündas
12) düdes/dodas
13) tredes/tredas
14) quatordes/quatordas
15) quindes/quindas
16) sedes/sedas
17) dersett
18) desdott/disdott
19) desnöv/disnöf
20) vint/vent
30) trenta
40) quaranta
50) cinquanta
60) sessanta
70) setanta
80) (v)utanta/(v)otanta
90) nuvanta
100) cent
1000) mila/mill

	prunom	vess
1ma pers.	mì	(a) sun(t)/son/sum
2da pers.	tì	(a) te1 see(t)
3za pers. (m)	lü	(a) l'è
3za pers. (f)	lee	(a) l'è
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) sem/sum(a)
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) sii(v)/sé
3za pers. (pl)	lur	(a) hinn/i henn/ suun

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	vess
1ma pers.	mì	(a) sun(t)/son/sum staa/stai/stat/stéi
2da pers.	tì	(a) te1 see(t) staa/stai/stat/stéi
3za pers. (m)	lü	(a) l'è staa/stai/stat/stéi
3za pers. (f)	lee	(a) l'è stada/staia/staa/stéi
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) sem/sum(a) staa/stai/stat/stéi
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) sii/sé staa/stai/stat/stéi
3za pers. (pl)	lur	(a)/i hinn/henn staa/stai/stat/stéi

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	vess
1ma pers.	mì	(a) seri/sevi/séu
2da pers.	tì	(a) te1 ser(et)/sev(et)/seri/séi1
3za pers. (m)	lü	(a) l'era/eva/éa
3za pers. (f)	lee	(a) l'era/eva/éa
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) serem/serum/sevum/séam
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) serev/seruv/sé(r)vi/sii
3za pers. (pl)	lur	(a)/i eren/even/erun/éan1

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta serat/sevat staa/staio 'me lur i eran/evan staa/stai). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

La v in de l'imperfett l'è cunsiderada arcaica in di variant püssee inuvativ (per esempi quela de Milan).

	prunom	vess
1ma pers.	mì	(a) seri/sevi/séu staa/stai/stat/stéi
2da pers.	tì	(a) te1 seret/sevet1/seri/séi staa/stai/stat/stéi
3za pers. (m)	lü	(a) l'era/eva/éa staa/stai/stat/stéi
3za pers. (f)	lee	(a) l'era/eva/éa staa/stai/stat/stéi
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) serum/sevum/séam staa/stai/stat/stéi
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) seruf/seruv/sé(r)vi/sii staa/stai/stat/stéi
3za pers. (pl)	lur	(a)/i eren/even1/erun/éan staa/stai/stat/stéi

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta serat/sevato 'me lur i eran/evan). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	vess
1ma pers.	mì	(a) saroo/sarù/sarò/sa(r)ó
2da pers.	tì	(a) te1 sa(r)ee(t)1
3za pers. (m)	lü	(a) el sa(r)à
3za pers. (f)	lee	(a) la sa(r)à
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) sa(r)èmm/sarùm(a)
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) sa(r)ii
3za pers. (pl)	lur	(a)/(i) sa(r)ànn

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta sareet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	vess
1ma pers.	mì	(a) sa(r)oo/sarù staa/stai/stat/stéi
2da pers.	tì	(a) te1 sa(r)ee(t)1 staa/stai/stat/stéi
3za pers. (m)	lü	(a) el sa(r)à staa/stai/stat/stéi
3za pers. (f)	lee	(a) la sa(r)à staa/stai/stat/stéi
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) sa(r)èmm/sarùm(a) staa/stai/stat/stéi
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) sa(r)ii staa/stai/stat/stéi
3za pers. (pl)	lur	(a)/(i) sa(r)àn(n) staa/stai/stat/stéi

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta sareet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

