Basa Jawa

Artikel iki macak aksara Jawa. Menawa pangluru sampéyan durung njurung karakter iku, sampéyan mokal ndeleng sawenèh tulisan sing nganggo aksara Jawa ing kaca iki. Kanggo ndandani, wacana Pitulung:Aksara Jawa.

Basa Jawa
ꦧꦱꦗꦮ
	Aksara Jawa - basa.svg
Dituturaké ing	Jawa (Indonésia)
Gunggung panutur	100 yuta
Rumpun basa
Austro-Tai (id) Basa Austronésia Rumpun basa Melayu-Polinesia Basa Jawa
Sistem tulisan	Aksara Jawa Aksara Arab (Aksara Pégon) Aksara Latin
Kodhe basa
ISO 639-1	jv
ISO 639-2	jav
ISO 639-3	variously: jav – Basa Jawa jvn – Basa Jawa Karibia jas – Basa Jawa Kalédonia Anyar kaw – Kawi
Ijo tuwa: papan basa Jawa minangka basa mayoritas. Ijo enom: papan basa Jawa minangka basa minoritas.
Page Cithakan:Maplink/styles-multi.css has no content. Show peta yang diperbesar Show peta yang diperkecil Show peta penuh

Basa Jawa (ꦧꦱꦗꦮ) punika basa kalebet ing golongan Austronesia, inggih punika basa-basa ingkang dipun-ginakaken déning macem-macem bangsa pribumi wonten ing kapuloan sakidul-wetanipun bawana Asia. Basa Jawa punika sumebar wiwit saking pucuk kulon pulo Jawa, ingkang asma Banten, dumugi pucuk wétan ingkang asma Banyuwangi déning kirang langkung 80 yuta tiyang ingkang nganggep basa Jawa minangka basa ibu. Salajengipun, basa Jawa ugi sumebar wonten ing kapuloan Indonésia, wiwit saking Sumatra dumugi Papua, ugi wonten ing Timor Wétan, Malaysia, Singapura, Taiwan, Hong Kong, Walanda, Suriname, Curaçao, lan wonten ing Kalédonia Anyar. Basa Jawa punika minangka basa resmi wonten ing Daérah Istiméwa Yogyakarta, sesarengan kaliyan basa Indonésia.^[1] Basa Jawa dados salah satunggaling panyumbang ageng kanggé pambudidayanipun basa Indonésia. Sanadyan boten dados basa resmi wonten ing pamrentahan, basa Jawa gadhah prabawa ingkang langkung ageng tinimbang basa-basa laladan sanèsipun, kados ta wonten ing tembung-tembung, lan istilah-istilah ingkang asring ngginakaken tembung-tembung Jawa.

Basa Jawa iku péranganing sub-cabang Sundik saka kulawarga basa Indo-Polinesia Kulon saka pang basa Indo-Polinesia kang gilirané anggota basa Austronesia. Basa Jawa isih sadulur cedhak basa Malayu, basa Sundha, basa Bali, lan uga basa-basa ing pulo Sumatra sarta Kalimantan.

Basa Jawa dipun-ginakaken wonten ing Jawa Tengah, Jawa Wétan, lan ugi wonten ing pesisir lor Jawa Kulon, sasampunipun ing Madura, Bali, Lombok, lan Tatar Sunda ing Jawa Kulon. Basa Jawa ugi dipun-terapaken dados basa sastra. Basa Jawa ugi dados basa ingkang dipun-ginakaken ing karaton Palembang, Sumatra Kidul, sadèrèngipun karaton punika dipun-rubuhaken déning tiyang Walanda ing pungkasanipun abad kaping 18.

