Bosnische Kreeg

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Heëlesj. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

---

D'r Bosnische Burgerkreeg is inne va de krege i Joegosjlavië, i g'ne deelsjtaat Bosnië en Herzegovina. D'r kreeg óntsjtóng wie Bosnië zich ónaafhankelig verkloarde in april 1992 en indigde pas óp 14 december 1995 mit de óngerteëkening van 't Akkoord van Dayton. 't Conflik escaleerde durch etnische en religieus teëgesjtellinge tussje de drei groeëtste etnische gróppe va Bosnië óngeree: de Bosniakke, de Kroate en de Serve.

Aa 't ing va de tachtiger joare en d'r aavank va de nuëgetiger joare va d'r twintigste ieëw begós Joegosjlavië lankzaam oetee te valle. Dit góng gepaard mit de herleëving van 't nationalisme i versjeie deelrepublieke. Zoeë goof 't al in 1989 ónrouw i Kosovo, wie d'r president Slobodan Milošević sjloes maakde aa de autonomie va de deelrepubliek. D'rzelfde president woar sjterk gerich óp 't vuurkómme van 't oeteevalle va zing lank. Soms houw dat mit economische belange te doon. Zoeë woare de deelsjtate Sjlovenië en Kroatië, die zich in 1991 begóste aaf te sjeide, de riekste va Joegosjlavië. Bosnië woar dat gaar neet. Waal woar zieëker 30% va de Bosnische bevolking Servisch. Die Serve woeënde vuural in 't oeëste en 't noarde va g'n deelrepubliek. 't Goof dus min of mieë e aafgebakend sjtuk lank oeë de Serve etnisch gezieë i de mierderheed woare. 't Zelfde gool vuur de Kroate en de Bosniakke. De Kroate woeënde mieë in 't weste va Bosnië en de Bosniakke vuural in 't midde en 't oeëste van 't lank.

Óp 29 fibberwaar en 1 meëts 1992 mochte de burgere sjtumme uëver de ónaafhankeligheed va Bosnië en Herzegovina. 't Referendum woeëd oetgesjreve durch de regering va de deelrepubliek Bosnië. De Bosniakke en Kroate sjtumde i mierderheed vuur ónaafhankeligheed, de Serve i mierderheed teëge. De Servische Bosniësj boycotde doaróp de verkezinge; ze woare fel teëge 'n ónaafhankelig Bosnisch republiek.

Óp 5 april datzelfde joar repe de Kroate en Bosniakke de ónaafhankeligheed oet. Es reactie doaróp repe de Serve de Servische Republiek oet, die 't oeëste en noarde va Bosnië besjloog. Al vuur 't referendum vörmde de drei etnische gróppe ege milities. De Servische milities woeëde gesjteund durch 't Joegosjlavisch volksleger, 't leger va de federaal republiek. Alle milities besjtónge evvel neet zoeëzier oet soldoate, mar mieë oet criminele, hooligans, nationaliste en religieus en politieke extremiste.

Los doavan woar 't kreeg i Kroatië, en waal i g'n Krajina, oeë Servische separatiste óch al 'n ege republiek houwe oetgereupe, mar óch i g'n umgeëving va Dubrovnik. 't Kreegsgeweld hool neet óp bei de grenze. Al óp 30 september 1991 woeëd 't sjtedje Ravno tiedes d'r sjlaag um de sjtad Dubrovnik aagevalle en verweus durch 't volksleger. Zoeë kós de situatie óch i Bosnië sjnel escalere. Óp 6 april 1992, inne daag noa 't oetreupe va de ónaafhankeligheed, veel 't volksleger óch Bosnië binne, mar dan vanoet 't oeëste. 't Ieësjte doel woar de hoafsjtad Sarajevo. D'r ópmasj verleep sjnel en de Serve bezatte i d'r zoeëmer van 1992 al groeëte dele va Bosnië. Hei woeënde vöal Serve. Sjnel doanoa vele Servische militante anger deler va Bosnië binne. De hoofsjtad woeëd kót doaróp belegerd. D'r sjlaag um de sjtad zouw ruum drei joare doere; mieë es 13.000 lüj koame um 't leëve.

