Basa Yami
sawijining basa Austronesia ing Taiwan
Basa Yami (Basa Cina: 雅美), uga diarani basa Tao, iku sawijining basa Melayu-Polinésia. Basa iki anggotaning kontinum dhialèk Iwatan sing dicaturaké déning wong Yami sing dumunung ana ing Pulo Anggrèk, 46 kilomèter kidul-wétaning pulo utamaning Taiwan. Basa Yami uga karan ciriciring no Tao utawa "caturaning manungsa" déning panyatur asliné.[1]
| Yami | ||
|---|---|---|
| Cizicizing No Tao | ||
| Dituturaké ing | Taiwan | |
| Gunggung panutur | 3,800 | |
| Rumpun basa | ||
| Kodhe basa | ||
| ISO 639-1 | None | |
| ISO 639-2 | –
| |
| ISO 639-3 | tao
| |
|
| ||
Basa Yami iku siji-sijiné basa aslining pribumining Taiwan sing dudu anggota kulawarga basa Formosa, nanging kalebu sajeroning kulawarga basa Batan sing tinemu saloring nagara Filipina.
Fonologi
besutBasa Yami nduwé 20 uni wyanjana lan 4 uni swara:[2]
- Uni wyanjana (sajeroning aksara Yami)
- Uni andhegan: ⟨p, b, t, d, k, g, '⟩
- Uni frikatif: ⟨v, s, h⟩ (⟨s⟩ is retroflex)
- Uni anuswara: ⟨m, n, ng⟩
- Uni likuida: ⟨l, r⟩
- Uni afrikat: ⟨c, j⟩ (afrikat cethak)
- Uni geter: ⟨z⟩ (geter alvéolar)
- Uni luncuran: ⟨w, y⟩
- Uni swara
- ⟨a, e, i, o⟩ (e swara madya-tengah)
Basa Yami Iraralay sing dicaturaké ana ing pasisir lor mbédakaké uni wyanjana dawa saka uni wyanjana cendhèk (kaya ta, opa 'pupu' lawan oppa 'babon' minangka sapasang minimal).[3]
Tembung kriya
besutAna ngisor iki pratélan inflèksi tembung kriyaning basa Yami saka cathetaning Rau (2006: 135).
|
|
|
|
|
Rimbagan
besutAna ngisor iki pratélan rimbaganing basa Yami saka cathetaning Rau (2006: 135-136).
- icia- 'wong sabarakan sanasib sarupa'
- ikeyangka 'luwih-luwih'
- iangka 'rumangsa ngono ngéné amarga...'
- iangka 'angka urutan'
- ipi- 'angka kapingan'
- ji a- 'négasi utawa mbangetaké'
- angka 'padha, sa-..., tembung aran niskala'
- angka 'banjur, nembé waé, namung'
- angka 'ater-ater tembung kriya statif minangka tembung kriya transitif'
- angka (dwilingga) 'temen'
- angka (dwilingga) 'kéwan sing dijuluki miturut cirèné'
- angka ... -an 'tembung aran umum'
- ma-... -en 'seneng nglakoni iki kaé'
- mapaangka 'éthok-éthok dadi iki kaé'
- mapi- 'nggawé iki kaé minangka pakaryan'
- mi-/mala- 'gegayutan kulawarga sing ngloro utawa nelu'
- miangka /mapiangka /ipiangka 'kabèh, siji-siji'
- mala- 'krasa utawa kaya...'
- mipa- 'sangsaya...'
- mipipa- 'malah luwih...'