Basa Jawa saged kapirsanaken minangka satunggaling basa klasik wonten ing donya. Basa punika gadhah sajarah kasusastran ingkang sampun sepuh sangêt, langkung saking 12 abad. Para ahli basa Jawa ngewrat sajarah basa Jawa wonten ing patang tahap:

• Basa Jawa Kuna, wiwit abad kaping 9
• Basa Jawa Tengahan, wiwit abad kaping 13
• Basa Jawa Anyar, wiwit abad kaping 16
• Basa Jawa Modhèren, wiwit abad kaping 20 (pratélan punika boten dipun-ginakaken kanthi umum)

Sanajan boten dados basa resmi wonten pundi kemawon, basa Jawi basa Austronesia ingkang kathah dhéwé cacahipun panutur ibunipun.^[2] Basa punika dipunaturaken lan dipunmangertosi déning kirang langkung 80 yuta tiyang. Kirang langkung 45% kang ndunungi nagari Indonésia tedhak turuning tiyang Jawi utawi manggen ing Tanah Jawi. Mèh kabèh présidhèn Indonésia wiwit taun 1945 punika turunan Jawi (sajatosipun kabèh turunan Jawi, B.J. Habibie ugi ngaken ibunipun priyayi Jawi). Mula, boten nggumunaké, basa Jawi mènèhi pangaruh ageng ing pikembanganipun basa Indonésia.

Basa Jawa Modhèrn kaperang dados tigang carabasa utawi basawangsa (rumpun) utami: cara Jawa Kulon, cara Jawa Tengah, lan cara Jawa Wétan. Ing pulo Jawa, wonten ingkang dipunsebat dialect continuum (sasambetaning carabasa) saking Banten, ing pucuking kulon, dumugi Banyuwangi, ing pucuking wétan. Sami carabasa Jawa punika kathah ingkang saged dipunmangertosi déning para panuturipun (Ing: mutually intelligible).

Basa Jawa saged dipunserat ngginakaken aksara Jawa, (turunanipun aksara Brahmi saking India), aksara Jawa-Arab (pégon) lan aksara Latin.^[3]

Foném basa Jawa modhèren lan baku iku:

Pangucapan swara-swara iki rada njlimet. Ciri utama iku yèn ing basa baku Mataraman, /a/ ing wanda mawa posisi kabukak ing posisi pungkasan lan sadurungé pungkasan, diucapaké kaya déné [ɔ].

Pènget: Foném mawa tandha kurung iku alofon.

Basa Jawa iku akèh banget cara pituturané. Ana carabasa parisaba kang dipara miturut hièrarkhi saka kasar tekan alus dadi:

• Ngoko
• Madya
• Krama

Ana basa kang mligi kanggo keprelon resmi karaton:

• Bagongan (dianggo ing kraton Ngayogyakarta adiningrat)
• Kedhaton (dianggo ing kraton Surakarta adiningrat)

Kajaba iku, ana carabasa kang didhasarké dening tlatahé, lan ora sakabèhé carabasa Jawa dimangarteni déning kabèh wong Jawa. Ing ngisor iki kapacak pamérangan miturut sawatara juru basawidya Jawa: Poerwadarminta lan Uhlenbeck. Kajaba iku, uga ditambah pamérangan Wurm lan Hattori. Wurm lan Hattori nggambar peta pamérangan carabasa Jawa. Pamérangan para nimpuna iki rada séjé, lan ora sarujuk siji lan sijiné.

Miturut Poerwadarminta ing bukuné Sarining Paramasastra Djawa^[4], carabasa-carabasa ana:

1. Carabasa Banten^[4]
2. Carabasa Cirebon^[4]
3. Carabasa Banyumas lan Tegal^[4]
4. Carabasa Bagelèn^[4]
5. Carabasa Ngayogyakarta lan Kedhu^[4]
6. Carabasa Surakarta, Madiyun lan Semarang^[4]
7. Carabasa Muria Agung (Pati, Kudus, Jepara, Rembang)^[4]
8. Carabasa Pasisir lor wétan (Tuban, Gresik, Surabaya)^[4]
9. Carabasa Malang-Pasuruhan^[4]
10. Carabasa Banyuwangi^[4]

Carabasa-carabasa iku miturut juru basawidya Walanda E.M. Uhlenbeck ing bukuné A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura (1964), diklumpukaké dadi 3 (telung) wangsa (rumpun) yaiku:

• Basawangsa Jawa kulon:
  • Carabasa Banten (utawa Jawa Serang)
  • Carabasa Cerbon (Dermayu-Cerbon)
  • Carabasa Tegal (Brebes nganti Pemalang)
  • Carabasa Banyumasan (Purwokerto, Cilacap lan Banyumas)

Klumpukan ing nduwur iku lumrahé ingaran basa Jawa ngapak ngapak utawa basa penginyongan.