Betrach Etnische zuvering veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

In april 1992 woeëde vöal neet-Serve algauw doelwit van etnische zuveringe en gerichde besjetinge. Anger bevolkingsgróppe, de Bosniakke en de Kroate, woare al gauw doelwit van etnische zuveringe en gerichde besjetinge. D'r woeëde versjeie concentratiekampe gesjtich. Kamp Omarska woar hieël beruch, mar óch i Kamp Trnopolje, Kamp Keraterm en Kamp Manjača woeëde vöal sjlachoffesj van etnische zuveringe gevangegehaote. De leëvesumsjtandighede woare döks hieël sjlech. Sjpieëder i d'r kreeg richde óch Bosniakke en Kroate concentratiekampe óp.

Ónger 't begrip etnische zuvering versjteet me neet alling 't vermoarde, mar ieëder 't bewus en gewelddadig verdrieve van 'n bepoalde etnische gróp. I de praktiek geet dat döks gepaard mit massamoard, wiewaal beivuurbild 't verweuste va geboewe die herinnere aa de aawezigheed van anger gróppe e middel kin zing um de identiteet en 't besjtoansrech van e volk te sjade. Zoeë woeëde moskeeë döks doelwit va vandalisme of vernetiging. Angesjum gebuëde dat óch mit de katholieke kirke va de Kroate en de orthodoxe kirkgeboewe va de Serve. Wieër goof 't sjtroektoereel seksueel misbroek. Vrouwlüj woeëde óp groeëte sjoal misbroek durch paramilitaire mit 'n anger etniciteet en doanoa döks vermoard. Alle drei volke óngernome dergelig poaginge um de anger volke te verdrieve.

Óp 18 november 1991 woeëd de Kroatische republiek Herceg-Bosna oetgereupe. De zelfoetgereupe republiek besjloog 't weste va Bosnië. In 't noarde goof 't get exclaves. Tussje 1992 en 1994 woeëd de kreegssituatie nog complexer durch 't conflik tussje de Kroate en moslims. Durch d'r kreeg oefende de Bosnische regering ginne ivlood mieë uëver höar grónkgebeed. Doadurch óntsjtóng e machsvacuüm. De conservatief-nationalistische Kroatisch Democratische Unie kreeg allezeleëve mieë ivlood i de gebede oeë de Kroate i de mierderheed woare. De partei woeëd ónger mieë gesjteund durch d'r Franjo Tuđman, i deë tied president va Kroatië.

I december 1992 houwe de Kroatische milities va Herces-Bosna óch Centraal-Bosnië i heng, oeë moslims woeënde. Dat leide tot 'n intern conflik, vuural weil óch dees milities zich sjuldig maakde aan etnische zuvering. Vöal Bosniakke en óch Serve woeëde aafgevuëd noa concentratiekampe wie Kamp Heliodrom of Kamp Dretelj. De historische sjtad Mostar woeëd nuëge moande lank belegerd. Doabei woeëd de Stari Most, de mónnementaal ouw bruk va de sjtad, vernetig.

D'r Kroatisch-Bosnische kreeg indigde óp 23 fibberwaar 1994 mit de óngerteëkening van 't sjtaak-'t-vure i g'n Kroatische hoofsjtad Zagreb.

Óp 1 meëts 1994 koam 't Akkoord va Washington tot sjtank. 't Vreësverdraag leide weer tot militair en politieke samewirking tussje Kroatië, Herceg-Bosna en Bosnië. Óch woeëd bepoald dat Herceg-Bosna en Bosnië same ing federatie zouwe goa vörme.

Inne daag ieëder raakde de NAVO verwikkeld i d'r kreeg. Ze sjoot veer vleegmesjiene va de Serve neer noadat ze 't lóchruum va de federatie kótbei de sjtad Banja Luka zouw han gesjonde. 't Lökde de UNRPROFOR ('n vreësmach va de VN) sowieso neet um wieër escalatie te vuurkómme. Óch kóste ze de bevolking neet ummer vuurzieë va voodsel en medische zörg, weil ze döks woeëde aagevalle. Ze vroog de NAVO um militair hulp. Tot aan 't Dayton Akkoord veurde de NAVO aavalle oet óp Servische militair doele, dils óch um de zoeëgeneumde moslimenclaves te kinne besjerme.

