Dominika

Dominika Ullı Britaniya basshılıǵındaǵı Óz ara doslıqqa kirgen respublika. Ámeldegi Konstituciyası 1978-jıl 30-noyabrde qabıl etilgen. Mámleket baslıǵı - prezident (1998-jıldan V. Shou). Ol Jıynalıs palatası (bir palatalı parlament) tárepinen 5 jıl múddetke saylanadı. Konstituciyaǵa qaray prezident lawazımına tek bir ret qayta saylanıwı múmkin. Nızam shıǵarıwshı hákimiyattı Jıynalıs palatası, atqarıwshı hákimiyattı bas ministr basshılıǵındaǵı húkimet ámelge asıradı. Bas ministrdi prezident Jıynalıs palatası aǵzaları arasınan tayınlaydı.

Jer maydanı tawlıq, eń biyik noqatı 1447 m (Dyabloten vulkanı). Íqlımı tropikalıq hám ızǵar, biraq arqa, shıǵıstan esiwshi passat samalı sebepli ıssı onsha sezilmeydi. Ortasha aylıq temperatura 25-27°. Jıllıq jawın muǵdarı 1500-2500 mm, iyuldan sentyabrge shekem geyde dawıllar bolıp turadı. Tawlardan jasıl ormanlar qorshap kóplegen mayda say hám dáryalar aǵıp túsedi, gózzal sarqıramalar kóp, olardıń eń shıraylısı Rozo arqadan 8 km uzaqtaǵı Trafalgar sarqıraması bolıp tabıladı. Mámleket kók shóp, ásirese putalıqlar, bambuk hám túrli palmalarǵa bay. Íssı bulaqlar, Morn-Trua-Piton milliy baǵı bar.

Xalqı, tiykarınan Afrikalıq dominikalıqlar. Inglis hám francuzlar da jasaydı. Rásmiy tili - inglis tili, jergilikli kreol tili keń tarqalǵan. Dinge sıyınıwshılar arasında katolikler kópshilikti quraydı.

Dominikanı 1493-jılda X. Kolumb ashqan. Uzaq waqıt francuzlar menen inglisler arasında talas bolıp keldi. Parij shártnamasına qaray 1763-jıldan úzil-kesil Ullı Britaniya koloniyasına aylandı. 1958-1962-jıllarda Vest-Hindistan Federaciyası quramına kirdi. 1967-jıl 1-marttan "Ullı Britaniya menen birlesken mámleket" mártebesin aldı. 1978-jıl iyulda Londonda bolıp ótken konferenciyada Dominika Konstituciyası islep shıǵıldı hám oǵan ǵárezsizlik beriw tuwralı qarar qabıl etildi. Sol jıl 3-noyabrde Dominika ǵárezsizligi daǵaza etildi. Dominika - 1978-jıldan BMSh aǵzası. Milliy bayramı - 3-noyabr- Ǵárezsizlik kúni (1978).

Dominika leyboristler partiyası, 1985-jılda dúzilgen; Dominika miynetkeshleri birlesken partiyası, 1988-jılda dúzilgen; Dominika Azatlıq partiyası, 70-jıllardıń baslarında dúzilgen; Dominika aǵartıwshı partiyası, 1990-jılda tiykar salınǵan. Puqara xızmeti awqamı kásiplik awqam birlespesi, 1940-jılda dúzilgen; Dominika jumısshıları birlesken awqamı, 1960-jılda tiykar salınǵan; Dominika kásiplik awqamı, 1945-jılda dúzilgen.

Ekonomikasınıń tiykarın awıl xojalıǵı quraydı. Jalpı ishki ónimde awıl xojalıǵınıń úlesi 25%, sanaattıń úlesi 7,9%. Jerdiń kóp bólegin, ásirese jaǵalardı bananzarlar, kokos palmalari, citrus miyweler, kakao, mango, temeki, júzimzarlıqlar iyeleydi. Shárwashılıq tómen rawajlanǵan. Jumısshı kúshiniń azǵana 40% awıl hám orman xojalıǵında, balıqshılıqta bánt. Dominika sanaatı awıl xojalıǵı shiyki ónimin qayta isleytuǵın mayda kárxanalardan ibarat.

Túrli miywe sherbetleri hám konservaları, kopra (kokos ǵozasınıń túyiri), sabın, efir mayı hám sigara islep shıǵarıladı. Azraq muǵdarda toqımashılıq ónimleri, jergilikli aǵashtan taxta hám fanera da tayarlanadı. Qayraq qumlı tas hám hák tas qazıp alınadı. Shet el turizmi jaqsı dáramat keltiredi. Jumısshı kúshiniń 20% sol tarmaqta bánt. Avtomobil jolları uzınlıǵı - 756 km. Xalıqaralıq aeroport hám teńiz portı bar. Shetke banan, miywe sherbetleri hám konservaları, citrus miyweler, kopra, kakao hám sabın shıǵarıladı. Shetten azıq-awqat, janılǵı, túrli ásbap-úskeneler, transport quralları keltiriledi. Sawda-satıqtaǵı klientleri: Ullı Britaniya, AQSh, Kanada, Karib doslıq awqamındaǵı mámleketler. Pul birligi - Shıǵıs Karib dolları.

Dominikada úlken jastaǵı xalıqtıń sawatlılıq dárejesi - 95%. Pedagogikalıq ilimiy izertlewi bar. Dominikada "Ofishl gazett" ("Rásmiy gazeta", húkimet háptenaması), "Nyu kronikl" ("Jańa xabarlar", háptelik gazeta, 1909-jıldan) gazetaları baspa etiledi. "Dominika brodkasting korporeyshn" húkimet radioesittiriw mákemesi bar. Kabel telekórsetiwi isleydi.