Çavkaniya Iraq bibîne

Ji ber guhartinên piştî wê ev guhartin nikare were şûndekirin.
Mafên te bo vê rûpelê biguhêre tune ye ji bo vê sedemê:
Your IP address is in a range that has been blocked on all Wikimedia Foundation wikis.
The block was made by ‪Hasley‬. The reason given is Open proxy/Webhost: See the help page if you are affected: .
Start of block: 16:21, 18 kanûna pêşîn 2022
Expiry of block: 16:21, 18 kanûna pêşîn 2025
Your current IP address is 62.210.136.28. The blocked range is 62.210.0.0/16.
Please include all above details in any queries you make. If you believe you were blocked by mistake, you can find additional information and instructions in the No open proxies global policy.
Otherwise, to discuss the block please post a request for review on Meta-Wiki. You could also send an email to the stewards VRT queue at stewards@wikimedia.org including all above details.
Tu dikarî li çavkaniya vê rûpelê binêrî û wê kopî bikî.
{{Bêçavkanî|tarîx=adar 2024}}
{{Wergerîne|ar|ziman2=en|bijartî=1|ziman3=ur}}
{{Agahîdank welat
| nav                = 
| navê_fermî         = الجمهورية العراقية
كۆماری عێراق
| navê_kurdî         = Komara Iraqê
| al                 = Flag of Iraq.svg
| girêdana_alê       = Alaya Iraqê
| nîşan              = Coat of arms of Iraq.svg
| girêdana_nîşanê    = Nîşana Iraqê
| dirûşm             = Allahu Akbar
| sirûda_netewî      = [[Mawtini]] <ref>Sirûda neteweyî ya kurdan [[Ey Reqîb]] e</ref>[[Wêne:United States Navy Band - Mawtini.ogg]]
| cîh                = Iraq (orthographic projection).svg
| cîh_sernav         = 
| zimanên_fermî      = [[Erebî]], [[kurdî]] <ref>Zimanê fermî li Kurdistanê [[kurdî]] ye wek [[asûrî]], [[turkmenî]] û [[ermenî]]</ref>
| zimanên_tev        = 
| paytext            = [[Bexda]] <ref>Serbajarê Başûrê Kurdistanê [[Hewlêr]] e</ref>
| koordînat_paytext  = {{Koord|33|20|N|44|26|E|type:country}}
| bajarê_mezin       = [[Bexda]]
| sîstema_siyasî     = [[Komar]]
| serok_cure         = Serkomar
| serok_nav          = [[Ebdûletîf Reşîd]]
| serok_cure1        = Serekwezîr
| serok_nav1         = [[Mustafa Al-Kadhimi]]
| serok_cure2        = 
| serok_nav2         = 
| rûerd              = 438.317
| av                 = 1,1
| gelhe              = 38.146.025
| gelhe_sal          = [[2016]]
| berbelavî          = 71,5
| serxwebûn          = - 1 çiriya pêşîn [[1919]], ji [[Împeratoriya Osmanî]].<br />- 3 çiriya pêşîn [[1932]], ji [[Brîtanya]]yê.
| TBH_giştî          = 
| TBH/kes            = 
| TBH_sal            = 
| dirav              = Dînarê îraqî
| dem                = [[UTC+3]]
| nîşana_înternetê   = .iq
| koda_telefonê      = 964
| nexşe              = Iraq-CIA WFB Map.png
| nexşe_sernav       = 
}}
'''Iraq''' an jî '''Îraq'''<ref>[[Rojnameya Evro]], Dihok; [[rojnameya War]], Dihok.</ref> (bi [[soranî]]: ''Êraq''; bi [[erebî]]: العراق ''al-‘Irāq'') an jî '''Komara Iraqê''' (bi [[erebî]]: الجمهورية العراقية, ''al-Jumhūrīyat al-‘Irāqīya'') navê [[dewlet]]eke federal a [[Rojhilata Navîn]] e. [[Başûrê Kurdistanê]] û [[Herêma Kurdistanê]] di nav sinorên Iraqê de ye.