Infinit	Gerundi	Participi Pasat
stá(r)	(i)'n vià (a) stá(r)	stai/stat
avegh(r)	(i)'n vià (a) avegh(r)	avut
durmí(r) (m)	(i)'n vià (a) durmí(r)	durmii

	prunom	Avegh
1ma pers.	mì	(a) gh'hoo/hu/hö
2da pers.	tì	(a) te1 gh'hee(t)
3za pers. (m)	lü	(a) el/u gh'ha
3za pers. (f)	lee	(a) la gh'ha
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) gh'emm/um(a)
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) gh'avii/hii/é
3za pers. (pl)	lur	(a)/i gh'han(n)

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	Avegh
1ma pers.	mì	(a) gh'hoo/hu/hö a(v)üü(d)
2da pers.	tì	(a) te1 gh'hee(t) a(v)üü(d)
3za pers. (m)	lü	(a) el/u gh'ha a(v)üü(d)
3za pers. (f)	lee	(a) la gh'ha a(v)üü(d)
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) gh'emm/um(a) a(v)üü(d)
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) gh'avii/hii/é a(v)üü(d)
3za pers. (pl)	lur	(a)/i gh'han(n) a(v)üü(d)

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	Avegh
1ma pers.	mì	(a) gh'avevi/eri
2da pers.	tì	(a) te1 gh'avevet1/eret1
3za pers. (m)	lü	(a) el/u gh'aveva/era
3za pers. (f)	lee	(a) la gh'aveva/era
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) gh'ave(v)um
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) gh'ave(v)uf/avevuv
3za pers. (pl)	lur	(a)/i gh'aveven

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

Int l'indicativ imperfet, el verb avè(gh) el gh'ha anca una version püssee cürta, che l'è el risültaa d'una cuntrazion funulogica (cumpagna de quej di ausiliar ingles):

furma cumpleta	cuntrazion
gh'avevi	gh'avi/ava/evi
gh'avev(et)	gh'av(et)/ev(et)
gh'aveva	gh'ava/eva
gh'ave(v)um	gh'a(v)um
gh'ave(v)uv	gh'a(v)uv/avi
gh'aveven	gh'aven/avan

	prunom	Avegh
1ma pers.	mì	(a) gh'avevi/eri a(v)üü
2da pers.	tì	(a) te1 gh'avevet1/eret1 a(v)üü
3za pers. (m)	lü	(a) el/u gh'aveva/era a(v)üü(d)
3za pers. (f)	lee	(a) la gh'aveva/era a(v)üü(d)
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) gh'ave(v)um a(v)üü(d)
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) gh'ave(v)uf/avevuv a(v)üü(d)
3za pers. (pl)	lur	(a)/i gh'aveven a(v)üü(d)

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	Avegh
1ma pers.	mì	(a) gh'avaroo
2da pers.	tì	(a) te1 gh'avaree(t)
3za pers. (m)	lü	(a) el/u gh'avarà
3za pers. (f)	lee	(a) la gh'avarà
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) gh'avarem
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) gh'avarii
3za pers. (pl)	lur	(a)/i gh'avaran(n)

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

	prunom	Avegh
1ma pers.	mì	(a) gh'avaroo a(v)üü(d)
2da pers.	tì	(a) te1 gh'avaree(t) a(v)üü(d)
3za pers. (m)	lü	(a) el/u gh'avarà a(v)üü(d)
3za pers. (f)	lee	(a) la gh'avarà a(v)üü(d)
1ma pers. (pl)	nün(ch)/nü(m)	(a) gh'avarem a(v)üü(d)
2da pers. (pl)	vialter1/violter, vü	(a) gh'avarii a(v)üü(d)
3za pers. (pl)	lur	(a)/i gh'avaran(n) a(v)üü(d)

1. La "e" la pö vess parnunziaa 'me schwa, a seconda del dialet. In quel cas chì el prunom el pö vess scrivüü anca cun la "a" (ta seet). Questa chì l'è n'alternanza pütost cumüna quand che la parnonzia la cumprenda la schwa, pr'el fat che gh'è no n'urtugrafia standardizaa (e.s. nagot/negot, etc.).

