Runde vaan Italië
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Runde vaan Italië (Italiaans: Giro d'Italia) is 'n mierdaagse fietsrenwèdstrijd door Italië en eventueel door aander len. Ze is opgezat nao 't model vaan de Runde vaan Fraankriek en vörmp same mèt häör en de Runde vaan Spaanje de drei Groete Rundes. De runde woort in 1909 veur 't iers verrije en is sindsdeen allein veur d'n Iersten en Twiede Wereldoorlog oonderbroke. De Runde vaan Italië steit bekind um zine bezunder spectulair parcourse mèt dèks zier zwoer bergetappe en gevierleke aofdalinge.
Historie
bewirkDe Runde vaan Italië woort in 1909 georganiseerd door La Gazzetta dello Sport. Hunne concurrent, de Corriere della Sera, had al 'ne succesvollen otorace georganiseerd en had noe planne veur 'n fietseren. Umtot me in Italië ouch gezeen had tot de Runde vaan Fraankriek e groet succes waor gewore, leek 't redacteur Tullo Morgagni e good idee um in eige land ouch zoeget te doen. Aonvenkelek woort dit um geldgebrek aofgeweze en organiseerde de gezèt 't besjeiener Milaan-San Remo. Wie dat e succes woort, dors me ouch 'n ganse runde vaan Italië aon. In 't land bleke väöl rieke lui en bedrieve bereidveur 'n donatie of investering te doen. D'n ierste Giro woort in mei 1909 verrijd. Start en finish waore in Milaan, etappeplaotse waore oonder mie Napels, Roeme, Florence en Turijn. Winner woort Luigi Ganna.
In de volgende jaore kós de Runde weure vervolg, meh vaan 1915 tot 1920 mós ze weure oonderbroke um d'n Ierste Wereldoorlog. In 1919 begós me weer. De groetste renner vaan de jaore 1920 waor de Toscaan Alfredo Binda. In 1931 woort de roze trieko ingeveurd veur de renner dee ierste steit in 't klassemint; de kleur kump vaan 't roze pepier boe-op La Gazzetta dello Sport weurt gedrök. Haafweeg de jaore 1930 kaom Gino Bartali op, dee al gaw zwoer concurrentie kraog vaan ziene joonge ploggenoot Fausto Coppi. Naotot de Giro nog ins veer jaore woort opgesjort (1941-1945, veur d'n Twiede Wereldoorlog), góng hunne twiestrijd door; Coppi, woort zoedoende de groetste fietsrenner vaan de nao-oorlogse jaore. In 1950 voont 'ne primeur plaots wie de Zwitser Hugo Koblet es ierste neet-Italiaon de Giro won. In de jaore 1960 won de Fransoos Jacques Anquetil, veural bekind vaan zien vief Toureuverwinninge, ouch twie kier de Runde vaan Italië. De Belsj Eddy Merckx pakde tösse 1968 en 1974 't indklassemint wel vief kier; 't lökde häöm die jaore dèks um in twie groete rundes mèt te fietse en ze allebei te winne.
In 1965 startde de Runde vaan Italië veur 't iers boete Italië, en wel in San Marino. In 1973 begós ze zelfs in Belsj (Verviers), vaan boe-oet de renners door o.m. Duitsland, Fraankriek en Zwitserland nao 't zuie fietsde. In 2002 waor de start veur 't iers in Nederland, en wel in Groninge. De Runde vaan 2018 startde zelfs neet in Europa (in Jeruzalem, Israël um perceis te zien). Wienie de Runde zoe wied vaan Italië start, hèlt me nao e paar daog gemeinelek 'ne rösdaag um de gansen handel nao Italië te verplaotse en dao wijer te fietse. De finish is nog ummertouw traditioneel in Milaan.
Klasseminte
bewirkIn de Giro weure de volgende klasseminte bijgehawwe:
- roze trieko: Bèsten tied euver alle etappes heer ('tzelfde wie de gelen trieko in de Runde vaan Fraankriek)
- greunen trieko: Punteklassemint veur de berg (bölkestrieko in de Runde vaan Fraankriek)
- roejen trieko: Punteklassemint veur daagzeges en tössesprints (in de Runde vaan Fraankriek: greunen trieko)
- witten trieko: De bèste renner oonder de 25.
- plogeclassificatie: De prestaties vaan de renners oet dezelfde ploog gecombineerd en vergeleke mèt aander ploge.