== Dîrok ==

=== Pêşdîrok ===
{{Gotara bingehîn|Dîroka Mezopotamyayê}}
{{Beşa vala|tarîx=adar 2024}}

=== Serdema navîn ===
{{Beşa vala|tarîx=adar 2024}}

=== Desthilata Osmaniyan ===
{{Beşa vala|tarîx=adar 2024}}

=== Serdema nûjen ===
Piştî encamdana [[Şerê Cîhanî yê Yekem]], di navbera [[Împeratoriya Osmanî]] û dewletên Ewropî de [[Peymana Versayê]] hate destnîşan kirin. Bi dûçûna vê peymanê Osmanî dê serxwebûna dewletên ereb bi şerta mandatiya [[Fransa]] û [[Brîtanya]]yê qebûl bike. [[Emîr Faysal]] 23ê tebaxa 1920an de wek keyê Iraqê hate hilbijartin. Li sala 1922an de di Cemiyeta Netewan de ev mafên van dewletan hatin pejirandin. Bi dûçûna vê rêkeftinê Iraq û [[Filistîn]] dê di bin berpirsiyariya Brîtanyayê de, Libnan û Sûrî jî dê di bin berpirsiyariya Fransayê de bin. Lê gelên herêmê ev rewş qebûl nekir.

Kurê Şerîfê Mekeyê Huseyîn; Emîr Faysal li dijî Fransayê serhildanek da destpêkirin ku Sûriyê bike di bin desthilata xwe de lê ev serhildan hate vemirandin. Piştî têkçûnê Faysal tê Iraqê. Iraq di bin hikûmraniya brîtanî de bû û baregehên brîtanî ji aliyê mesihiyên [[sûryanî]] ve dihatin parastin.<ref>İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta-2008, r:145</ref> Her wiha brîtanî xwest ku Iraq ji layê Emîr Faysal ve bê rêvebirin. Gelek efserên iraqî jî sunî bûn û di bin perwerdehiya [[Jon tirk]]an de bûn. Dîroknasê kurd [[Nejat Abdulla]] dibêje;
{{Jêgirtin|Rêvebirina dewleta navendî ya Iraqê ingilîz, ji layê çandî ve Jon tirk û di pratîkê de jî jakoben bûn|İmparatorluk, Sınır ve Aşiret, Nejat Abdulla, Weşanên Avesta-2008, r:145}}

Li vê derê di bin mandateriya îngîlîzan de ji çiriya pêşîn a 1922an heta 1933an keyaniya Iraqê dike û dewletê bi rê ve dibe.

==== Mandata Brîtanî ya Iraqê ====
Mandata Brîtanî ya Iraqê an jî Mandata Brîtanî ya Mezopotamyayê di 23ê tebaxa 1921ê hatiye avakirin. Ev mandat di 3ê çiriya pêşîn a 1932an de wek [[Keyaniya Iraqê]] hatiye guhartin. Mandat yekem dewlet e ku piştî [[osmaniyan]] li Iraqê ava bûye.

Di navbera [[brîtanî]] û Melîk Feysel de, di sala 1930î de peymanek hate destnîşankirin. Bi dûçûna vê peymanê, dewleta Iraqê êdî azad dibe û dibe endamê [[Cemiyeta Neteweyan]].{{Çavkanî hewce ye|tarîx=adar 2024}}

Berî [[şerê cîhanî yê duyem]] di nav dewletên ewropayî de li her derê cîhanê de micadeleyek hebû. Ji ber tirsa ketina almanan bo rojhilata navî di gulana 1941ê de Brîtanyayê cardîn Iraq dagir kir û hikûmeteke nêzî xwe ava kiriye.

==== Keyaniya Iraqê ====
Keyaniya Iraqê di 3ê çiriya pêşîn a 1932an li ser desthilata Mandata Brîtanî ya Iraqê hatiye îlankirin. Di sala 1937an de [[kudeta]]yeke neserketî ji aliyê general [[Bekîr Sidqî]] ve hat lidarxistin. Di encamê de Bekîr Sidqî hat kuştin.