Funema di cunsunant del lumbard insübrich

	Bilabiàl	Labio- dental	Dentàl	Alveulàr	Post- alveulàr	Palatal	Velàr	Glutàl
Nasàl	m			n		ɲ	ŋ
Plusìv	p  b			t  d			k  ɡ
Africaa				ts1	tʃ  dʒ
Fricatìv		f  v		s  z	ʃ2  ʒ3
Aprussimaa				r		j
Lateral				l		ʎ4

1. L'africaa /ts/ l'esista dumà int i variant insübrich del nord, a partì dal brianzö fin al ticines.
2. La fricativa /ʃ/ l'esista no int i variant paves e in quej di sit che j'hinn suta l'aministrazion del Piemont (pres. el nuares).
3. La fricativa /ʒ/ la gh'è dumà int una quaj varianta centrala (principalment int el milanes) e suratüt int i parol ch'i riven diretament dal frances. Cumpagn de la /ʃ/ l'esista no int i variant paves e in quej di sit che j'hinn suta l'aministrazion del Piemont.
4. La palatal /ʎ/ l'esista dumà int una quaj varianta aplina, suratüt quej che j'hinn inflüenzaa dal Rumanc (presempi el pus'ciavin).

El lumbard insübirch el gh'ha 8 vucal cumün e dü principalment dialetal: /a/, /e/, /ɛ/, /i/, /o/, /ɔ/, /ø/, /u/, /y/, /ʌ/, rapresentaa da i segn chì suta:

• a, e, i, o, ö, u, ü, ä (grafia ünificada)
• a, e, i, ò, oeu/eu, ó/ou, u, ä (grafii classich: classega milanesa, Ortografia classega ocidental).

La /o/ e la /ʌ/ j'henn principalment dialetal, perchè la prima l'esista no int el milanes, mentr'inveci la seconda l'esista dumà int i variant che j'hinn staa inflüenzaa dal piemuntes (e in certi casi da l'emilian), tant 'me i variant paves e quej suta l'aministrazion del Piemont, asca el verbanes e l'ussulan.

Vucal del lumbard insübrich

	Fruntal		Central		Aretraa
Seraa	i	y			o	u
de Mez	e	ø
Vert	a	ɛ			ɔ	ʌ1

1. Quela vucal chì l'è cumpagna de la "terza vucal piemuntesa", e l'esista dumà int i variant che j'hinn staa inflüenzaa dal piemuntes (e in certi casi da l'emilian), tant 'me i variant paves e quej suta l'aministrazion del Piemont, asca el verbanes e l'ussulan. Quand che l'è marcaa int l'urtugrafia, l'è scrivüü "ä".

Int i püssee variant de l'insübrich a trövum el prucediment de furtizion cunsunantica in pusizion final, un prucediment che l'è fess ativ anca int i lengu germanich. El risültaa de 'sta furtizion cunsunantica l'è che i fricativ e i plusiv debul i perden la vus quand che i henn in fin de parola:

• [nøva] -> [nøf]
• [verda] -> [vert]

Quel prucediment chì l'è no ativ int i parlad de cunfin, cume presempi el paves e quej variant insübrich parlaa int i zone suta l'aministrazion del Piemont. Gh'è pö da dì che anca int i zon püssee central, el nivell de furtizion l'è no inguaa per tüt, e gh'è di variazion sia a nivell dialetal che adritüra tra 'na persona e l'altra (e quindi a nivell idiuletal). Presempi, certa gent la fa distinzion fra [nøf] (l'agetiv) e [nøv] (el nümer), mentr'inveci alter i gh'han semper la version cun la furtizion, e quindi i disen [nøf] in tüt dü i cas.

Anca se l'insübrich el gh'ha tanti variant a seconda di pais e di cità indè che l'è parlaa (e denter i cità el gh'ha di diferenz da 'na cantunada a l'altra), l'Insübria linguistica la se pö divid in tre zon dialetal principal: el nord (ch'el parta da la Brianza e el va a finì in Tisin), macro-Milan (ch'el cumprenda Milan cità e i sit int el sud de la pruincia), e ovest-e-bassa (che la cumprenda i zon del nuares e quej de l'Ümlena, e la va a finì o a Pavia o int el territori che el va da Turtona a Piasenza, a seconda d'indè che se decida de tirà el cunfin linguistich tra lumbard e emilian). A l'interen de quej tre zon chì i parlad i mustren di cambiament de parnonzia e anca lessical che a volt i cambien da un paisin a l'alter, però quest el cambia no el fat che quela tripartizion chì l'è pussibil, e anca d'una certa impurtanza.