Betrach Val va Srebrenica veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

Óch dat lökde neet. 't Oeës-Bosnische sjtedje Srebrenica zouw doavuur 't bekankste vuurbild weëde. Srebrenica woar al drei joare belegerd durch Servische tróppe. De mieëtste iwuënesj woare moslim (Bosniak) en woare potentieel doelwit van etnische zuveringe. De moslimstróppe hole sjtank, mar d'r sjlaag vörderde vöal sjlachoffesj en vöal lüj dreigde te verhungere. De iwuënesj gónge doarum óp plundertrekke, um ónger anger voodsel te vinge i Servische dörper d'r umhin. De trekke woeëde georganiseerd ónger leijing va d'r Naser Orić, moslimcommandant. Döks woeëde Servische burgere doavuur vermoard. Wie Dutchbat (Hollendsje UNPROFOR-militaire) de woarnumming i Srebrenica en Žepa va de Canadeze uëvernoom, woar de enclave hendig gekrómpe. 't Bataljon kós de sjtad neet mieë verdedige same mit de Bosniakke en kós de burgere óch ging zieëkerheed mieë beie. Óp 8 juli 1995 broke Servische tróppe óngerl leijing va Ratko Mladić durch de moslimlinies. Drei daag doaróp woar 't sjtedje same mit de umligkende dörper gevalle. 't Gebeed koam i heng va de Serve, die doaróp 8.300 moslimmanslüj vermoarde i de bebosjde berg um de sjtad. De körpere woeëde pas vöal sjpieëder trükgevónge. Allewiel zint óngevier 7.000 sjlachoffesj geïdentificeerd.

Dees kreegsverbreke woeëd durch 't internationaal sjtroafhof i D'n Haag genocide geneumd^[1] en gelle boavedeen es zjwoarste kreegsverbreke seër d'r Twieëde Weltkreeg.

't Doeëjetal ligk volges de mieëtste sjattinge rónk de 100.000 lüj. Get perciezer sjattinge variëre va de 94.000 bis de 107.000, meh extremer sjattinge goa va 25.000 doeëde of maximaal 280.000 oet. De Bosnische uëverheed geet oet va 200.000 of mieë sjlachoffere. Officieel is d'r dus nog nüks vasgelegk.^[2] Vas sjteet dat d'r Bosnische kreeg qua sjlachofferaatal d'r groeëtste va de Joegosjlavische krege is.

Nog ummer weëde boavedeen óngevier 8.000 lüj vermis. Me kós 22.000 lichame ópgrave; 19.000 sjlachoffesj kóste weëde geïdentificeerd.^[3] Óngerzeuk weëd bemuilig, weil vöal lieke döks einfach in ee massagraaf woeëde gedump, oeëdurch de knöak va vöal sjlachoffesj durchee ligke. Óch dit hat tot gevolg dat 't officieel doeëjetal regelmieësig beigesjteld mót weëde, mar dat dees siefers tegeliek vuurluipig nog neet betroewbaar zint.

Óngersjtaand tabel geëf 'n vuurzichtige sjatting va de doeëde, verdild uëver versjeie etnicitete. 't Tabel mót 'ne idruk geëve, wie de sjlachofferaatalle zint verdild.

Etniciteet	Burgere	Soldate	Totaal
Bosnisch	31.107	30.906	62.013
Servisch	4.178	20.775	24.953
Kroatisch	2.484	5.919	8.403
Angesj	470	101	571
Ónbekank	?	?	5.100
Totaal	38.239	57.701	101.040

Brón: Ingrao, C., & Emmert, T.A., p. 140.

Etniciteet	Burgere	Soldate	Totaal
Bosnisch	25.609	42.492	68.101
Servisch	7.480	15.298	22.799
Kroatisch	1.675	7.182	8.858
Angesj	1.935	3.058	4.995
Totaal	36.700	68.031	104.732[4]

Volges de Bosnische oetgaaf va de Public health of the republic committee for health and social welfare raakde 174.914 lüj gewónk. Dit siefer is evvel alling gebaseerd óp sjattinge in 't gebeed dat gecontroleerd woeëd durch de regering va de federatie. Gesjat weëd dat tussje de 25.000 en 50.000 vrouwlüj woeëde verkrach, wiewaal dees siefers neet genauw zint. Óngerzeuk wies d'róp dat dees verkrachting 'n meneer van psychologische kreegsvuëring zouw zing.

Volges d'r UNHCR goof 't mieë es 2 mieljoeën vlöchtelinge es gevolg va kreegsgeweld. Óngevier de haofsjeet doavan woar intern. Óch dees siefers zint evvel neet genauw. Ze zint vuural ter indicatie en woeëde pas in 1994 bekankgemaak. Dat kin beteëkene dat de siefers doadurch verteëkend zint.