• Basawangsa Jawa Tengah:
  • Carabasa Pacitan
  • Carabasa Pekalongan
  • Carabasa Semarangan
  • Carabasa Kedhu
  • Carabasa Surakarta
  • Carabasa Ngayogyakarta
  • Carabasa Madiyun
  • Carabasa Blora

Kelompok ing nduwur kaé lumrahé ingaran basa Jawa baku.

• Basawangsa Jawa wétanan:
  • Carabasa Arèkan
  • Carabasa Malangan
  • Carabasa Lumajang
  • Carabasa Tengger
  • Carabasa Using Banyuwangèn

Kelompok ing ndhuwur iku lumrahé diarani basa Jawa wétanan.

Wurm lan Hattori (1983:39) mérang carabasa-carabasa Jawa ing pulo Jawa dadi 7 pérangan:

1. Carabasa Banten
2. Carabasa Lor-Kulonan
3. Carabasa Manuk
4. Carabasa Cerbon
5. Carabasa Kulonan-Tengah
6. Carabasa Wétanan
7. Carabasa "Laladan Jawa ing Banyuwangi"^[5]

Basa Jawa iku bisa dipérang miturut unggah-ungguhé utawa uga diarani register. Manut undha usuk utawa unggah-ungguhé iku dadi

• Basa Ngoko
• Basa Madya
• Basa Krama

Banjur uga ana sawatara tetembungan krama inggil lan krama andhap kang bisa dienggo ing saben register.

Basa Ngoko

1. Dienggo wong tuwa marang anaké
2. Dienggo guru marang murid.
3. Dienggo déning sepadha-padha kang wis kulina
4. Dienggo ndhuwuran marang andhahan

Tuladha: Kowé gelem mangan sega lodèh mas?

Basa Ngoko Alus

1. Dienggo déning wong-wong sapadha-padha kang wis kulina nanging isih ngajèni.
2. Dienggo wong tuwa marang wong enom kang drajadé luwih dhuwur.

Tuladha: Sampeyan purun nedha sekul lodèh Mas?

Basa Krama

1. Dienggo déning wong kang durung raket banget.
2. Dienggo déning wong kang durung tuang.

Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sega lodèh mas?

Basa Krama Inggil

1. Dienggo déning wong enom marang wong tuwa.
2. Dienggo déning murid marang guru.
3. Dienggo déning ngisoran marang dhuwuran.

Tuladha: Panjenengan kersa dhahar sekul lodhèh Mas?

Delengen uga: Wong Jawa

Basa Jawa dicaturaké ing saindhenging Indonésia, nagara-nagara tangga Asia Kidul-wétan, Walanda, Suriname, Kaledonia Anyar, lan nagara-nagara liyané. Populasi panutur gedhé dhéwé tinemu ing enem provinsi Jawa dhéwé, lan ing provinsi tangga Sumatra saka Lampung.

Sawijining tabèl kang nuduhaké gunggung panutur asli ing taun 1980, saka 22 provinsi ing Indonésia (saka total 27 ing wektu iku) kang nuturaké basa Jawa punjul 1%, yaiku:^[6]

• Sastra Jawa
• Aksara Jawa

• W.J.S. Poerwadarminta. 1953. Sarining Paramasastra Djawa. Djakarta: Noordhoff-Kolff
• E.M. Uhlenbeck. 1964. A Critical Survey of Studies on the Languages of Java and Madura. The Hague: Martinus Nijhoff,
• S.A. Wurm and Shiro Hattori, eds. 1983. Language Atlas of the Pacific Area, Part II (Insular South-east Asia). Canberra.

Wikibooks ndarbèni artikel ngenani

Kawruh Basa Jawa