Di sala 1955an de hikûmeta Iraqê bi armanca alîkariya berxwedanê û aboriyê bi [[Tirkiye]]yê re [[Pakta Bexdayê]] destnîşan kir. [[Îran]], [[Pakistan]] û Brîtanya jî tevlî vê hevpeymanê bûn.

Di 14ê tîrmeha 1958an de şoreş li Iraqê pêk hat. Di encamê de [[Komara Iraqê]] hate damezrandin.

==== Komara Iraqê ====
Komara Iraqê di 14a tîrmeha 1958an de bi rûxandina [[Keyaniya Iraqê]] hatiye avakirin. Bi avabûna [[Komara Be'sî ya Iraqê]] ya di 17ê tîrmeha 1968an de dawî lê hat.

==== Komara Be'sî ya Iraqê ====
Li sala 1968ê de bi rêberiya hindek pisporên leşkerî [[derbeya leşkerî]] pêkhat, di encamê grûpeke têkildarî partiya [[Be's]] bû desthilat, û Komara Be'sî ya Iraqê di 17ê tîrmeha 1968an de bi rûxandina [[Komara Iraqê]] hatiye avakirin. Di nav vê grûpê de jî [[Sedam Huseyn]] jêhatî bû û xwe dida pêş.

{{Lenger|Şerê Îran û Iraqê}}<!-- 
 -->Serokê dewleta Iraqê, Sedam Huseyn ji tevlîheviyên piştî [[Şoreşa Îslamî ya Îranê|şoreşa îslamî li Îranê]], fersend dît ku êrîşî Îranê bike. Dixwast ku parêzgeha [[Xûzistan]]ê ku gelheya wê bi giştî ereb in û hemî nefta Îranê ji wir derdikeve, bixe nav axa Iraqê. Di 22ê îlona 1980an de Iraqê êrişî Îranê kir. Vî şerî heşt salan berdewam kir û di 20ê tebaxa 1988an de bi agirbestekê bi dawî bû.

Piştî [[Şerê Iraqê]] bi avabûna Komara Iraqê ya di 9ê nîsana 2003an de dawî li Komara Be'sî ya Iraqê hat.

=== Sedsala 21ê ===

==== Şerê Iraqê ====
[[Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê]] û hevalbendên wê di 20ê adara 2003an de bi hincêta ku Iraq xwedî çekên komkuj bû li dijî Iraqê şerekî îlan kir. Giraniya şer li ser milê şervanên DYA û [[Keyatiya Yekbûyî ya Brîtaniya Mezin û Îrlanda|Brîtanyayê]] bû, lê hejmareka kêm ji şervanên welatên mîna [[Polonya]], [[Danîmarka]], [[Spanya]] û [[Awistralya]]yê jî arîkariya wan kir. Piştevan anko hevalbendên DYAyê di nava Iraqê de hêzên [[pêşmerge]] yên herdu partiyên siyasî yên serekî yên [[Başûrê Kurdistanê]] anko [[PDK|Partiya Demokrat a Kurdistanê]] û [[YNK|Yekîtiya Niştîmanî ya Kurdistanê]] û hinek hêzên erebî bûn. Di encama wî şerî da desthilata [[Sedam Huseyn]] li Iraqê bi dawî bû.

Ew şer bi awayekî fermî di roja 1ê gulana sala 2003an bi dawî bû, lê şerê desthilatdariya nû ya Iraqê û dijbêrên wê heta îro jî dewam dike. Lewma jî gelek welatên din hatin rêza hevalbendên Amerîkayê (mîna [[Korêya Başûr]]) û hindek jî ji rêza wan derçûn.

Di 8ê adara 2004an de [[Destûra bingehîn]] a Demkî ya Rêvebirinê hate îlamkirin. 8ê hezîrana 2004an jî [[Neteweyên Yekbûyî]] ev makezagon pejirand.

20ê kanûna paşîn a 2005an li tevahiya Iraqê hilbijartin hatin kirin. Di encamê de hikûmeta nû hate hilbijartin.