Funulugicament, l'isugloss püssee ciar l'è quel de la distinzion fra "o" e "u" in pusizion tonica pre-nasala. Se a partum da la zona ovest-e-bassa, a pudum nutà che la sequenza "ùN" (l'acent l'indica che la vucal l'è tonica e la N l'è 'na manera per ciapà denter sia la [n] che la [ŋ]) l'esista no. Se se mövum int el macro-milanes, a vedum che la roba l'è a l'incuntrari, perchè la sequenza "ùN" l'è fess druaa, e l'è l' "òN" che l'esista mia. Se pö a vam sü int la zona nord, a trövum sia vün che l'alter. La tabela chì suta la fa un quaj esempi:

ovest-e-bassa	macro-milan	nord	Lombàrt orientàl	Latin
pont	punt	punt	put	pŏntem
bon	bun	bon	bù	bŏnum
onda	unda	unda	(ónda)	ŭndam
urazion	uraziun	urazion/uraziun	orasiù	oratiōnem

latin	lumbard ucidental	lumbard uriental	piemuntes	ligür	venet	emilian-rumagnöl
ecclesia	gesa/cesa	cesa	gesia/cesa	géixa	cesa	cesa
ego (acc. me, dat. mihi)	mì/mé	mé	mi	mì	mì	mé/mè
oculus	öcc/ögg	öcc	euj	êuggio	ocio	ôc
esse	vess	èss/véser	esse	ëse	èsare
in hodie	incö	incö/encö	ancheuj	ancheu/anchœi	unquo/ancuo/ oncò/ogi	incó/incû/ incùa/incô
pater	pader	pare/pader	pare	poæ/pàire	pare	pèdar/pèder
vetulus	vecc	ècc	vej	vecio	vecio

• Dialet milanes
• Dialet brianzö
• Dialet cumasch
  • Dialet laghee
  • Dialet lüganes
• Dialet lümelin
  • Dialet vigevanasch
• Dialet ludesan
• Dialet tisines
• Dialet paves-vugheres
  • Dialet ultrepadan
• Dialet turtunes
• Dialet valtulines
• Dialet nuvares
• Dialet varesot
  • Dialet verbanes
• Dialet büstoch

Vidè incasì: Koiné ticinesa

v • d • e Lengua lombarda
In general	Gramatega lombarda · Storia de l'ortografia lombarda · Storia de la lengua lombarda · Difusion del lombard fœura de la Lombardia
Varietà	Lombard Ocidental (milanes, comasch, paves, lodesan, noares, verbanes, ticines, alpin ocidental) · Lombard oriental (bergamasch, bressan, cremasch, cremones, trentin ocidental)
Autor	Pietro da Barsegapé · Uguçon da Laodho · Bonvesin de la Riva · Carlo Assonega · Lanzin de Cort · Carlo Maria Maggi · Francesco De Lemene · Meneghin Balestree · Isep Parin · Carlo Porta · Peder Ruger de Stabell · Angiol Canoss · Bortol Belot · Delio Tessa
Literadura	Liber di Tre Scricciur · Mayor gremeza · Cheribizo · Varon Milanes · La sposa Francesca · La Ninetta del Verzee · Desgrazzi de Giovannin Bongee · A ol Franzesch Olivee · Prineide · El venter de Milan · El miracol de Carabolla · Sonetti prostatici
Musega	Giovanni D'Anzi · Davide Van de Sfroos · Dellino Farmer · Nanni Svampa · I Gufi · Milanese - Antologia della canzone lombarda · Bèpi & The Prismas
Fenomen	Parlà per zeta · Lombardism