- mapi-/mapa-/pa-... -en/ipa- 'rimbagan tembung kriya kausatif'
- ni- 'perfèktif'
- ni-... na 'malingké (superlatif)'
- noangka 'kapungkur'
- noma- 'mbésuk (adoh)'
- sicia- 'saiki'
- sima- 'mbésuk (cedhak)'
- tey- 'panujon'
- tey- 'banget'
- tey- (dwilingga) 'cacahing saben iji
Logat
besutTembung kognat karo kulawarga basa Filipina
besut| Jawa |
Yami | Filipino/Ilokano/Tagalog, lsp. |
|---|---|---|
| wong |
tao | tao |
| bok |
ina | ina |
| rama |
ama | ama |
| sirah |
oo | ulo |
| ha'a |
nohon | oho (apa) |
| kanca |
kagagan | kaibigan |
| sapa |
sino | sino |
| dhèwèké | sira | sila |
| -é/-né | nira | nila |
| anak | anak | anak |
| aku |
ko | ko, -ko (Ilokano) |
| kowé | ka | ka, -ka (Ilokano) |
| dina |
araw | araw, aldaw (Ilokano) |
| mangan |
kanen | kain, kanen (Ilokano) |
| ngombé | inomen | inumin, inomen (Ilokano) |
| basa |
ciriciring | siling (Hiligaynon, tembung), siring (Waray-waray, tembung) |
| lan |
aka | saka |
| yung |
Ananay | Aray, Araray (Cebuano), Annay (Ilokano) |
| omah |
vahay | bahay, balay (Ilokano, Cebuano) |
| babi |
viik | biik (piglet) |
| wedhus |
kadling | kambing, kanding (Cebuano), kalding (Ilokano) |
| watu |
vato | bato |
| siji |
ása | bisa, maysa (Ilokano) |
| loro |
dóa (raroa) | dalawa, duha (Cebuano), dua (Ilokano) |
| telu |
tílo | tatlo, tulo (Cebuano), tallo (Ilokano) |
| papat |
ápat | apat, upat (Cebuano), uppat (Ilokano) |
| lima |
líma | lima |
| enem |
ánem | anim, innem (Ilokano), unom (Cebuano) |
| pitu |
píto | pito |
| wolu |
wáo | walo |
| sanga |
síam | siyam, siam (Ilokano) |
| sapuluh |
póo | sampu, sangapulo (Ilokano) |
Tembung silihan basa Jepang
besut| Jawa | Yami | Jepang |
|---|---|---|
| montor mabur |
sikoki | hikouki (飛行機) |
| alkohol |
saki | sake (酒) |
| kapal perang |
gengkang | gunkan (軍艦) |
| injil |
seysio | seisho (聖書) |
| kristus |
Kizisto | kirisuto (キリスト) |
| dhokter |
koysang | o-isha-san? (お医者さん) |
| sènter | dingki | denki (電気) |
| roh kudus |
seyzi | seirei (聖霊) |
| kunci |
kagi | kagi (鍵) |
| tamba |
kosozi | kusuri (薬) |
| montor |
otobay | ootobai (オートバイ; auto bike) |
| pulisi |
kisat | keisatsu (警察) |
| pamulangan |
gako | gakkō (学校) |
| tas pamulangan |
kabang | kaban (鞄) |
| guru |
sinsi | sensei (先生) |
| karcis |
kipo | kippu (切符) |
| trek |
tozako | torakku (トラック; truck) |
Tembung silihan basa Cina
besut| Jawa | Yami | Cina Mandarin |
|---|---|---|
| arak |
potaw cio | pútáojǐu (葡萄酒) |
Cathetan suku
besutRujukan
besut- Rau, D. Victoria, and Maa-Neu Dong. 2006. Yami texts with reference grammar and dictionary. Taipei: Academia Sinica.
- Rau, D. Victoria, Maa-Neu Dong and Ann Hui-Huan Chang with Daniel E. Rau and Gerald A. Rau, Yami (Tao) Dictionary Archived 2015-05-11 at the Wayback Machine. (達悟語詞典) [1] [2] Archived 2014-03-06 at the Wayback Machine., National Taiwan University Press [3], June 25, 2012 (Chinese) (English) ISBN 978-986-03-2519-5
Pranala njaba
besut- Logating basa Yami sajeroning Austronesian Basic Vocabulary Database:
- Kursus basa Yami jroring Archived 2010-02-21 at the Wayback Machine., Univèrsitas Providence, Taiwan
- Kaca jaringan Upaya Panyathetan Basa Yami Archived 2012-06-24 at the Wayback Machine.