== Erdnîgarî ==
{{Beşa vala|tarîx=adar 2024}}

=== Parêzgehên Iraqê ===
{|
|+
| [[Wêne:Iraqi Governorates ku-latn.svg|250px]]
|
* [[Parêzgeha Bexda|Bexda]] ({{bi-ar|بغداد}})
* [[Parêzgeha Selahedîn|Selahedîn]] ({{bi-ar|صلاح‌الدین}})
* [[Parêzgeha Diyala|Diyala]] ({{bi-ar|دیاله}})
* [[Parêzgeha Wasit|Wasit]] ({{bi-ar|واسط}})
* [[Parêzgeha Meysan|Meysan]] ({{bi-ar|میسان}})
* [[Parêzgeha Besre|Besre]] ({{bi-ar|بصره}})
* [[Parêzgeha Zîqar|Zîqar]] ({{bi-ar|ذي قار}})
* [[Parêzgeha Misena|Misena]] ({{bi-ar|المثنی}})
* [[Parêzgeha Qadisiye|Qadisiye]] ({{bi-ar|القادسیة}})
* [[Helebce (parêzgeh)|Helebce]]
|
* [[Parêzgeha Babîl|Babîl]]  ({{bi-ar|بابل}})
* [[Parêzgeha Kerbela|Kerbela]] ({{bi-ar|کربلا}})
* [[Parêzgeha Necef|Necef]]  ({{bi-ar|نجف}})
* [[Parêzgeha Enbar|Enbar]] ({{bi-ar|الأنبار}})
* [[Parêzgeha Nînewa|Nînewa]]   ({{bi-ar|نینوا}})
* [[Dihok (parêzgeh)|Dihok]] ({{bi-ar|دهوك}})
* [[Parêzgeha Hewlêr|Hewlêr]]   ({{bi-ckb|هه‌ولێر}}, {{bi-ar|أربیل|Erbîl}})
* [[Te'mîm (parêzgeh)|Kerkûk]]  ({{bi-ar|کرکوک}})
* [[Parêzgeha Silêmaniyê|Silêmanî]] ({{bi-ar|السلیمانیة}})
|}

== Ziman ==
76% Iraqê bê [[Zimanê erebî]] diaxifin, 20% bê [[Zimanê kurdî]] diaxifin, an ji bê [[Kurmancî]], [[Soranî]] û [[Hewramî]]. 4% bê [[Azerî]], [[Suryanî]] û [[Lurî]] diaxifin.
== Dîn ==
95% - 98% ji niştecihên Iraqê misilman (64% - 69% [[şiî]] û 29% - 34% [[sunî]]) in. 1% jî [[Xiristiyan|mesihî]] û 1-4% yên din e.<ref>{{Jêder-malper |url=https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2122.html |sernav=The World Factbook: RELIGIONS; Country Comparison to the World |malper=cia.gov |urlya-arşîvê=https://web.archive.org/web/20180901093913/https://www.cia.gov/library/publications//the-world-factbook/fields/2122.html |tarîxa-arşîvê=2018-09-01 |rewşa-urlyê=mirî }}</ref>

== Mijarên têkildar ==
* [[Konseya Bilinda Îslamî ya Îraqê|Konseya Bilind a Îslamî ya Iraqê]]
* [[Hereketa Nuceba]]
* [[Ketîbeyên Îraqê yên Hîzbullahê|Ketîbeyên Iraqê yên Hîzbullahê]]
* [[Heşda Şebî]]
* [[Dewleta Îslamî ya Iraq û Şamê]]
* [[Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Îraqê|Têkiliyên Başûrê Kurdistanê û Iraqê]]
* [[Têkiliyên Îran û Iraqê]]
* [[Têkiliyên Tirkiyeyê û Iraqê]]

== Çavkanî ==
{{Çavkanî}}

== Girêdanên derve ==
{{Commons-biçûk|Iraq}}

{{Dewletên Asyayê}}
{{Kontrola otorîteyê}}

[[Kategorî:Dewletên endamê Neteweyên Yekbûyî]]
[[Kategorî:Dewlet û herêmên ku di 1932an de hatine avakirin]]
[[Kategorî:Iraq| ]]
Şablonên ku li ser vê rûpelê tên bikaranîn:
Vegere Iraq.
Ji "https://ku.wikipedia.org/wiki/Iraq" hatiye standin.