Nog ummer zint de sjpöar va d'r kreeg zichbaar. Vuural de etnische compositie hat zich behuurlig geënderd. Bevolkingsgróppe woeëne mieë vaneenanger gesjeie. I g'n Servische republiek is allewiel de uëvergroeëte mierderheed etnisch Servisch; angesjum woeëne i g'n federatie vuural Kroate en Bosniakke. Wieër kin me natoerlig óch dinke aa kepotgesjoate hoezer of löake i moere. Seër 1996 zint 604 lüj um 't leëve gekómme bei óngelukke mit lankmiene.^[5]

In 't Verdraag va Dayton woeëd bepoald dat de nüj republiek Bosnië en Herzegovina zouw goa besjtoa oet twieë entitete: de Servische Republiek en de Federatie va Bosnië en Herzegovina. Óch woar d'r aadach vuur verkezinge, miensjerechte en ing grónkwet. I Bosnië vingk nog ummer d'r wederópboew plaatsj. Óch hat 't lank las va de transitie van e socialistisch systeem noa e kapitalistisch systeem, es gevolg van 't oetereevalle va Joegosjlavië.

Noa d'r kreeg woeëd de noaleëving van 't verdraag gecontroleerd durch de NAVO-vredesmachte IFOR en SFOR en sjpieëder óch de Europees vredesmach EUFOR.

Betrach Joegosjlaviëtribunaal veur 't hoofartikel euver dit óngerwerp.

't Joegosjlaviëtribunaal i D'n Haag is 'n rechbank vuur 't vervolge va lüj, die weëde verdach van 't sjende van 't internationaal humanitair rech, gepleëg óp 't grónkgebeed va vuurmalig Joegosjlavië vanaaf 1 jannewaar 1991, 't joar oeë-i d'r Kroatische Ónaafhankeligheedskreeg begós. Concreet veroerdilt dees rechbank lüj vuur misdade wie genocide. I totaal zint 161 zake aafgehandeld; 83 lüj woeëde veroerdild, bei 37 zake woeëd 't proces beëindig weges uëverleije va d'r verdachte. Dat woar beivuurbild in 't geval va Slobodan Milošević, d'r vuurmalige president va Servië. Heë zouw verantwoadelig zing vuur 't propagandere va geweld.^[6] De sjlumste misdade die durch Serviërs woeëde gepleëg, woar de genocide i Srebrenica en zes anger gemingdes in Oeës-Bosnië. Óp 22 november 2017 woeëd aod-ginneraal Ratko Mladić vuur ónger anger dees misdade veroerdild tot leëveslank.^[7][8] Radovan Karadžić, d'r vuurmalige president va g'n Servische Republiek, woeëd i mei 2016 sjuldig bevónge aa genocide en veroerdild tot fieëtig joare cel.^[9]

Aa d'r Bosnische kank woeëd vuurmalige sjtafchef Enver Hadžihasanović veroerdild tot dreienhaof joare gevangenis. Heë woar verantwoadelig vuur ónvriewillig gevangeneëming, mishandeling en d'r gewelddadige doeëd va versjeie Servische en Kroatische gevangene. Hazim Delić, vuurmalig commandant van 't concentratiekamp Čelebići, woar veroerdild tot twintig joare cel vuur 't mishandele en doeëde van twieë Serviërs, 't verkrachte en seksueel intimidere va Servische vrouwe en 't martele van anger gevangene.^[10]

Óch bekinde Kroatische militaire en politici woeëde veroerdild tot hoeëge sjtroave. Zoeë woar Dario Kordić, vuurmalig politieke leijer va de Kroate i Bosnië, in 2001 veroerdild vuur etnische zuvering. Heë kreeg doavuur viefentwintig joare gevangenissjtroaf.

1. Joegosjlavische krege
2. Sjloveense Ónaafhankeligheedskreeg
3. Kroatische Ónaafhankeligheedskreeg
4. Kosovo-kreeg

Dit artikel is gebaseerd op 't corresponderend artikel op de Ingelsje Wikipedia en de Hollendsje Wikipedia.

Brón(ne):

Burg, S.L., & Shoup, P.S. (2015). Ethnic Conflict and International Intervention. Crisis in Bosnia-Herzegovina. New York: Routledge, p. 169-191 Ingrao, C., & Emmert, T.A. (2013). Confronting the Yugoslav Controversies. A Scholars' Initiative. West Lafayette (Indiana, VS): Purdue University Press, p. 136-140